O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti transport vositalarining tuzilishi va nazariyasi fani bo’yicha

B
F
×
×
=
1
78
,
0
, m
2
(4.8)
bu yerda; V-avtomobilning ro’parasidan qaralganda uning oldingi g’ildiraklari
orasidagi masofa, m;
N-avtomobilning balandligi, m;
V
1
-avtomobilning eni, m.
Havo qarshiligini aerodinamik truba yordamida aniqlanadi (4.3- rasm, a)
4.3-rasm. Aerodinamik truba sxemasi
Aerodinamik truba 1 ichida avtomobil modeli 4 osib qo’yiladi. Trubaning

---

178
ichiga elektrodvigatel 2 li ventilyator 3 o’rnatilgan bo’lib, yo’naltiruvchi panjara 6

esa xavo oqimini to’g’rilab uning kirish qismidagi gidroblanishni yo’qotadi.
Ventilyator yordamida so’rilgan havo oqimi avtomobilni R
W
kuch bilan o’rnidan
qo’zg’atishga harakat qiladi, bu qarshilik kuchi avtomobil havo oqimining tezligiga
teng tezlik bilan harakatlanayotganida paydo bo’ladi. Tarozi 5 ning ko’rsatishi
bo’yicha R
W
kuch va anemometr 7 yordamida havo oqimining tezligi aniqlanadi
hamda avtomo-bilning oldidan qaragandagi yuzasi aniq bo’lsa komponentning
qiymati topiladi. Aerodinamik trubada avtomobilning 1/5-1/10 marta kichraytirilgan
modeli puflanadi.
Trubaga osilgan avtomobil modeliga har tomondan havo oqimi ta’sir etadi,
haqiqatdan esa havo avtomobilning usti va ostki qismidan esadi. SHu sababli K ning
qiymati trubada bitta avtomobilni puflaganda haqiqiy koeffitsentidan kichik bo’ladi.
Mana shu kamchilikni yo’qotish uchun tajribani simmetrik joylashtirilgan
ikkita avtomobil modeli bilan o’tkaziladi (4.3-rasm, b). Havo oqimining yo’nalishiga
avtomobilning shakli katta ta’sir ko’rsatadi.
Aerodinamik qarshilik avtomobilning tortish dinamikasi va yonilg’i
tejamkorligiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.
Havo qarshiligini yengish koeffitsienti avtomobil turlari bo’yicha quyidagicha
belgilangan:
yopiq kuzovli yengil avtomobil uchun....0,20-0,30;
avtobuslar
uchun.....................................0,40-0,60;
yuk avtomobillari uchun........................0,60-0,80;
avtopoezdlar
uchun.................................0,81-0,96;
Qarshilik kuchlarini yengish uchun sarf bo’ladigan quvvat.
Etakchi g’ildiraklarga yetib kelgan N
F
quvvatni qanday tashqi qarshiliklarni
yengishga sarf bo’layotganligini ko’rsatuvchi tenglamani avtomobilning quvvatlar
muvozanati deyiladi.
Ma’lumki, avtomobilning kuchlar muvozanati quyidagiga teng edi:
0
=
-
-
-
-
jа
W
f
Т
P
P
P
P
P
a
. Kuchdan quvvatga o’tish uchun kuchlar muvozanati
tenglamasining chap va o’ng tomonini tezlik V
a
ga ko’paytirib 1000 ga bo’lamiz;
Natijada quyidagilarni xosil qilamiz:
;
1000
а
Т
Т
P
N
J
×
=
;
1000
а
f
f
P
N
J
×
=
;
1000
а
P
N
J
a
a
×
=
;
1000
а
W
W
P
N
J
×
=
,
1000
а
jа
jа
P
N
J
×
=
kVt.
SHularga asosan, quvvatlar muvozanati tenglamasi quyidagicha yoziladi:
jа
W
f
Т
N
N
N
N
N
+
+
+
=
a
, kVt yoki
(4.9)
ky
ja
ky
W
ky
ky
f
ky
T
e
N
N
N
N
N
N
h
h
h
h
h
a
+
+
+
=
=
kVt
(4.10)
Nazorat savollari.
1. Avtomobilning tortish qobiliyatini tushuntiring?
2. Nima uchun avtomobilni tortish qobiliyati hisoblanadi?
3. Dvigatel quvvatini hisoblash orqali nimani aniqlanadi?
4. Asosiy uzatmani uzatish sonini qanday aniqlanadi?

---

179
5. Geometrik qator qanday aniqlanadi?

6. Eksplutatsiyada uchraydigan omillarning tortish-tezlik xususiyatiga ta’siri?
7. Avtomobilga qanday kuchlar ta’sir etadi?
8. Avtomobilni harakatlantiruvchi momentlar?
9. Dvigatel energiya manbai ekanligini tushuntiring?
10. Dvigatelni tashqi tezlik tavsifini tushuntiring?
11. Dvigatelni tashqi tezlik tavsifini tajriba yo’li bilan aniqlash?
12. Tisakli valni aylanishlar sonini qanday aniqlanadi?
13. Dvigatelni tirsakli valni istalgan aylanishlar soni bo’yicha quvvati qanday
aniqlanadi?
14. Dvigatelni tirsakli valni istalgan aylanishlar soni bo’yicha burovchi momenti
qanday aniqlanadi?
15. Dvigatelni tirsakli valni istalgan aylanishlar soni bo’yicha solishtirma yonilg’i
sarfi qanday aniqlanadi?
16. Dvigatelni tirsakli valni istalgan aylanishlar soni bo’yicha soatli yonilg’i sarfi
qanday aniqlanadi?