O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulugʻbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

4.3-rasm. Korxonani raqamlashtirish yoʻnalishlari 
 
Ishlab chiqarishni raqamlashtirish yoʻnalishlari 
Hozirda raqamli transformatsiya sanoatning deyarli barcha 
sohalarida, shu jumladan konchilik, mashinasozlik, samolyotsozlik, kosmik 
sanoat, energiya, oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash va boshqa 
sohalarni raqamlashtirish amalga oshirilmoqda. 
Ushbu jarayonning bir qismi, albatta, buyumlar Interneti yoki 
“buyumlar sanoat Interneti” (Industrial Internet of Things, IIoT) bilan 
amalga oshiriladi. 
Industrial Internet of Things koʻp darajali tizim boʻlib, u 
quyidagilarni oʻz ichiga oladi: 

korxonaning alohida birliklari va qurilmalariga oʻrnatilgan asboblar; 

ma’lumotlarni toʻplash va uzatish moslamalari, shuningdek ularni 
vizualizatsiya qilish; 

xodimlarning ish joylarini kompyuterlashtirish; 

ish joylari va butun texnika parkini bitta axborot tarmogʻiga 
birlashtirish; 

tahlil qilish va olingan ma’lumotlarni avtomatik izohlash uchun 
vositalar (ma’lumotlar koʻpincha inson-operator tomonidan oʻtadi, bu 
inson omili tufayli favqulodda vaziyatlar va favqulodda vaziyatlarning 
paydo boʻlish ehtimolini kamaytiradi). 
kadrlar siyosati 
logistika 
moliyaviy faoliyat 
ishlab chiqarish maydonlarining ishlashi 
qoʻllab-quvvatlash

---

332 
Albatta, togʻ-kon sanoatida va ishlab chiqarishning boshqa 
sohalarida raqamlashtirish nafaqat rivojlanish uchun katta imkoniyatlar va 
daromadlarni oshirish, balki jiddiy xavflarni ham keltirib chiqarishi 
mumkin, chunki bitta tizimning ishlamay qolishi odatiy nosozliklar va 
noxush hodisalarga qaraganda ancha qimmatga tushishi mumkin. Shu 
sababli zamonaviy raqamli korxonani yaratish uchun dasturiy va texnik 
yechimlarga yuqori talablar qoʻyilmoqda. 
Shu bilan birga, sanoat korxonalarini raqamlashtirish jarayonida bir 
nechta asosiy yoʻnalishlar mavjud: 

bozorga yangi mahsulotlarni chiqarishni tezlashtirish; 

ishlab chiqarish xavfsizligi va ishonchliligini oshirish; 

ishlab chiqarish moslashuvchanligini oshirish; 

ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifatini oshirish; 

umumiy ishlab chiqarish samaradorligini oshirish. 
Korxonani raqamli shaklga toʻliq aylantirish yuqorida koʻrsatilgan 
barcha yoʻnalishlardagi ishlarni oʻz ichiga oladi. 
Sanoat korxonalarini raqamlashtirish 
Raqamlashtirishdan oldin, biznes egalari zamonaviy tushunchalar va 
texnologiyalar ularning biznesiga qanday ta’sir qilishi mumkinligini 
oldindan bilib olishga imkon beradigan keng qamrovli tadqiqotlar 
oʻtkazishlari kerak. Raqamli transformatsiya maqsadlarini toʻgʻri belgilash 
va oxirida ijobiy natijaga erishish uchun maqsad va imkoniyatlar, 
korxonaning umumiy maqsadi va holati toʻgʻrisida aniq ma’lumotlarga ega 
boʻlish kerak. 
Sanoatni raqamlashtirish dasturini tuzish uchun avval quyidagi 
savollarga javob berish kerak: 

Raqamlashtirish korxonaga nima berishi mumkin? 

Uning korxona oldida qanday maqsadlari bor? 

Hozirgi 
kunda 
tashkilot 
raqamli 
transformatsiyaning 
qaysi 
bosqichida, qaysi texnologiyalar ishlatilishi mumkin? 

Raqamlashtirish boʻyicha qanday ishlarni kompaniya oʻzi bajarishi 
mumkin va/yoki mutaxassislarni jalb etish kerakmi? 
Savollar roʻyxati kengayishi bilan tegishli vositalarni, dasturiy va 
texnik yechimlarni tanlash zarurati tugʻiladi. Biroq, birinchi bosqichda, 
bunday oʻzgarish hozirgi paytda kompaniya uchun ijobiy natijalarga olib 

---

333 
keladimi yoki yoʻqmi, bu oʻtish iqtisodiy jihatdan asosli boʻlishi toʻgʻrisida 
qaror qabul qilish kerak. 
Raqamlashtirish nima beradi? 
Raqamli transformatsiyaning foydalari misollarda yaqqol koʻrinadi.
Bugungi kunda eng muvaffaqiyatli amalga oshirilgan loyihalardan 
biri nafaqat aqlli tizimlar ishlab chiqiladigan, balki qoʻllaniladigan 
Siemens loyihasi hisoblanadi. 
Korporatsiya Ambergda sanoat kontrollerlarini ishlab chiqarishga 
ixtisoslashgan elektronika zavodini ishga tushirdi. Korxona yiliga 1000 
dan ortiq turdagi qariyb 12000000ta kontroller mahsulotlarni ishlab 
chiqaradi. Bajarilgan barcha ishlarning 75% dan ortigʻi robotlar va 
avtomatlashtirilgan mashinalar tomonidan amalga oshiriladi, ishlab 
chiqarish konstruktorlik quyi tizimi bilan birlashtirilgan – quyi tizimlar 
texnologik 
jarayonlar 
toʻgʻrisidagi 
barcha 
kerakli 
ma’lumotlarni 
toʻgʻridan-toʻgʻri ishlab chiqarishga uzatadi. Modellarda kiritilgan kodlar 
uskunani texnologik yoʻnalishi va bajarilgan har bir operatsiyaga 
qoʻyiladigan talablar toʻgʻrisida ma’lumot beradi. Ushbu texnologiya 
zavodda mahsulot sifati indeksiga 99,999% darajasida erishish imkonini 
beradi. 
Har kuni ishlab chiqarishda 50 milliondan ortiq ishlab chiqarish va 
texnikaviy yozuvlar yaratilib, ular ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning 
butun hayotiy tsiklini kuzatish uchun ishlatilishi mumkin. 
Korxona raqamli xavfsizligi – bu kompaniya hayotiylik davrining 
barcha sohalarini qamrab oladigan murakkab tushunchadir. U kamida 
uchta sohani oʻz ichiga oladi: 
1.
Tashqi ta’sirlardan himoya qilish. Hakkerlar hujumlari ayniqsa yirik 
korxonalar uchun hali ham jiddiy muammo boʻlib qolmoqda. Yuzlab 
kompaniyalar korporativ perimetri va texnologik boshqaruv tizimlariga 
ruxsatsiz kirishga urinishlarga duch kelmoqdalar. Dunyo miqyosida 
raqamlashtirishni hisobga olgan holda, korxona ruxsatsiz kirishga 
urinishlardan toʻliq himoyalangan boʻlishi kerak. 
2.
Ishchilar 
xavfsizligi. 
Kompaniya 
xodimlari 
har 
qanday 
shikastlanishdan yaxshi himoyalangan boʻlishi kerak. Bunga ishlab 
chiqarishni malakali optimallashtirish, ishchilar sogʻligʻi va ishlab 
chiqarish jarayonlarini diqqat bilan kuzatib borish yordam beradi. 

---

334 
3.
Ishlab chiqarish xavfsizligi. Zavodda ishlab chiqarilgan mahsulotlar 
va butun ishlab chiqarish jarayoni alohida himoyaga muhtoj. 
Raqamlashtirish sohasida koʻplab Gʻarb va Osiyoning mamlakatlari, 
Rossiya texnologiyalarning rivojlanishi va tarqalishi boʻyicha ishlarni eng 
faol tarzda olib bormoqda. Zotan, koʻplab sanoat kompaniyalari oʻzlarining 
biznes modellarini va ishlab chiqarishni raqamli transformatsiya orqali 
optimallashtirishmoqda. Bunga misol qilib PZA KAMAZ, Kalashnikov 
konserni, RusAl, Petrozavodskmash kabilarni keltirish mumkin. 
Shu bilan birga, Rossiyada ishlab chiqarishni raqamlashtirish jadal 
rivojlanmoqda. Masalan, KAMAZ PTC qoshida maxsus raqamli 
transformatsiya markazi yaratilgan boʻlib, u bir vaqtning oʻzida bir nechta 
muvaffaqiyatli loyihalarni amalga oshirishga imkon berdi: 

logistika markazini rejalashtirish boʻlimini tashkil qilish; 

ERP tizimida avtomatik rejalashtirishni amalga oshirish; 

Siemens bilan birgalikda ishlab chiqarishni monitoring va tezkor 
boshqarish tizimini ishlab chiqish; 

Savdo biznes modelini mijoz uchun SAP Hybris Cloud bulutli 
platformasi asosida mijozlar bilan oʻzaro munosabatlar tizimiga 
aylantirish; 

robotlarning joriy etilishi, ularning soni 2020 yilda 900 dan oshdi. 
Raqamli transformatsiya boshlanganidan bir yil oʻtgach, KAMAZ 
PTC sotishni 21 foizga oshirdi. 
Rossiyaning boshqa korxonalari ham, masalan, Rossiya vertolyotlari 
yoki “OAK” raqamlashtirish yoʻnalishiga oʻtishdi. Korxonalar oʻzlarining 
xususiyatlariga koʻra dunyoning boshqa taniqli ishlab chiqaruvchilari 
mahsulotlari bilan raqobatlasha oladigan yuqori texnologiyali mahsulotlar 
ishlab chiqaradilar. Va narxni saqlab turishda faqat raqamli 
transformatsiyalar orqali bir xil sifatga erishishi mumkin. 
Raqamlashtirish sanoat xavfsizligi kabi qat’iy tartibga solinadigan va 
chegaralanagan sohada tobora keng tarqalmoqda, chunki xodimlarning 
sogʻligʻi va xavfsizligi masalalari har qanday kompaniya uchun ustuvor va 
dolzarbdir. Yangiliklar roʻy bergan voqealarning oqibatlarini bartaraf etish 
uchun emas, balki ularning oldini olish, faol harakat qilish uchun ishlab 
chiqilgan. Bu ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga hissa qoʻshadigan 
yangi ishlab chiqarish usullari va raqamli yechimlarni joriy qilish; ishlab 

---

335 
chiqarishdagi shikastlanishlar va xodimlarning sogʻligʻi sababli chetlanish 
holatlarini kamaytirish; talofatsizlik va ishlab chiqarish xavfsizligini 
oshirish orqali sodir boʻladi. 
Masalan, raqamli texnologiyalar ilgari aniqlab boʻlmaydigan sanoat 
hodisalarini aniqlashga qodir – bu xodimlar xavfli yoki yopiq joylarda 
ishlaganda yoki shaxsiy himoya vositalarining yetishmasligida qoʻl keladi. 
Bundan tashqari, ishlab chiqarishning muayyan bosqichlarida xodimlar 
faoliyati toʻgʻrisidagi “raqamli” ma’lumotlar, shuningdek real vaqtda 
olingan avtomatik ravishda bajarilgan ishlarning davomiyligi barcha 
xodimlar ish kunlarining raqamli modelini tuzish va shu ma’lumot asosida 
korxonadagi jarayonlarni tahlil qilish imkonini beradi. 
Korxonaning 
xavfsizligini 
oshirish 
haqida 
gap 
ketganda, 
CenterVision video analitik tizimini ishlab chiqqan kompaniya 98% 
aniqlik bilan ob’yektlarni tanib olish, shuningdek, butun ishlab chiqarish 
jarayonini batafsil kuzatib borish va xavfsizlik qoidalarini buzganlik 
toʻgʻrisida hisobotlarni tayyorlashga qodir boʻlgan tekshirilgan tizimlarni 
ishlab chiqadi. 
Raqamlashtirishning imkoniyatlari va afzalliklari kamdan-kam 
hollarda, munozaraga sabab boʻladi. Statistikaga koʻra, raqamli 
iqtisodiyotning Rossiyada ulushi 5%, Gʻarbiy mamlakatlarda - 16-35%; 
innovatsion sanoat korxonalari soni 11% ni, ba’zi Gʻarbiy mamlakatlarda 
60% gacha; yuqori texnologiyali va bilim talab qiladigan sohalarda band 
boʻlganlar soni 4% ni, Gʻarbiy mamlakatlarda - 6% ni tashkil qiladi.