9-Mavzu. Gaz balonli avtomobilar dvigatelining ta’minlash tizimi. Gaz balonli ta’minlash tizimining umumiy sxemasi va ishlash printsipi.
Gazlarning asosiy xususiyatlari. Gazli dvigatellarning ta’minlash tizimida
qo’llaniladigan jixozlarning vazifalari va tuzilishi.
Gaz ballonli avtomobillarda ishlatiladigan gazsimon yonilg’i tabiiy yoki
suyultirilgan yonuvchi gazlar bo’lib, ular suyultirilgan neft gazi (SNG), siqilgan va
suyultirilgan tabiiy gaz (STG)bo’ladi. STG da ishlovchi avtomobil dvigatellari
keng tarqalgan. SNGlar ballonlarda saqlanadi, bu turdagi gazlar uch xil bo’ladi,
ya’ni propan, butan va ularning aralashmalari. STG da xid bo’lmagani uchun unga
o’tkir xidli gazsimon modda qo’shiladi. STG da ishlagan avtomobilning STG da
ishlaganiga nisbatan afzalliklari bor: ballonlar soni kam, avtomobilning yuk
ko’tarish qobilyati yuqori. STG li ballonda gaz bosimi yuqori emas, ya’ni 16
kg
/sm2. SHu sababli ularni tashish xavfli emas, issiqlik berish qobiliyati yuqori,
shu sababli dvigatelning quvvati yuqori. Bu gazni xavfsiz. Lekin suyuq gazlar bir
yerga to’planib qolsa portlash xavfi bo’ladi. STG lar maxsus yuk avtomobillarda
tashiladi, bu gazlar asosan metandan tashkil topgan. Siqilgan gaz holatdagi (STG)
yonilg’ilar maxsus ballonlarda tashiladi. Ballondagi gaz bosimi 200 kg
/sm
2
atrofida bo’ladi. Ularning issiqlik berish qobiliyati 8500 kkal
/m
3
. Siqilgan gazda
ishlovchi avtomobilning kamchiligi shundaki, silindrni to’ldirish koeffitsenti kam
bo’lganligi sababli uning quvvati 10-20% ga pasayadi. Avtomobilga og’irligi 65-
70 kgli ballondan 6-8 tasi o’rnatiladi. SHu sababli avtomobilning yuk ko’tarish
qobilyati pasayadi. Ballonlar maxsus gaz to’ldirish stantsilarida to’ldiriladi. Bir
ballonga 10 m
3
gaz to’ldiriladi. Siqilgan gazlar asosan propan yoki butandan
tashkil topgan.
Qo’llaniladigan ta’lim texnologiyalari: dialogik yondoshuv, ko’rgazmali taqdimot, keys, video-animatsiya, muammoli ta’lim. blits, menyu, munozara, o’z- o’zini nazorat.
