O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti

Xulosa………………………………………………………………....25
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati………………………………..26
Kirish
Yerning gaz qobig’iga atmosfera deb ataladi. Atmosferaning tarkibi va tuzilishi har doim ham hozirgidek bo’lmay, Yer tabiatining bir qismi sifatida butun tabiat bilan birgalikda rivojlanib kel-gan. Shu bilan birga havo qobig’i butun planetamiz tabiatining shakllanishiga faol ta’sir ko’rsatadi.
Atmosfera hozirgi vaqtda gazlar bilan qattiq hamda suyuq zarrachalar
aralashmasidan iborat. Quyida quruq havoning tarkibi kel-tirilgan. Kislorod
atmosferada azon (O2) ko’rinishida ham uchraydi.
Sokin turgan havo massasida gazlar diffuziya va og’irlik kuchi ta’sirida solishtirma
og’irligiga muvofiq ravishda, ya’ni og’ir gaz-lar pastda, engillari yuqorida joylashishi lozim edi. Biroq, havoning turbulent aralashib turishi gazlarning diffusion taqsimlanishiga imkon bermaydi va gazlarning atmosferadagi prostent hisobidagi salmog’i 80 km balandlikkacha o’zgarishsiz qoladi. Atmosferaning yanada balandroq qatlamlaridaquyosh radiastiyasi ta’sirida gazlarning hola-ti o’zgaradi.
Atmosferaning tarkibi Yer tabiatining bir qismi sifatida uzoq geologik davr
mobaynida shakllangan. Atmosfera doimiy va vaqtincha tarkiblardan iborat.
Atmosferaning doimiy tarkibi turli xil gazlar aralashmasi-dan iborat. L. P.
Shubayev (1975) ma'lumoti bo'yicha quruq havoning tarkibida quyidagi gazlar mavjud: azot (78,10%), kis-lorod (20,93%), argon (0,93%), karbonat angidrid (0,03%), vodorod, geliy, neon, kripton, ksenon va boshqalar (0,01%). Kis-lorod atmosferada ozon ko'rinishida ham uchraydi.
Atmosferaning kengligi yerning diametridan (20000 km) kengroqdir. Atmosferada balandlikka ko‘tarilgan sari havo zichligi ham o‘zgaradi. Taxminan, 90% atmosferaning massasi 30 km gacha va yerdan 80 km masofagacha 99.9 % atmosfera tashkil etadi. Atmosferaning asosiy fizik xususiyatlariga zichligi, bosimi, harorati, havoning namligi, qattiq va suyuq aralashmalarning miqdoriga tegishli. Bu ko‘rsatkichlar vertikal va gorizontal yog‘nalishlar bo‘yicha o‘zgarib turadi. Bu bosimning o‘zgarishiga bog‘liq.
Balandlikka ko‘tarilgan sari havo harorati o‘ziga xos yo‘li bilan o‘zgarib boradi va bu ma'lumotlardan turli sohalarda sferalarni tasniflash uchun foydalaniladi.
O‘zgarishlar: atmosferaning tafovut ulushlari tez-tez ko‘tarilib turishi mavsumiy siklga, qisqa iqlim tizimiga va kunlik siklga bog‘liq. Bu ulushlar bezovtalik bilan bog‘langan yuqori darajadagi takrorlanishlardan aniq bo‘shliqlar yordamida ajratilgan.