O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Ekzistensiya
– (pozdnelat. 
ex(s)istentia, ot lat. ex(s)isto – mavjud) – oddiy dalillarga ega ma'lum maishiy 
mavjudlikni anglatuvchi falsafiy atama; rus tiliga «mavjudlik deb tarjima qilinadi 
». Ekzistensial – borliqqa tegishli
40
. 
Ijtimoiy ishning falsafiy predmeti ma'lum bir maqsadlar, hayot asoslari, 
axloq, insonning madaniyati, qutqarishning insonparvar strategiyasining umumiy 
tamoyillarini belgilaydi. 
39
Никитин, В.А. Социальная работа: проблемы теории и подготовки специалистов: учеб. пособие / 
В.А.Никитин. – М.: Московский психолого- социальный институт, 2002. – С. 39. 
40
Философия: Энциклопедический словарь. – М.: Гардарики. Под редакцией А.А. Ивина. 2004. 

---

157 
Ijtimoiy xizmat falsafasining konsptual asosiga madaniyatning universal 
tushunchalari va anglash shakllari kiradi: inson, madaniyat, sotsium, ijtimoiy 
faoliyat, erkinlik va ziddiyat, tanlov, vaqt, hayot yo‗li, o‗lim, ekzistensiya, holat, 
xatar va marginallik, sub'ekt va ob'ekt, turmush tarzi, kommunikatsiya. Tuzish 
konsepsiyasining umumiy tamoyillari- ijtimoiy siyosat va ijtimoiy faoliyat 
sifatidagi insonparvarlik, insonning ijtimoiy ekologiyasi va hayot sohasi, ijtimoiy 
xodim faoliyatining 
temporalizm
41
, 
poliformizm
42
 ligidir.
Dualizm o‗ziga xosligi va universalligiga tajribaga asoslanmagan 
shakldaligi, inson tabiatining umumiy belgilanganligi, genetik kodlar va madaniyat 
me'yorlari, hayotiy baxtsizlik va maqsadlar, individual erkinlik va ijtimoiy 
mavjudlik kiradi. Klassik falsafa insonning bunday muhim ontologik 
xususiyatlarini sintez qilish mos falsafiy masalalarni qo‗yish imkonini bermaydi. 
Cheklangan holat insonning doimiy olamidan chetga chiqqanda amalga 
oshib, boshqalar bilan chuqur va ahamiyatli ekzistensial muloqotni ko‗rsatadi. 
Falsafiy refleksiya bir tomondan individual hayotiy masalalar bo‗lganda, boshva 
tomonda qutqaruv strategiyasi, global ekologik muammolar, universal madaniy 
asoslar mavjud bo‗lgan hollarda zarur. 
Ijtimoiy xizmat nazariyasidagi tushunchalarning katta qismi ijtimoiy so‗zi 
bilan birga qo‗llaniladi: xayriya, harakat, ish, kafolat, soha, xronotop, ko‗mak, 
xatar, deviatsiya, adaptatsiya, integratsiya, reabilitatsiya. Bu tushunchalar ijtimoiy 
ishning falsafiy nazariyasida to‗planadi, sub'ekti-ob'ektiv bog‗liqlik va an'anaviy 
o‗zaro munosabatlar tizimida: individ yoki alohida oiladan ijtimoiy guruh yoki 
butun xalqgacha, yagona ijtimoiy xodimdan davlat va jamiyatgacha.
Ijtimoiy ish falsafasi yangi turmush tarzi, ijtimoiy madaniy harakat, insonga 
munosabatning yangicha turi sifatida ishtirok etadi. Ijtimoiy xizmat mahalliy 
darajada cheklanmasdan, umumiy bo‗ladi; bunday universal madaniyat va 
insonparvarlik tamoyillarini aniqlashtirish ijtimoiy madaniy jarayonlarda amalga 
41
Темпоральный – (итал. tempo, от лат. Tempus -время), степень быстроты движения, осуществления, 
интенсивность развития чего-либо; характеризующий темп процесса или события. 
42
Полиморфизм – (от греческого polymorphos - многообразный), способность некоторых веществ одного и 
того же химического состава иметь различные кристаллические структуры (полиморфные модификации). 

---

158 
oshadi. Ijtimoiy xizmat insonparvarlashuvning muhim paradigmasi va umumiy 
patologiyaning ijtimoiy terapiyasi bo‗lib. jamiyatdagi demokratik o‗zgarishlarni 
axloqiy kamertoni bo‗ladi. 
Xayriya ijtimoiy ish nazariyasida universal tushuncha bo‗ladi. Har qanday 
holatda ijtimoiy ish motivatsiyasi tuzilmasida oddiy mijoz yoki ijtimoiy xodim 
emas, balki qiyinchilikka uchragan va bag‗rikeng, qutqaruvchi inson bo‗ladi. 
Ijtimoiy sub'ekt xayriyaning tayyor namoyishi va fasilitator sifatida kirishadi, 
qaysidir ma'noda muhabbat falsafasiga ishonib, sevgi taraqqiyotini quradi. Saxovat 
ob'ekti sivilizatsiyaning oliy maqsadli ideallari, ijtimoiy sog‗liq me'yorlariga 
doimo mos kelmaydi, aksincha doimo deviant bo‗lib. marginal maqomga ega 
bo‗ladi. Jamiyatning faol agenti sifatida ijtimoiy xodim tomonidan axloqiy 
xotirjamlik, o‗zini yuqori maqsadlar darajasida tutish, boshqalar ichki dunyosida 
paydo bo‗ladigan tabiiy hodisalarni anglash, qiynalgan insonning ichki dunyosini 
ko‗rish va uni his qilish takliq qilinadi.
Sog‗lom taraqqiy etgan jamiyat bag‗rikeng bo‗lib, yomon voqyeliklarni 
oldini olishda, patologik jarayonlarni tuzatishga, himoyalanmagan va qiynalgan 
insonlar tengligini qayta tiklashga yordam berib, ko‗mak berish, himoya qilish, 
tiklash vazifalarini bajaradi. Muhabbat sivilizatsiyasi – bir alohida shaxs, xalq. 
Qo‗shni madaniyatga ijtimoiy xayriyasida beg‗araz ishtirok etish, qiyinchiliklarni 
yengillashtirish va jamiyat a'zolarini o‗zini to‗laqonli ko‗rsatishiga yordam 
berishdir. Ijtimoiy ustuvorliklar tarkibida qiynalgan sub'ekt shaxsi Lichnost 
tartibga soluvchi ijtimoiy mexanizmlardagi madaniyat o‗zgarishi muammosini hal 
qilish kabi muhimdir.
Inson hayotidagi ijtimoiy. Madaniy va ruhiy o‗zgarishlar, almashuvchi 
texnogen sivilizatsiyalar o‗z ehtiyojlarini o‗z qondirishga imkonsiz qilib qo‗yadi. 
Biz hali yetarli darajada saxovatli bo‗lmagan mahalliy xayriya an'analarini 
rivojlantirishni istaymiz. 
2. Psixologiya ijtimoiy ish uchun uslubiy asos bo‗lgan dastlabki fanlardan 
biridir. Psixologiya ijtimoiy ishga tegishli ikkita o‗zaro bog‗liq vazifalarni 
bajaradi.: nazariy va uslubi. Nazariy vazifa ijtimoiy ish maqsadi va mazmuni, 

---

159 
individual va ruhiy hodisalar o‗rtasidagi aloqlarni belgilash, maxsus psixologik 
nazariyalar- shaxslilik nazariyasi, insonparvar psixologiya, kognitiv nazariya 
yordamida amalga oshirishdan iborat. Uslubiy vazifa hayot faoliyatining 
o‗zgaruvchi sharoitlarida shaxsning ijtimoiylashuvini tadqiq qilish uchun 
psixologik qonuniyatlarni aniqlash va foydalanishda aks etadi
43
. 
Ijtimoiy xodim ijtimoiy ishni tashkil qilish va amalga oshirish bilan bog‗liq 
o‗z kasbiy majburiyatlarini samarali bajarish uchun ma'lum darajada ruhiy 
savodxonlikka ega bo‗lishi kerak.
Agar holatdan kelib chiqsak ijtimoiy xodimning kasbiy vazifalarining 
muhimlari sifatida psixologik yordam ko‗rsatish, ma'lum mutaxassislar bilan 
o‗zaro faoliyat yo‗li bilan vositachilik vazifalarini bajarish,( psixolog, 
psixoterapevt, psixiatr, pedagog, sotsiolog, yurist .), psixologik tayyorlash shu 
jumldan psixik va maxsus hodisalarni umumiy tendensiyalarini o‗rgatishni 
ko‗rsatish mumkin. ( yoshi, jinsi, kasbi, ijtimoiy maqomiga ko‗ra.)
44
. 
yetarlicha yuqori psixologik layoqatning zarurligi shu bilan asoslanadiki, 
ijtimoiy xodim birinchidan professionala psixolog, psixoterapevtlar bilan doimiy 
hakmkorlik qilishi va ular bilan o‗zaro kelishib ishlashi zarur, ikkinchidan ijtimoiy 
muammolar niqobi ostida psixologik va psixiatrik muammolar yotgan bo‗lishi 
mumkin va mijozni mos mutaxassisga yo‗naltirishi kerak; uchinchidan muhtoj 
insonlarga dastlabki ijtimoiy yordamni ko‗rsata olishi kerak;to‗rtinchidan ruhiy 
muammosi bor insonlar bilan doimiy muloqotda bo‗lib, ular bilan to‗g‗ri muloqot 
qilish tamoyillarini egallagan bo‗lishi kerak. 
Ijtimoiy xodim boshqaruv sotsiologiyasi doirasida ishlab chiqilgan bilim, 
tavsiyalar
, 
ijtimoiy loyihalarga tayanadi 
Ijtimoiy ish amaliyoti uchun quyidagi yo‗nalishlar muhim ahamiyatga ega: 
1.