O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi o'zbekiston milliy universiteti

ya deyiladi. Masalan, morfofonologiya so'zi o'rnida morfonologiya, sarig' yog' 
o'rnida saryog' kabi.
So'zga tovushni qo'shib aytish epenteza deyiladi: nonko'r (nonga ko'r), 
ishqiboz kabi. 
So'zning boshlang'ich qismiga tovushlarni qo'shib aytilsa, proteza 
deyiladi. Turkiy tillarda, xususan o'zbek tilida (og'zaki nutqda) rus tilidan kirgan 
so'z boshida kelgan undosh tovushlar birikmasi oldidan (i), (u) unlilarini qo'shib 
1
Misollar Р.И. Аванесов. Русская литературная и диалектная фонетика. М., 1974, с. 194-
198 betlardan olindi. 

---

- 46 - 
aytish protezaga misoldir: stansiya (istansa, istansiya), stol (ustol), stul (ustul), 
spravka (ispravka) kabi.
Chet tilidan kirgan so'zlardagi tovushlarni ona tilidagi tovushlar bilan al-
mashtirib talaffuz qilish substitutsiya deyiladi. Odatda, ona tilida bo'lmagan chet 
tilidagi tovushni ko'proq almashtirildi. Biroq chet tilidagi tovushga o'xshashroq 
tovush ona tilida bo'lishiga qaramay, uni almashtirish hollari ko'p uchraydi. 
Chunki har bir til o'zining alohida tovush sistemasiga ega va undagi tovushlar 
boshqa tilda qaytarilishi mumkin emas. Bunday tovushlar substitutsiyasi 
hodisasi atoqli otlarda juda ko'p uchraydi: nemischa: Webster – Uebster, Isaak – 
Isaak, lotincha: Theodor – Feodor (Fedr), inglizcha: Thomas - Tomas
1
kabilar. 
 TOVUSHLARNING ALMASHUVI 
Yuqoridagi tovushlar almashuvi ikki yoki undan ortiq tillarda uchraydi. 
Bir tildagi so'zlarning har xil formalarida ham tovushlar almashuvi ro'y beradi. 
Bunday tovushlar almashuvi alternatsiya deb ham yuritiladi. Almashinuvchi 
tovushlarni esa, alternantlar deyiladi. Tovushlar almashinuvining turli 
morfemalardagi xususiyatlarini morfonologiya o’rganadi. Tovushlarning al-
mashinuvi ikki xil bo'ladi: fonetik (pozitsion) va tarixiy.