talablar
qo'yiladi;
1. Terminlar ilmiy va etimologik jihatdan to'g'ri bo'lishi kerak.
Bunga fanning nomini misol
qilib keltirish mumkin; geografiya deb atalgani ma'qulmi, jo'g'rofiya deyilganimi? Geografiya
termini asli yunoncha bo'lib, ―ge‖ - yer, ―grafo‖ - tasvirlayman so'zlaridan iborat. Jo'g'rofiya
bizga ingliz va turklar orqali kirib kelgan bo'lib, geografiyaning buzilgan shaklidir. Ge – yer so'zi
bilan boshlanadigan bir qancha fanlar bor; geografiya, geologiya, geomorfologiya, geofizika,
geotektonika va boshqalar. Hammasi o'zgarmay qolgan. Faqat geografiyani o'zgartirsak ham
ilmiy, ham etimologik xatoga yo'l qo'ygan bo'lamiz. Chunki jo'g'rofiya deganda asl ma'nosi
o'zgarib ketadi, bema'ni so'zga aylanib qoladi.
2. Terminlar ko'pchilikka tushunarli, aytishga oson, ixcham, tugal ma'noli bo'lishi kerak.
Keyingi vaqtda taklif qilingan muvoziy, mador, bahr, jo'g'rofiyun kabi terminlar arabchadan
kirib kelgan bo'lib, hozirgi vaqtda muomaladan chiqib ketgan, ularga ko'pchilik tushunmaydi.
Binobarin, ularni qo'llansh maqsadga muvofiq emas. Ular o'rniga parallel, tropik, dengiz (okean),
geograf terminlari paydo bo'lgan, hamma tushunadi.
3. O'zbek tili normalariga mos bo'lishi kerak.
4. Terminlar lug'at boyligi, qotib qolgan emas.
Eskirgan terminlar muomaladan chiqib ketib,
yangilanishi, yangi terminlar kirib kelishi mumkin. Masalan: xattiystvo, mador, qarat, bahr,
ummon o'rniga ekvator, tropik, materik, dengiz, okean deb ataladigan bo'lgan.
Ho'sh, terminlar qayerdan olinadi? Terminlarning bir qancha
manbalari
mavjud.
1. O'zbek abadiy tilining so'z zahirasi, ya'ni lug'atlar, badiiy va ilmiy adabiyotlar.
Bunday
adabiyotlarda mavjud bo'lgan terminlarni ikki guruhga bo'lish mumkin:
a) Sof o'zbek (turkiy) terminlari. Masalan: jar, bulut, yoz, yomg'ir, kechik, kent, qo'rg'on, soz,
gilmoya va boshqalar.
b) O'zbek tili zahirasiga kirib, o'zlashib ketgan boshqa xalqlar terminlari: manba, mansab,
chashma, sohil, daryo va boshqalar.
Dostları ilə paylaş: |
