O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik–pedagogika instituti «kimyoviy texnologiya»

Avogadro qonuni. Tabiiy bilishning asosiy qonunlaridan biri — Avogadro qonuni italyan olimi Avogadro
tomonidan 1811 yilda maydonga tashlangan: 


Bir xil sharoitda (bir xil temperatura va bir xil bosimda) va baravar hajmda olingan turli gazlarning mole-

kulalar soni o’zaro teng bo’ladi. 

---

«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan ma’ruzalar matnlari. 
11
Bu qonunni shuningdek, konsentratsiya uncha katta bo’lmagan holatlarda ionlar va ionlashgan gazlar elektron-
lari uchun qo’llash mumkin. 
Keyinchalik (1850 yil o’rtalarida) Jerar tomonidan Avogadro qonuniga asoslanib, gaz holatdagi moddalarning
kimyoviy tarkibiga bog’liq bo’lmagan holda molekulyar massasini aniqlashning ikki yo’lini ko’rsatildi: 


1-yo’l: Bir xil fizik sharoitda har qanday gazning gramm-molekulasi bir xil hajmni egallaydi (O

C, 760 mm. 

sim. ust.).

v = 22414 sm
3
/mol = 22,4 l/mol yoki 22,4 m

3
/kmol.

Bu miqdor gazlarning molyar xajmi deyiladi. 

2-yo’l: Gazsimon moddaning molekulyar massasi uning vodorodga nisbatan zichligini ikkiga ko’paytirilganiga 

teng (aniqrog’i 2,016).

)
(

016
,

2

2
2

2


Н

D

M

M

х

x

H

x

H






bu yerda: D

X
(H

2
) - X gazining vodorodga nisbatan zichligi yoki 

X va H
2

gazlari zichliklarining nisbati, bu oddiy fizik ekcperiment bilan aniqlanadi. 

1908-1910 yillarda fransuz olimi Perren tomonidan birinchi bo’lib 10 g molekula gazdagi (n.sh.da) molekulalar

soni aniqlandi: 
N = 6,02 • 10
23
mol

–1

Bu son Avogadro soni deb ataladi. 
Nazorat uchun savol va mashqlar. 

1. «Korpuskula» va molekula o’rtasida qanday farq bor? 

2. Kimyoviy element massasi energiyaga aylanishi mumkinmi? Javobingizni izohlang.
3. Tarkibning doimiylik qonuniga qanday moddalar bo’ysunadi? 
4. H
3

PO

4
va HCl ning ekvivalent massalarini hisoblang. 
5. Gazning molyar hajmi deganda nima tushuniladi?
6. Modda massasining saqlanish qonunini mohiyati nimadan iborat? 
Mavzuga oid tayanch iboralar 

1. Atom-molekulyar ta’limot 

2. Atom
3. Massaning saqlanish qonuni 
4. Tarkibning doimiylik qonuni
5. Karrali nisbatlar qonuni 
6. Ekvivalentlar qonuni
7. Ekvivalent 
8. Xajmiy nisbatlar qonuni
9. Avogadro qonuni 
10. Molyar hajm
11. Nisbiy atom massa 
12. Nisbiy molekulyar massa
Foydalanilgan adabiyotlar 

1. Parpiev N.A., Rahimov X.R., Muftaxov A.G. Anorganik kimyo. Nazariy asoslari. - T.:O’zbekiston, 2000. –5-9 

b.
2. Axmerov Q, Jalilov A, Sayfutdinov R. Umumiy va anorganik kimyo. - T.:O’zbekiston, 2003. 

3. Rahimov X.R. Anorganik ximiya. – T.:O’qituvchi, 1984. 8-27 betlar.

4. Rasulov K., Yo’ldoshev O., Qorabolaev B. Umumiy va anorganik kimyo. – T.: O’qituvchi, 1996. 6-10 betlar. 
5. Glinka N.L. Obhaya ximiya. – L.: Ximiya, 1982. 17-44 betlar.
6. Potapov V.M., Xomchenko G.P. Ximiya. – T.: O’qituvchi, 1986. 10-20 betlar. 
12. Рэмсден Э.Н. Начало современной химии. – Л.: Химия, 1989. – 784 с. – Пер. изд.: Великобритания,
1985.

---

«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan ma’ruzalar matnlari. 
12
13. Химия: Справ. изд./ В.Шретер, К.-Х.Лаутеншлегер, Х.Бибрак и др.: Пер. с нем. – М.: Химия, 1989. –
648 с.

14. Спицын В.И., Мартыненко Л.И. Неорганическая химия. Ч.1: Учебник. – М.: Изд-во МГУ, 1991. – 480 с.

7. Shamshidinov I., Mo’minova B., Abdullaev M. «Umumiy va noorganik kimyo» fanidan ma’ruzalar matni. – 
Namangan, 1999 y.

---

«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan ma’ruzalar matnlari. 
13