O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti transport vositalarining tuzilishi va nazariyasi fani bo’yicha

qarshilik kuchi, g’ildirashga qarshilik koeffitsienti

---

176
Avtomobil yo’llari balandlik va pastliklardan iborat bo’lib, gorizontal qismlari

ham uchrab turadi. Yo’lning bo’ylama qiyaligi
a
burchak yoki i bilan belgilanadi
(4.1-rasm),
4.1-rasm. Qiyalikka ko’tarilayotgan avtomobilga ta’sir etuvchi kuch va
momentlar.
ya’ni
B
H
tg
i
=
=
a
bu yerda, H - yo’lning bo’ylama kesimi bo’yicha balandligi, m.
B – yo’lning ko’ndalang kesimi bo’yicha eni, m.
4.1-rasmda ko’rsatilganidek, balandlikka ko’tarilayotgan avtomobilning
umumiy og’irligi G
a
, yo’lga parallel G
a
×
sin
a
va perpendikulyar G
a
×
cos
a
tashkil
etuvchilardan iborat. Bulardan birinchisi avtomobilning balandlikka ko’tarilishiga
qarshilik kuchi bo’lib, R
a
bilan belgilanadi, ya’ni:
a
a
Sin
G
P
a
×
=
, N
(4.3)
Avtomobil balandlikka ko’tarilayotganda R
a
kuch avtomobil harakatiga
qarshilik ko’rsatsa, avtomobil pastlikka harakatlanganda esa, avtomobilni oldinga
itaruvchi kuch bulib xizmat qiladi.
3. Havoning qarshilik kuchi, qarshilik koeffitsienti, qarshilik kuchlarini
yengish uchun sarf bo’ladigan quvvat.
G’ildirakning g’ildirashiga qarshilik R
f
kuchi va avtomobilning balandlikka
ko’tarilishiga qarshilik R
a
kuchlari birgalikda, yo’lning jami qarshilik kuchi R
y
ni
tashkil etadi.
Yo’lning jami qarshilik kuchi quyidagicha aniqlanadi:
(
)
a
a
a
sin
cos
+
×
×
=
+
=
Y
f
G
P
P
P
a
f
, N
(4.4)
Agar
a
a sin
cos
+
×
=
Y
f
bo’lsa va uni yo’lning umumiy qarshilik koeffitsienti
desak, yo’lning qarshilik kuchi quyidagiga teng bo’ladi:
Y
×
=
a
G
P
y
, N
(4.5)
3.1. Havoning qarshilik kuchi
Avtomobil yo’lda harakatlanish davrida havo qarshiligiga duch keladi va uni
yengish uchuni dvigatel quvvati sarf bo’ladi. Havo avtomobilning oldidan, yonidan

---

177
va orqasidan ta’sir etib, avtomobilni harakatlanishiga qarshi bosim kuchini hosil

qiladi (4.2-rasm).
4.2-rasm. Har xil turdagi avtomobillarga havo oqimini ta’siri
Bu elementar kuchlarning teng ta’sir etuvchisini avtomobilga havoning
qarshilik kuchi R
w
bilan belgilanadi va uning qiymati quyidagi ifoda bilan
aniqlanadi:
2
a
W
V
F
K
P
×
×
=
, N
(4.6)
K – havoning qarshilik koeffitsienti;
F–avtomobilning oldidan qaragandagi yuzasi, m
2
;
V
a
– avtomobilning harakat tezligi, m
/s.
Yuk va avtobuslar uchun avtomobilning yuzasi quyidagicha aniqlanadi:
H
B
F
×
=
, m
2
(4.7)
engil avtomobillar uchun
H