O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta-maxsus ta’lim vazirligi muqimiy nomidagi qo‘qon davlat pedagogika instituti sirtqi ta’lim fakulteti informatika o‘qitish metodikasi ta’lim yo`nalishi

Label m10, m20, StopLabel, 1;
Var
I:ShortInt;
Begin
1:
If i<10 Then Goto m10 Else Goto m20;
m10: Writeln(‘i kichik 10 dan’);
Goto StopLabel;
M20: i:=i-1;
Goto 1;
StopLabel:
End.
O’zgarmaslar bo’limi. O’zgarmas - bu programmani ishlashi davomida o’zgarmay qoladigan miqdordir. Agar miqdor programmada ko’p marta ishlatilsa, uni programma matnida qayta - qayta yozgandan ko’ra, bu miqdorni o’zgarmas deb aniqlab olib, programmadagi miqdorni o’rniga o’zgarmasni ismini yozish qulay bo’ladi. Masalan, hammaga ma’lum  (=3,1415926535…) soni. Bu sonni bir necha marta takroran programmada yozish noqulay, shuning uchun, uni o’zgarmas sifatida aniqlab olish maqsadga muvofiqdir.
O’zgarmas const hizmatchi so’zidan keyin e’lon qilinadi (aniqlanadi):
::=;
bu erda ::= +-;
::= const ;
Misol: Program L1;
const Pi=3.1415926535;
var A,B: real;
Begin
A:=Pi+Sin(Pi*(Pi-1));
B:=sqrt(a);
end.
Ma’lumotlarning tiplarini aniqlash bo’limi. Paskal tilida qiymatlarning to’rtta standart tiplari mavjud: integer (butun), real (haqiqiy), Char (belgili) va boolean (mantiqiy). Bu tiplar bilan bir qatorda, programmaning avtori o’zi uchun zarur bo’ladigan tiplarni aniqlab olib, ulardan foydalanishi mumkin. Buning uchun, muomalaga kiritilayotgan har bir yangi tipga o’ziga xos ism berish kifoya va o’zgaruvchilarni e’lon qilish bo’limida bu tipdan bemalol foydalanish mumkin bo’ladi.
Tip e’lon qilish quyidagi metaformula asosida amalga oshiriladi:
::=:;
::=;
Tiplarni aniqlash bo’limi esa quyidagicha aniqlanadi:
::=  type
Misol:
type
Mantiq=boolean;
B=integer;
Hafta=(dush, sesh, chor, pay, ju, shan, yaksh);
Ish_Kuni=dush..ju;
O’zgaruvchilar bo’limi. Har qanday programmada o’zgaruvchilar deb ataluvchi programma ob’ektlaridan foydalaniladi. O’zgaruvchi - qiymat qabul qiluvchi ob’ektdir. Ularga qiymat programmani bajarilishi davomida beriladi. Har bir o’zgaruvchiga uni qabul qiladigan qiymati va vazifasiga qarab ismlar beriladi. SHunday qilib, o’zgaruvchi o’zining nomi va qabul qiladigan qiymati bilan xarakterlanadi.
Programmada ishlatiluvchi har bir o’zgaruvchi o’zi qabul qiladigan qiymatlarining tiplariga mos holda o’zgaruvchilar bo’limida e’lon qilinib qo’yilishi kerak:
::=  Var ;
::=:
Misol:
Var
n,m,k : integer;
d : real;
x,y : real;
S : boolean;

Programmada ishlatilgan o’zgaruvchilar faqat bir martagina e’lon qilinishi kerak.

Pro sedura va funk siyalar bo’limi. Boshqa tillardagi kabi, Paskal tilida ham programmani yozuvchi o’zi uchun qulay va zarur bo’lgan pro sedura va funk siyalarni muomalaga kiritishi mumkin. Tabiiyki bu pro sedura va funk siyalar ham xuddi o’zgaruvchilar kabi e’lon qilinib qo’yilishi kerak. Hamma ishlatiluvchi pro sedura va funk siyalarga ism berilib, shu ismi bilan ular chaqirilib programmaning zarur joyida ishlatiladi. Ularga murojaat xuddi oddiy standart funk siyalarga murojaat kabi amalga oshiriladi.
Pro sedura va funk siyalar bo’limi o’zgaruvchilar bo’limining davomi bo’lib procedure yoki function hizmatchi so’zlari bilan boshlanib, ixtiyoriy ketma-ketlikda e’lon qilinadi.
Operatorlar bo’limi. Bu bo’lim programmaning eng asosiy bo’limi bo’lib, programma bo’yicha hisoblanuvchi barcha ishlar shu bo’limda bajariladi. Bo’limning metaformulasi quyidagicha yoziladi:
::