O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

53. ”Yurt qayg’usi” (sochma asar) kimniki ?
Abdurauf Fitrat 1917-yilning yozidan Samarqandda “Hurriyat” gazetasiga 
muharrirlik qila boshlaydi. Jurnalistlik va muharrirlik Fitrat faoliyatida muhim 
o’rin tutadi. Gazetaga Mahmudxo’ja Behbudiy, Mirmuhsin Shermuhamedov, 
Siddiqiy kabi vatanning millatparvar farzandlarini jalb etadi. “Yurt qayg’usi” rukni 
ostida ularning istiqlol g’oyalariga hamroz maqolalarini e’lon qiladi. O’zi ham shu 
rukn ostida xalqning siyosiy va milliy ongi ko’tarilishida zo’r ahamiyatga molik 
ajoyib publisistik maqolalar, sochma she’rlar chop etadi. “Ittifoq etaylik”, “Saylov 
yaqinlashdi”, “Ikki ro’yxat”, “Siyosiy hollar” maqolalarida xalqni saylovda o’z 
haq-huquqlaridan to’g’ri foydalanishga chaqiradi, ularni birlashishga chorlaydi, 
o’zlikni g’urur va nafsoniyatni mahkam tutmoqqa, ona yurtning qayg’udosh, 
munosib farzandi bo’lishga undaydi. “Yurt qayg’usi” uchta sochma she’rdan iborat 
bo’lib, “Hurriyat” gazetasida e’lon qilingan. Bu asarlarni haqli ravishda o’zbek 
istiqlol adabiyotining porloq namunalari deb ayta olamiz. “Qorong’ular ichra 
yog’dusiz qolgan o’zbek ko’zlari uchun tuprog’ingdan surma olgani keldim”,- deb 
yolboradi she’rning lirik qahramoni (u ayni vaqtda shoirning o’z hamdir).
“ Turkning nomusi, e’tibori, iymoni, vijdoni zolimlarning oyoqlari ostada qoldi. 
Turkning yurti, o’chog’i, Turoni yot qo’llarga tushdi”, “Nomusini bad kishilarning 
oyoqlari ostinda ko’rub, turklik qoni qaynag’ay- musulmonchilik hamiyati 
toshg’ay, tamug’ olovlari kabi sachrag’ay. Lekin, o’z kuchsizligini anglab, qaytib 
o’tirgan va qon yig’lagan turklik holini arz etarga keldim, hoqonim”. 
Bu misralarni hayajonlanmay, milliy tuyg’u jo’shmay, Vatanga muhabbat 
yanada alangalanmay o’qib bo’lmaydi. She’r 1917-yilning 31-oktabrida bosilgan. 
54. Fitratning tilshunoslikka oid qanday asarlarini bilasiz? 
Fitrat tilshunoslikka doir “Sarf”, “Nahv”, “O’zbek tili qоidalari to’g’risida 
bir tajriba”, “Tilimiz I”, “Tilimiz II”, ”O’zbek tili saboqlari” kabi bir qator 

---

qo’llanma va ilmiy maqolalar yozgan. Mahmud Koshg’ariyning “Devonu lug’otit 
turk” asarini birinchilar qatorida ilmiy jihatdan o’rgangan. Bular yozuvchining 
iste’dodli tilshunos olim bo’lganini ko’rsatadi. Fitratning o’zbek ma’rifati 
ravnaqiga qo’shgan ulkan hissasi uning bir qancha darslik va qo’llanmalarida 
namoyon bo’ladi. 20-yillarning o’rtalarida Fitrat o’zbek tilining qonun-qoidalarini 
yoritishga va o’rgatishga bag’ishlangan “Sarf” va “Nahv” darsliklarini alohida-
alohida nashr etdi. Bu kabi dalillar Fitratni XX asr o’zbek tilshunosligining 
asoschilaridan hamda til faniga oid darsliklarning ilk mualliflaridan biri deyishga 
asos beradi. Fitrat ayni vaqtda, bu yo’nalishlarda tojik tiliga oid darslik va 
tadqiqotlar ham yaratdi. 
55. Nima uchun Fitratni XX asr o’zbek adabiyotshunosligining asoschisi