110
Amerika Qo’shma SHtatlari qishloq xo’jaligi eng avvalo
don ishlab chiqarishga
ixtisoslashgan. Donning juda ko’plab turi yetishtiriladi ammo bug’doy va makkajo’xori
yetakchi o’rinni egallaydi. Amerika Qo’shma SHtatlari qishloq xo’jaligida katta miqdorda
meva, uzum, sabzavot va poliz mahsulotlari yetishtiriladi.
Amerika Qo’shma SHtatlarining janubiy hududlarida paxtachilik, tamakichilik,
shakar qamish, tsitrusli mevalar, bog’dorchilikda
bodom yetishtirish, uzumchilik
rivojlantirilgan.
Amerika Qo’shma SHtatlari qishloq xo’jaligida chorvachilik ham yuqori darajada
taraqqiy etgan. Asosan qoramolchilik, qo’ychilik, cho’chqachilik va parrandachilik intensiv
rivojlantirilgan.
Amerika Qo’shma SHtatlari qishloq xo’jaligida yirik xo’jaliklari asosiy ishlab
chiqaruvchilar sanaladi. 1 foizga yaqin yirik xo’jaliklari Amerika Qo’shma SHtatlari
qishloq xo’jaligi tovar mahsulotlarining 40 foizdan ortiqrog’ini yetishtiradi.
Fan texnika
revolyutsiyasi mamlakat agrosanoat majmuasini shakllantirdi. Amerika Qo’shma
SHtatlarida agrosanoat majmuasi agrobiznes deb yuritildi. Amerika Qo’shma SHtatlari
agrobiznesi qishloq xo’jaligi mahsulotlari yetishtirish bilan birgalikda uni tayyorlash,
saqlash, qayta ishlash, sotish va qishloq xo’jaligi mashinasozligi, mineral o’g’itlar,
kimyoviy vositalar ishlab chiqarish kabi xizmatlari o’z nazratiga oluvchi tizimdir. Fan
texnika tarqqiyoti qishloq xo’jaligi sanot tipidagi ishlab chiqarishga aylantira bordi.
Natijada “donfabrikalari”, “broylerfabrikalari”, “paxtafabrikalari”
degan tushunchalar
yuzaga keldi.
Natijada qishloq xo’jaligida fermkerlarning malakasi va bilimi, mehnat unumdorligi
keskin oshdi. Amerika Qo’shma SHtatlari qishloq xo’jaligida hosildorlik va mahsuldorlik
Yevropa hamjamiyati davlatlaridagiga qaraganda past bo’lishiga qaramasdan, bir kishi
hisobiga ishlab chiqarilga mahsulotning miqdori bo’yicha ustunlikka ega bo’ldi. Amerika
Qo’shma SHtatlari qishloq xo’jaligida bir kishi 50 kishiga yetarli
oziq-ovqat mahsulotlari
ishlab chiqarmoqda.
Amerika Qo’shma SHtatlari yer fondi (Alyaskasiz) 770 million gektarni tashkil etadi.
SHundan haydaladigan yerlar 20 foizni, pichanzor va yaylovlar 50 foizni, mol
boqilmaydigan 15 foiz zaxira yerlar qishloq xo’jaligi maqsadlari uchun ajratilgan. Ayova
shtatida haydaladigan yerlar fermer xo’jaliklari yerlarining 90 foizini tashkil etadi.
Amerika Qo’shma SHtatlarida 17 million gektar sug’oriladigshan yerlardan
foydalaniladi. SHuning 75 foizi g’arbiy shtatlarda joylashgan. Keyingi paytlarda
namgarchilikni barqaror emasligi tufayli buyuk pasttekisliklarda joylashgan shtatlarda ham
sug’orish ishlariga e’tibor kuchaymoqda.
Jami ekin maydonlarining 65 foizi don yetishtirish uchun ajratilgan. Yem uchun don
yetishtirish bug’doy yetishtirishdan 4 marta ko’p. Birgina makkajo’xori 30 million gektarga
ekiladi. Uning hosildorligi o’rtacha 55-56 tsentnerni tashkil etadi. Makkajo’xorinnig 75
foizga yaqinini Ayova, Illinoys va Indiana va ularga yaqin shtatlar beradi. Makka soya, arpa
va beda bilan almashlab ekiladi.
Yiliga 25-30 million gektarga bug’doy ekiladi. Bug’doyning o’rtacha hosildorligi 20-
21 tsentnerni tashkil etadi.
Soya 1920 yillardan ekila boshlagan va dunyoda yetishtirladigan soyaning 60
foizi
Amerika Qo’shma SHtatlarida yetishtiriladi. Mamlakat aholisining moyga bo’lgan
talabaning 65 foizi soya moyi sanaladi. Soya parranda va chorva uchun ozuqa sifatida ham
ishlatiladi.
19 asrda paxta tolasi mamlakat eksportining asosiy tovari sanalgan. Kimyoviy tola
ishlab chiqarishning yo’lga qo’yilishi paxtachilikning keskin kamayishiga olib keldi.
111
Hozirda Missisipi daryosi bo’ylarida Texas, Kaliforniya, Arizona shtatlarida paxtachilik
saqlanib turibdi. 5 million gektardan ortiqroq yerga paxta ekiladi. 2,6 million tonna paxta
tolasi va 6,0 million tonna paxta chigiti yetishtiradi. Paxta
chigiti moy olishda soyadan
keyingi ikkinchi o’rinda turadigan mahsulot sanaladi. Amerika Qo’shma SHtatlari paxta
tolasi eksportida birinchi o’rinda turadi.
Amerika Qo’shma SHtatlari tamaki yetishtirida dunyoda birinchi o’rinda turadi.
Tamaki og’ir mehnat bilan bog’liq bo’lganligidan unchalik Appalachi tog’oldi hududlarida
(janubiy-sharqiy shtatlar) uncha katta bo’lmagan massivlarda, kichik fermalar tomonidan
yetishtiriladi.
Michigan, Florida, Luiziana shtatlarida shakar qamish yetishtirladi. Amerika
Qo’shma SHtatlari o’zini shakar bilan ta’minlay
olmaydi va uni Puerto-Riko, Fillipin va
boshqa davlatlardan import qiladi.
Kaliforniya va Flori shtatlari 70 foiz mevani beradi. Apelsin va limonni 100 foizi shu
shtatlarda yetishtirladi.
Men va Yangi Angliya shtatlarida lalmi kartoshka, Aydaxoda sug’oriladigan yerda
yetishtiriladi.
Amerika Qo’shma SHtatlari qishloq xo’jaligi tovar mahsulotda chorvachilikning
ulushi 55 foizdan ortiqroq. CHorvachilikda go’sht yo’nalishi asosiy sanaladi. Buyuk tekislik
shtatlarida (g’arbiy shtatlar) makka bilan jo’xori (sorgo) yetishtirish ko’paydi
va omuxta
yem ishlab chiqarish rivojlandi. Bu esa agrobiznesda “go’shtfabrikalari”ning yuzaga
kelishiga sabab bo’ldi.
CHo’chqachilik go’shti yog’li bo’lganligi sababli qoramol go’shtiga nisbatan talab
past. Makka poyasida rivojlangan.
Ikkinchi jahon urushidan keyin parrpandani go’shtga sanoat asosida boqish (broyler) keskin
rivojlandi. Uning 90 foizi Jorjiya, Alabama, SHimoliy va Janubiy Karolina shtatlarigato’g’ri
keladi.
Amerika Qo’shma SHtatlari qishloq xo’jaligida bozorda talabning o’zgarishiga
qarab, cheklovlarni qo’llab turadi. Bu esa raqobatni keskinlashuviga olib keldi. Natijada
kuchli, yirik, ixtisoslashgan xo’jaliklar bozorda o’z o’rnini saqlab turibdi. Ixtisoslashgan
xo’jaliklar odatda 50 foizdan ortiq daramodlarini bir turdagi mahsulotni sotishdan oladigan
xo’jaliklardir.
Dostları ilə paylaş: