O‟zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta„lim vazirligi namangan davlat universiteti yunusova gulshoda nozihovna



Yüklə 6,64 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/6
tarix31.10.2019
ölçüsü6,64 Mb.
#29475
1   2   3   4   5   6
axborot texnologiyalari fanidan amaliy mashgulotlar bajarish metodikasi


iSpring Free – bu videoni va animatsiyalarni qo‘llab quvotlovchi Flash (yoki 
HTML)  PowerPoint-taqdimotlar  konvertori.  Bu  dastur  shahsiy,  o‘quv  ta‘lim  .  va 
savdo maqsadlari uchun bepul qo‘llaniladi. 
iSpring  Free  -  sizning  blogingizda  yoki  saytingizda  quyishga  tayyor 
bo‘lgan,Flash va You-Tube roliklari quyilgan taqdimotlarni yaratishga imkon beradi. 
iSpring Free SCORM-bir biriga mos Flash o‘quv kurslarini yaratishga mo‘ljallangan. 
iSpring Free  bilan  Power  Point  taqdimotlarini  Flash  formatida  barcha  Power  Point 
animatsiyalarni,  trigger-animatsiyalarini,  stillarni,  audio  va  videolarni  original 
kurinishda  konvertlashtirish.  O‘zgartirish  almashtirish  bir  necha  sekundlarni  oladi, 
olingan Flash-taqdimotlar sifati o‘zgarmay qoladi. Berilgan dastur absolut pulsiz, bir 

 
55 
necha  minutlarda  kompyuteringizga  o‘rnatilishi  mumkin.  Undan  ham  ko‘p 
imkoniyatlarga iSpring Suite dasturi egadir. 
EasyQuizy dasturida test yaratish: 
Avval ishchi stoldan Q EasyQuizy piktogrammani topib, uni ishga solamiz. 
Bu piktogrammaga burkangan dastur test yaratish uchun mo‘jallangan dasturlardan 
biridir.  Test  yaratuvchi  dasturning  bosh  menyusi  quyidagicha:  ―Информация  о 
тесте‖ ,―‖ ―Вопросы и ответы‖, ―Настройки теста‖. 
 
 
Ekranda dasturning ichki  ko‘rinishi  ochiladi, uning  menyularini  ko‘rib, test 
yozadigan  sohasini  topamiz  va  u  erga  test  kiritamiz.  Buning  ucun  avval 
―Просмотреть  тестирование‖  bo‘limini  bosamiz,  ekranda  test  yaratish  uchun 
oyna namoyon bo‘ladi, unga test kiritamiz. 

 
56 
 
―Продолжить  сканирование‖  bo`limini  bosaz  va  testni  kiritish  uchun 
boshqa oynasi chiqqandan so`ng uning sohalarini sinchiklab qarab chiqamiz: 
 
Testning  nomini  va  uning  mazmuni  bo`yicha  izoh  beramiz.  Test  kimga, 
qaysi yo`nalishga mo`ljallanganligini yozamiz. 

 
57 
 
Bu  narsalarni  ―Ифнормация  о  тесте‖  bo‗limiga  kirib,  amalga  oshiramiz. 
―Автор‖  sohasiga  test  yaratgan  muallif  ismini  yozamiz.  ―Описание  теста‖ 
qismiga  test  qaysi  fanga  oidligini  va  kimga,  qaysi  kurs  talabalari  uchun,  qaysi 
yo‗nalishga  oid  tuzilganligini  yozamiz.  Qanday  mavzu  va  modullarni,  nechta 
modulni  qamrab  olagnligi  haqida  ma‘lumot  kitiladi.  Keyingi  menyuga  ya‘ni 
―Вопросы  и  Ответы‖  bo‗limiga  kiramiz.  Savol  va  unga  javoblarni  kiritamiz. 
To‗g‗ri  javobning  pastida  tugmani  belgilab,  to‗g‗ri  javobligini  aniqlab  qo‗yamiz. 
Undan  so‗ng  ―Добавит‖  tugmasini  bosib,  savollarga  javoblar  variantlarini 
ko‗paytirish mumkin. Shu tariqa savolga javoblarni 4tagacha ko‗paytirib olamiz. 
 

 
58 
 Chap  tomondagi  panelda  paydo  bo‗lgan  ―Добавит‖  sohasini  bosib,  yangi 
savolni xosil qilish va uni to‗ldirish kerak. O‗ng tomondagi panelga esa savolning 
javoblarining  variantlarini  kiritamiz.  Savolga  javob  variantlarini  ko‗payib  ketsa, 
uni ―Удалить ответ‖ sohasini bosib, uchirishimiz mumkin. SHu tariqa biz Testni 
yaratishimiz mumkin. Testda savollar 200ta bo‗ilishi kerak. 100talik yoki 200talik 
savol va ularga 4 tadan javoblarni tuzib, uni Файл-Сохранить kak sohasini bosb, 
biror nom bilan Ishchi stolga saqlab qo‗yamiz. Savollarga berilgan tug‗ri javoblar 
uchun ball quyiladi, 100 ta savolga misol uchun, 100 ball, xar bir tug‗ri javobga 1 
balldan, 200 ta savolga 100 ball, xar bir tug‗ri javobga 0,5 balldan. 
Yuqoridagi  rasmdan  Вопрос  sohasiga  savolni  va  ―Варианты  ответов‖ 
sohasiga  javoblarni  kiritiladi.  Tug‗ri  javob  belgilanadi.  Javoblar  variantlarini 
ko‗paytirish  mumkin,  ya‘ni  ularni  qushish  mumkin  yoki  ko‗payib  ketgan  bo‗lsa, 
uchirib  tashlash  imkoniyati  mavjud.  Tayyor  bo‗lgan  testni,  uni  qaerga  saqlangan 
bo‗lsa,  o‗sha  erdan  piktogrammasini  topib,  ishga  tushiramiz,  uning 
piktogrammasida  savol  rasmi  paydo  bo‗ladi.  Uni  ishga  tushirib,  tayyor  testni 
ishlashimiz mumkin. 
 
Familiya  va  ismimizni  kirtamiz  va  ―Начать  тестирование‖  bo‗limini 
bosamiz.  Natijada  ekranda  test  chiqadi,  quyidagi  testni  ishlashni  boshlaymiz. 
Ekranda  birinchi  savol  va  unga  javolar  variantlari  ko‗rsatiladi.  Ulardan 

 
59 
tug‗rijavobni  topib,  uni  belgilanadi  va  ―Принять  ответ‖  klavishasi  bosiladi  va 
navbatdagi  savolga  o‗tiladi.  Agar  savolga  javobnitanlay  olmasangiz,  vaqtni 
o‗tkasmazlik  uchun,  uni  tashlab  ketishingiz  mumkin  va  keyinroq  unga  qaytib, 
ishlab quyishingiz mumkin bo‗ladi. Bu vaqtni tejash maqsadida amalga oshiriladi. 
Testni vaqtga bog‗lab quyish mumkin bo‗ladi. 
 
 
 

 
60 
 
 
 
Kirish  va  xulosa  sohasidan  tashqari  ―iSpring  Kinetics  dasturida  nima 
kiritiladi?‖ degan savolga-―Создать Разворот‖ javobini tanlab, ―Принять ответ‖ 
sohasi  bosiladi.  Ekranda  keyingi  savol  chiqadi,  uni  uqib,  navbatdagi  javob 
tanlanib, va ―принять ответ‖ sohasi bosiladi. 
 

 
61 
 
Talabalar  Savolga  javobni  tanlab,  keyin  ―Принять  ответ‖  sohasini 
bosishadi. Hisobotni ko‗rib chiqish mumkin. Hisobotni faylga saqlash mumkin va 
chop etish imkoniyati bu dasturda mavjud, buni mos ravishda ―Сохранить файл‖, 
―Печать‖  tugmalarini  bosib,  amalga  oshiramiz.  Savollarga  javoblarni  belgilab, 
oxirida ballni yoki bahoni ko‗rish mumkin bo‗ladi. Hisobotni o‗qib, unda notug‗ri 
topilgan  javoblrning  tug‗ri  javob  variantini  ko‗rish  va  testni  takrorlab  ishlash 
mumkin, shu tariqa takrorlab, 100talik testni 100%ga chiqarish mumkin bo‗ladi.
 
 

 
62 
MYTEST DASTURIDA TEST YARATISH USLUBIYOTI 
Ta‘lim  jarayonida  talabalar  bilimini  nazorat  qilishda,  oraliq  va  yakuniy 
nazoratlarni  o‘tkazishda,  tashkil  qilishda  vaqtni  tejovchi,  adolatli  va  haqqoniy 
testni  o‘tkazish  vositasi-test  olish  hisoblanadi.  Testlarni  electron  tarzda  olish, 
kompyuter  vositasida  test  dasturlari  yordamida  o‘tkazish  esa  maqsadga 
muvofiqdir. 
 Hozirgi  kunda  juda  ko‘p  test  dasturlari  yaratilgan.Bu  sohada  horijiy 
ishlanmalar  EuasyQuizy  dasturi,  Amerika  dasturchilari  orqali  yaratilgan  MyTest, 
Rossiya ham MyTest dasuri yaratilgan. iSpring Sute paketidagi iSpring QuizMaker 
dasturlari hammaga ma‘lum. Toshkent Davlat Universiteti professor o‘qituvchilari 
tomonidan yaratilgan Test o‘tkazishga mo‘ljallangan, testni kiritish, uni tahrirlash 
va  on-line  uslubida  o‘tkazishni  amalga  oshiruvchi  testlar  yaratilgan.  Namangan 
Davlat Universitetida ham test kiritishni, tahrirlashni amalga oshiruvchi redaktorli, 
testni  on-line  tarmoqda  va  internetda  o‘tkaza  oladigan  TEST  dasturi 
t.f.n.A.Mirzamov  tomonidan  yaratilgan,  bu  dasturni  mukamallashtirishga  ham 
ishlar  olib  borilgan  va  uning  natijasida  testda  talaba  ishlagan  testing  notug‘ri 
berilgan javobning tug‘ri javobini ko‘rish imkoniyati berilgan. Bu Test dasturidan 
NamDuda  talabalardan  oraliq  nazorat  olishda  qo‘llaniladi.  Moodle  o‘quv 
platformasida ham oraliq, yakuniy testlarni qabul qilish mumkin. Buning uchun bu 
platformaning matn kiritish redaktoriga test kiritiladi. Tizimda ball kiritish mezoni 
o‘rnatilgan,  har  bir  savolning  tug‘ri  javobiga  ball  quyiladi.  Bu  testl  dasturlar  va 
o‘quv platform talabalarning bilimlarini adolatli aniqlashga yordam beradi. 
 Biz sizga Rossiya dasturchilari tomonidan yaratilgan MyTest dasturi haqida 
bayon etamiz. Bu test dasturi dasturlar paketidan iborat. MyTest dasturlar paketida 
dastur  tuzish,  uni  ishlatish  va  on-line  yoki  internet  tizimida  ishlatish  uchun  uchta 
alohida dasturlar mavjud. 

 
63 
 
 Bularga: 
MyTestEditor.exe, 
MyTestStudent.exe, 
MyTestServer.exe 
dasturlari  kiradi.  MyTest  dasturi  ushbu  uchta  dasturlardan  tashkil  topgan. 
MyTestEditor.exe  dasturi  orqali  testni  kiritish  va  tahrir  etish,  savol  va  javoblarni 
kiritish, tug‘ri javobni belgilash va testni saqlash mumkin. 
 
Bu dasturga kirib Bosh menyudan keying paneldan turtinchi piktogrammani 
bossak, test yozish uchun oyna faollashadi va testni kitishimiz mumkin. 

 
64 
 
Topshiriq turini tanlanadi, Bir javobli testmi, ko‘p javob variantli testmi va 
h.z. shuni belgilab, OK tugmasi bosiladi. 
 
Undan keyin ekranda test yaratish uchun yani uni kiritish uchun oyna hosil 
bo‘ladi, savol va unga javoblar kiritish uchun alohida sohalar ajratilgan bo‘ladi. 

 
65 
 
Yuqoridagi  katta  oynaga  savol  matni  kiritiladi.  Pastga  raqamlar  berilgan 
sohalarga  test  savolining  javobi  beriladi.  Undan  keyin  esa  pastda  ―Добавить 
вариант  ответа‖  orqali  savolga  javob  variantini  ko‘paytirish  mumkin.  Testni 
kiritamiz. 
 
Tug‘ri javobni belgilaymiz, pastda‖Сохранить задание‖ bo‘limini bosamiz 
yoki bosh menyudan keying menyu satrdan 6-chi piktogrammani yani topshiriqni 
saqlash  piktogrammasini bosamiz. Ekranning  chap  panelida birinchi  savol  belgisi 
paydo  bo‘ladi.  Uni  yana  saqlab  nushasiga  ikkinchi  savolni  kiritish  mumkin,  uni 
ham  saqlashga  mos  piktogramani  bosib,  ikkinchi  savolni  ham  saqlaymiz.  Shu 
tariqa 10ta, 20ta 100ta, 200ta test yaratib, dasturni ishlatamiz.  

 
66 
 
MyTestEdit  dasturi  MyTest  paketining-matn  redaktori  hisoblanib,  unda 
testni kiritib, tahrirlar ekanmiz.Testni saqlaymiz, yahshi o‘rganish uchun avval uni 
Ishchi stolga saqlash mumkin. Yaratilgan testni ishlatish uchun MyTestStudent.exe 
dasturini  ishlatib,  uni  Ishchi  stoldan  Open  bulimi  orqali  ochib  olamiz,  Ishchi 
stoldan nomini topib, uni ochamiz. Test MyTestStudent.exe dasturida ochiladi. Bu 
dastur  ochilgan  so‘ng  savol  javoblari  bilan  tepada  chiqadi.  Uni  joylash  uchun 
menyudan  zangor  rangli  tugmani  bosamiz  va  savol  hamda  javoblar  tug‘ri 
joylashadi. 
 

 
67 
Rasmda kurinib turibdiki, savol va javoblari tepa qismida hammasi joylashib 
qolgan,  menyudan  zangor  tugma  bosilib,  savol  va  javob  variantlarini  o‘rniga 
quyiladi. 
Hot Potato dasturi. 
 
Hot  Potato  dasturi-test  dasturlaridan  biri  hisoblanadi,  uning  yordamida  test 
yaratishimiz  mumkin.  Hot  Potato  –―issiq  kartoshkalar‖  deb  tarjima  qilinadi,  yani 
uning  yordamida  tez  test  yaratib,  uni  saqlash  va  ishlatish  mumkin.  Qo‘l 
kartoshkani  changallab  turgan  rasmli  piktogrammani  ishga  tushirib,  dasturga 
kiramiz.  Keyin  testlar  nomlari  bilan  kartoshkalar  uyimi  chizilgan  piktogramma 
ko‘rinadi.  JQuiz  rasmli  testni  ishga  solamiz  va  u  jarayon  faollashgandan  so‘ng 
ekranda test yaratuvchi oyna mujassa m bo‘ladi. 
 

 
68 
Test oynasi faollashgandan so‘ng, unda yuqori keng qismiga test savolli va 
torroq bir hil yo‘lakli sohalarga testing javoblari kiritiladi, test savoliga tug‘ri javob 
belgilanadi. 
 
Rasmda  JQuiz  sihasi  tanlanishi  ko‘rsatilgan.  Undan  so‘ng  chiqqan  oynadn 
yana bu sohaga sichqoncha bilan chertiladi fa test oynasini ishlatiladi. 
 
Title  so‘zining  yonalishidagi  sohaga  test  nomini  yozish  mumkin.  Undan 
so‘ngi yo‘lakga Testning birinchi savoli teriladi. A,B,C,D sohalariga test javoblari 
kiritiladi.FeedBack  sohasi  javob  notug‘ri  bo‘lsa,  uni  tuzatisga  imkon  beruvchi 

 
69 
sohadir.  Answers  sohasida  test  savoliga  javoblar  kiritiladi.  Settings  sohasida  test 
savoliga tug‘ru javob Correct sohasini belgilab, amalga oshiriladi. 
 
Rassmlarda testing Feedback va Settings sohalari ko‘rsatilgan. 
 
Test  faylini,  misil  uchun,  7878778  deb  saqlasak,  u  787878.jqz  ko‘rinishida,  yani 
jqz kengaytmasi bilan saqlandi. Testni kiritib, uni Ishchi stolga saqlaymiz. va fayl 
nomini 787878 deb saqlaymiz, u *.jqz shaklida saqlanadi, uning piktogrammasini 
Ishhi stoldan osongina topa olamiz. Uni test dasturida ishlatish uchun, uni chaqirib, 
Fayl-Create Web Page orqali amalga oshiramiz, faylni brouzerdan ochish sohasini 
bosamiz va testni brouzerda ishlatamiz.  

 
70 
 
 
Rasmda testni ishga tushirishning ko‘rinishi aks ettirilgan. 
Testni brouzerda ishlatib, savolga javoblarni amalga oshirish mumkin, tug‘ri 
javoblar,  bunga  mos  so‘zlar  bilan  qo‘llab  quvatlanadi,  agarda  notug‘ri  javob 
berilsa,  Try  again!  So;zi  chiqadi,  yani  savolga  javob  berish  popitkalari  beriladi. 
Bunga mos ball quyiladi, ballni 100 ballik tizimda quyish mumkin. 

 
71 
Amaliy mashg‟ulotga oi TOPSHIRIQLAR: 
1.  iSpring Sute paketidagi iSpring Kinetics dasturida interactive kitob yarating. 
2.  iSpring  Sute  paketidagi  iSpring  Kinetics  dasturida  interactive  katalog 
yarating. 
3.  iSpring  Sute  paketining  iSpring  Kinetics  dasturida  vaqtincchalik  shkala 
yarating. 
4.  iSpring  Sute  paketi  dasturlarining 
iSprinPro  dasturida  ―Axborot 
texnologiyalari‖  faniga  oid  taqdimot  yarating,  unga  audio  va  videolarni 
o‘rnating. 
5.  MyTest dasturida test yarating va uni ishlating, testni ecib natijai o‘ring. 
6.  EasyQuizy dasturida ishlang va test yarating.Uni ishlatib natijani oling. 
  Baholash jadvali: 
Max baho 
5 baho 
1-
Topshiri

2-
Topshiri

3-
Topshiri

4-
Topshiri

5- 
Topshiri

6- 
Topshiri

Talabaning 
bahosi  
 
 
 
 
 
 
Talabaning 
imzosi 
 
 
 
 
 
 
O‘qituvchinin
g imzosi 
 
 
 
 
 
 
 
AMALIY MASHG‟ULOT №5 
Mavzu: O‟quv animatsion roliklarni (lavhalarni) tayyorlashning zamonaviy 
vositalari. 
Amaliy  mashg‘ulotning  texnik  ta‘minoti:  videoproektor,  kompyuter 
Pentium-4,  audio-video  tasvirlar,  plakatlar,  video-lavhalar.  Video-roliklar, 
ko‘rgazmali qurollar va kartochkalar. 
Amaliy  mashg‘ulotninng  maqsadi:  Talabalarga  Macromediya  Flash 
dasturida animatsion roliklarni tayyorlashni o‘rgatish, bu haqida tushuncha berish. 

 
72 
Amaliy mashg‘ulotning nazariy bayoni: 
“Macromediya Flash” mavzuiga oid materiallar 
Nazariy qism 
Animatsiya  nima?  Vaqtinchalik  shkala(Временная  шкала).  Kalitli 
kadrlar(Ключевые  кадры).  Kadrlar  bilan  amallar.  Animatsiya  turlari.  Kadrma-
kadr  animatsiya.  Harakat  animatsiyasi.  Shakl  animatsiyasi.Vaqtinchalik  shkala 
effektlaridan foydalanib, animatsiya yaratish. 
Animatsiya-  bir  biridan  kam  farqlanuvchi  harakatsiz  rasmlarning  ketma-
ketligi  yordamidagi  harakat  ilyuziyasi.  Tasvirlarning  tez-tez  o’zgariishi  evasiga 
harakat  paydo  bo’lishi  aniqlangan.Animatsiyani  yaratish  uchun  vaqtinchalik 
shkala  qo‘llaniladi(TimeLine),  uning  ustida  kadrlar  joylashgan,  yani  ―kadrlarni 
ko‘rsatish  boshi@ham  –  kadrlar  nomerlarini  ko‘rsatuvchi  vaqtinchalik  shkala 
sohasidagi  katta  bo‘lmagan  to‘rtburchak.  Filmni  amalga  oshirilishida  boshchasi 
harakatlanadi. 
Kadrlar kalitli va static bo‘ladi. Kalitli kadrlarda tasvirlar bo‘ladi, ular film 
mazmunini  tashkil  etadi.  Bunday  kadrlarni  doiralar  bilan  belgilanadi.  Qolganlari-
statistik(ular ―bo‘sh‖ amalgaoshiriladi). 
 
Rasm. 1 
Vaqtinchalik  shkalaning  sozlovi 
  tugma  orqali  amalga  oshiriladi,  u 
quyidagi rjimlarga ega: 
Tiny (Judakichkina); 
Small (Kichkina); 
Normal (Normal); 
Medium (O‘rta); 

 
73 
Large (Katta). 
Kadrlar  bilan  turli  amallarni  bajarish  mumkin,  nusha  qilish,  uchirish  va 
boshqalar. Alohida kadrli amallar uchun bir necha kadrlardan iborat bo‘lgan uning 
ustida sichqonchani bosish kifoya-ajratish zarur, avval ulardan biriga chertib, keyin 
esa, 
 klavisha bosilganda — ohirgisiga chertiladi. 
Qandaydir  kadrni  kalitli  qilish  F6  funksional  tugmasi  yordamida  amalga 
oshiriladi  yoki  bosh  menyu  qo‘llaniladi  yani  Insert — Timeline —
 KeyFrame buyruqlar 
(Вставка 
—  Временная  шкала  —  Ключевой 
кадр).Quyish-Vaqtinchalik shkala-Kalitli kadr. 
Kadrni  uchirish  uchun  uni  blokga  ajratgandan  so‘ng  kontekst 
menyuda Remove 
Frames (Удалить 
кадры-Kadrlarni 
uchirish) 
bulimi 
tanlanadiyoki  bosh  menyudan  Edit— Timeline — Remove  Frames (Правка  — 
Временная линейка — Удалить кадры-Tug‘irlash-Vaqtinchalik shkala-Kadrlarni 
uchirish) bulimlari ishlatiladi. 
Kadrlarni kuchirilishi uchun sichqonchadan foydalanamiz. Rasm 2. 
 
Rasm. 2 
Kadrlarni  kopiya  qilish  kontekst  menyu  orqali  amalga  oshiriladi  (Copy 
Frames  bo‟lim  (Копировать  кадры-Kadrlarni  nusha  qilish))  yoki  bosh  menyu 
(Edit — Timeline — Copy 
Frames (Правка 
—  Временная  шкала  — 
Копировать  кадры,  Kadrlarni  nusha  qilishTahrir-Vaqtinchalik  shkala-  ).  Nusha 
qilingan kadrlarni quyish yuqoridagiga o‘hshash amalaga oshiriladi, kadrni quyish 
orqali  Paste  Frames (Вставить  кадры).  Tabiiyki,  vaqtinchalik  shkalada  quyish 
joyini 
ko‘rsatish 
zarur.Statik 
va 
bo‘sh 
kalitli 
kadrni 
quyish 
uchun, 
 va 
 tugmalar mos holda amalga oshiriladi. 
 Avtomatik  tarzda  animatsiya  kadrlar  nomerlarinin  ko‘paytirilganda  amalga 
oshiriladi.Animatsiya  yo'‘alishini  teskarisiga  almashtirganda,  kadrlarni  tanlash 
zarur  va  kontekst  menyuda Reverse  Frames (Обратить  кадры).  Можно  также 

 
74 
применить 
команды 
главного 
меню Modify — Timeline — Reverse 
Frames (Изменить  —  Временная  шкала  —  Обратить  кадры,  O‘zgartirish-
Vaqtinchalik shkala-Kadrlarni qaytarish) amallari bajariladi. 
Animatsiya turlari 
 Macromedia  Flash  dasturida  quyidagi  animatsiya  turlarini  amalga  oshirish 
mumkin: 
— kadrma-kadr animatsiya; 
—harakat animatsiyasi (Motion Tween); 
— shakl animatsiyasi (Shape); 
— vaqtinchalik shkala effektlarini qo‘llash animatsiyasi. 
Har bir animatsiya ko‘rinishini alohida ko‘raylik. 
Kadrma-kadr animatsiya 
Ketma-ket kalitli kadrlarni amalga oshirish evaziga kadrma-kadr animatsiya 
amalga oshiriladi, har bir kadr qo‘lda yaratiladi (Rasm 3). 
 
Rasm 
Harakat animatsiyasi (Motion Tween
Bunday  animatsiyada  ob‘ekt  bir  joydan  ikkinchi  joyga  ko‘chadi.  Uning 
yratilishi  uchun  faqat  oldingi  va  ohirgi  kalitli  kadrlarni  aniqlash  kerak  holos, 
o‘raliq kadrlarni esa dastur yordamida avtomatik tarzda amalga oshiriladi. Bunday 
animatsiyaning  bajarilish  tehnikasini  ko‘ramiz.  Ishchi  stolda  aylana  chizamiz. 
Vaqtinchalik  shkalada  birinchi  kadr  kalitli  bo‘lib  qoladi.  Ishchi  stolda  aylana 
chizamiz.  Kalitli  kadr  ustidan  chertamiz,  kontekst  menyu  tanlanadiva  undan 
Create  Mоtion  Tween (Создать  анимацию  движения-Harakat  animatsiyasini 
yaratamiz).  30-chi  kadr,  film  uzunligini  ko‘rsatamiz,  sichqonchaning  o‗ng 

 
75 
tugmasi(klavishasini)sini  bosilganda  bosilganda,  quyidagi  buyruqni Insert —
 KeyFrame  tanlaymiz  (Вставить  ключевой  кадр-Kalitli  kadrni  tanlash)  — 
vaqtinchalik shkalada uchida strelka mavjud gorizontal chiziq paydo bo‘ladi va bu 
harakat  amalga  oshganini  bildiradi.  O‘rtadagi  kadrlar  och  ko‘k  ranga 
bo‘yaladi.Keyin  aylanani  boshqa  joyga  kuchiriladi,  va  filmni  testdan  o‘tkazish 
zarur, 
 + 
tugmalarini  boib,  amalga  oshiriladi  yoki  Control — Test 
Moviebuyrug‟I  amalga  oshiriladi(Управление  —  Тестирование  фильма, 
Boshqaruv-Filmni testdan o‘tkazish). 
 Properties  paneli  yordamida  (Свойств-Hossalar  )  animatsiyaning 
qushimcha parametrlarini hosil qilish mumkin: 
— Rotate (Вращение-Aylanish)  aylanish  yo‘nalishini  aniqlaydi  —  soat 
strelkasi  buyicha  (CW)  yoki  unga  teskaei  (CWW),  aylanish  umuman  bo‘lmasa 
(None).  Auto  Qiymat  hammumkin  (burilish  yo‘nalishida  ob‘ekt  bir  marta  kichik 
burchakka aylanadi); 
— Easy (Замедление  хода-harakatni  sekinlashtirish);agar  parameter 
qiymati  musbat  bo‘lsa,  animatsiya  vaqtida  harakat  sekinlashgan  bo‘ladi,  manfiy 
bo‘lsa-tezlashgan bo‘ladi; 
— Orient  to  Path (Ориентация  относительно  пути-Harakatga  nisbatan 
orientasiya)  berilgan  traektoriyaga  nisbatan  ob‘ekt  harakatini  orientlashtirishga 
yordam beradi. 
Shahkl animatsiyasi (Shape Tween) 
Shakl  animatsiyasi  bitta  ob‘ektni  ikkinchi  ob‘ektga  asta  o‘tkazishga  imkon 
yaratadi.Uni  gruppalashmagan  ob‘ektlarga  qo‘llaniladi.  Bir  necha  ob‘ektlarning 
shaklini  o‘zgartirish  uchun  ularni  bitta  sloyda  joylashtirish  kerak.  Bir  necha 
ob‘ektlarni  shaklini  o‘zgartirish  uchun  ularni  bitta  qatlamda  joylashtirish  kerak. 
Barcha narsani misolda ko‘ramiz. 
Ishchi  stolda  aylana  chizamiz,  film  uzunligini  30  kadrdan  iborat  qilib 
tanlaymiz, buning uchun 30-chi kadrga chertamiz, birinchi kalit kadrga  qaytamiz, 
va Properties  panelida  (Свойства)  Tween  ro‘yhatida Shape (Форма)  shaklni 
tanlaymiz,  uchida  strelkasi  bor  gorizontal  chiziq  paydo  bo‘ladi,  o‘rtadagi  kadrlar 

 
76 
zangor  ranga  bo‘yaladi,  bu  animatsiya  shakl  animatsiyasi  ekanligini  bildiradi, 
ohirgi  kalit  kadrida  aylana  o‘rniga  kvadrat  chizamiz.  Filmni  testlashtiramiz  — 
aylana kvadratga asta aylanganini ko‘ramiz.Shakl o‘zgarishini konktret harakterini 
korsatish  uchun  bir  ob‘ekt  nuqtalarini  ikkinchi  ob‘ekt  nuqtalariga  oqib  o‘tishi 
uchun ―метки подсказки”-aytib turish metkalaridan foydalanishimiz zarur.  
Vaqtinchalik shkala effektlarini qo’llash animatsiyasi 
Macromedia  Flash  MX  2004  dasturi  versiyasida  ichma-ich  joylashgan 
effektlar  yordamida  animatsiyani  yaratish  ikoniyati  paydo  bo‘ladi.Effektlarni 
guruhlarga,  figuralarga,  grafik  simvollarga,  rastrli  tasvirlar  va  knopkalarga 
qo‘llaymiz.Ularni kliplarga qo‘llash mumkin, lekin bu holda effect klipga quriladi. 
Effektni  bajarish  uchun  ob‘ektni  ajratish  kerak  va Insert — Timeline 
Effects (Вставка  —  Эффекты  временной  шкалы;  Quyish-Vaqtinchalik  shkala 
effektlari);  keyin  effect  tipini  tanlang: Assistants  (Помощники-Yordamchilar),  
Effects (Эффекты), Transition — Transform (Переход  —  Трансформация; 
O‘tish-Transformatsiya).  Guruh  effectlari Assistants animatsion  hisoblanmaydi. 
Ular  berilgan  ob‘ektning  dublikatlarini  hosil  qiladi  va  ularni  bir  biridananiq 
masofada  joylashtiradi,yoki  ob‘ektni  uning  dublikatiga  tekis  oqishni  yartishadi. 
Effektni  tanlashdan  so‘ng  dialogli  oyna  paydo  bo‘ladi,uning  amalga  oshish 
parametrlarini  o‘rnatish  mumkin.  Effektni  yaratishda  avtomatik  usulda  ob‘ekt 
kuchiriladigan  qatlam  yaratiladi,(qatlam  nomi  effect  nomi  bilan  mos  tushadi). 
Ob‘ekt asosida grafik simvol yaratiladi, u esa o‘z navbatida kutubhonaga  Effects 
papkasiga (Эффекты-Effektlar)ga yoziladi. 
   Amaliy mashg'ulot 
1. Проект “Harakatlanuvchi odam”. 
2. Проект “Berk egri chiziq bo’ylab harakat”. 
3. Проект “Figurani harfga o’zgarishi”. 
1. Проект “Harakatlanuvchi odam” 
 Harakat  animatsiyasi  vositasida  (Motion  Tween)  odamchaning  harakatini 
keltirish  animatsiyasini  yarataylik.  Proektni  yaratishdan  oldin  qanday  alohida 
elementlardan  filmning  qahramoni  tashkil  etilishini  yahshi  tasavvur  qilishimiz 

 
77 
kerak.  Har  bir  detal  filmni  ishlatishda  harakatga  kelishi  kerak.Bunday  momentni 
o‘ylash  kerak-qanday  elementlar  birinchi  planda,  qaysilari  ikkinchi  planda 
bo‘lishini o‘ylashimiz kerak. Avval hodisani yahshi tasavvur qilish uchun haakatni 
qog‘ozga chizib olishimiz zarur. 
 Bizning odamchamiz Rasm. 4.dagi kabi ko‘rinishga ega bo‘lsin. 
 
Rasm. 4 
 Bunday tasvirni soda figuralardan hosil qilish mumkin bo‘ladi-aylanalardan, 
ellipslardan  va  to‘g‘ri  to‘rtburchaklardan.  Chizishga  o‘tamiz.Bitta  qatlamda  btun 
odani  chizib  olamiz.  Qatlalar  buyicha  alohida  qismlarini  bo‘lib  olamiz,  bunday 
narsa daturda bor.Avval boshini aylana bilan chizamiz yani Modify — Convert to 
Symbol (Изменить 
—  Преобразовать  в  символ;  O‘zgartirish-Sivolga 
almashtirish)  orqali  simvolga  o‘zgartiraiz,  bunda  uning  simvolini  o‘zgartiriladi, 
bunda Movie  clip(Символ-клип);simvolining  (Behavior)tipidan  foydalanamiz. 
Bu sivolsni bosh deb nomlaymiz. 
Keyin ―tanasi‖ bo‘ladigan simvolni yaratamiz.Buyruqni bajaramiz Insert —
 New Symbol (Вставка — Новый символ; Quyish -Yangi simvol) va 5 rasmdagi 
kabi  paametrlarni  qo‘yamiz.  OK  knopkasini  chertilishidan  so‟ng  simvolni 
tahrirlash rejimiga o‘tamiz, to‘rtburchakni chizamiz (Rasm. 6а). Tahrirlash rejimda 
har bir chizilgan ob‘ekt markazi registrasiya nuqtasi bilan ustma-ust tushadi, u ―+‖ 
simvoli bilan belgilanadi. 

 
78 
 
Rasm. 5 
Yaratilgan simvol film kutubhonasiga tushadi. Endi sahnaga o‘tamiz va uni 
ishchi  sohaga  o‘tkazamiz.Huddi  shu  uslubda  ―son‖  chiziladi,  tog‘ri  to‘rtburchak 
yumaloq  burchakli  qilib  chizilgan.va  uni  nusha  qilish  orqali  ikkinchi  shunday 
lementni hosil qilamiz. (Rasm. 6б). Huddi shunday ikkita oyoqni va boshmoqlarni 
hosil qilamiz. (Rasm. 4). Barcha simvollarga nimlarni Rasm 8 bilan beramiz. 
Natijada  odamcha  hosil  bo‘ladi!  Odamning  o‘hshashiga  e‘tibor  bermang, 
aniatsiyani hosil qilish jarayonini o‘rganing. 
 
Rasm. 6 
Shunday  qilib,  odamcha  birinchi  kalitli  kadrda  bitta  qatlamda  joylashgan. 
Qatlamlar  buyicha  figurasining  barcha  tashkil  etuvchilarini  taqsimlaymiz-buning 
uchun Modify — Timeline —Distribute 
to 
Layers 
buyruqni 
baaramiz 
(Изменить  —  Временная  шкала  —  Распределить  по  слоям;  O‘zgartirish-
Vaqtinchalik shkala-Qatlamlar buyicha taqsimlash) — Rasm. 7. 

 
79 
 
Rasm. 7 
Berilgan  buyruqni  bearish  natiasida  qatlamlar  8-Rasmda  ko‘rsatilgandek 
joylashishi mumkin. 
 
Rasm. 8 
Eng  pastki  qatlam  etib  bizning  filmimizning  qatlamini  qilib  olamiz.Uning 
uchun rasmni o‘zingiz tanlashingiz mumkin. 
Bundan  so‘ng  fil  uzunligini  aniqlash  kerak  va  odamchaning  boshqa 
holatlarini aniqlovchi kadrlarini ko‘rsatish zarur. После этого надо определиться 
с длиной фильма и указать те кадры, на которых будут показаны различные 
положения человека при движении. Buning uchun quyidagi kadrlarni tanlaymiz: 
5-,  9-,  13-ci  va  17-chi.  Bu  degani  fil  uzunligi  17  kadrdan  iborat  bo‘lishini 
belgilaydi,nomlangan  kadrlarni  esa  kalitli  qilish  kerak  (F6  funksional  tugmani 
bosamiz, barcha qatlamlarda, fon qatlamidan tashqari. 
Endi  Kalitli  kadrlar  qanday  ko‘rinishga  ega  bo‘lishini  ko‘ramiz. 
Birinchikadrda Rasm, 4-rasmdagikabi bo'lishi kerak, 5-chida —9a Rasmdagi kabi, 

 
80 
9-chida  —9б  Rasmdagi  kabi,  13-chi  Rasmda  —  9в  Rasmdagi  kabi  va  17-chi 
Rasmda — 9г.rasmdagi kabi. 
 
а)  
 
 
 b) 
 
 
  v) 
 
 
 g) 
Rasm. 9 
5-chi,  13-chi  kadrlarda  ―Tana‖  va  ―bosh‖ni  realistic  harakatni  amalga 
oshirish maqsadida ko'tarish zarur. Qandaydir kadrlarni tug‘irlashga to`g‘ri keladi. 
Undan keyin kalitli kadrlarda harakat animatsiyasini yaratmiz. Bu maqsadda 
kalitli  kadr  ustidan  sichqonchaning  o‘ng  tugmasini  chertamiz,kontekst  menyuda 
Create— Motion  Tween buyrug‘ini  amalga  oshiramiz  (Создать  —  Анимацию 
движения;  Yaratish-Harakat  animatsiyasi).  Natijada  vaqt  shkalasi,  Rasm  10da 
ko‘rsatilgan korinishga ega bo‘ladi. 
 
Rasm 10 
Film tayyor bo‘ldi, uni testlashtirish mumkin. 
Amaliy mashg‟ulotga oid TOPSHIRIQLAR: 
1.  Animatsiya  yaratish  usullari  va  iiki  o‘lchamli  animatsiya  yaratish  haqida 
tushunchaga ega bo‘lish. 

 
81 
2.  Macromediya  Flash  dasturining  bosh  menyusi  va  unda  ishlashni  o‘rganing. 
Uskunalar paneli sohasini izchil o‘rganing va daftarga yozma bayon eting. 
3.  Animatsiylarni Macromediya Flash dasturida yaratish: bolachaning harakati 
animatsiyasini va quyosh atrofida Erning aylanishini animatsion ko‘rsatvchi 
lavha tayyorlang. 
4.  Animatsion  lavhalarni  on-line  rejimida  yaratishni  o‘rgning,  bungaoid 
dasturiy vositalarni, kompyuter vositalarini qo‘llashni o‘rganing. 
  Baholash jadvali: 
Max baho 
5 baho 
1-Topshiriq 
2-Topshiriq 
3-Topshiriq 
4-Topshiriq 
Talabaning 
bahosi  
 
 
 
 
Talabaning 
imzosi 
 
 
 
 
O‘qituvchining 
imzosi 
 
 
 
 
 
AMALIY MASHG‟ULOT №6 
Mavzu: O‟quv audio va video materiallar yaratish va ishlov berish. 
Amaliy  mashg‘ulotning  texnik  ta‘minoti:  videoproektor,  kompyuter 
Pentium-4,  audio-video  tasvirlar,  plakatlar,  video-lavhalar.  Video-roliklar, 
ko‘rgazmali qurollar va kartochkalar. 
Amaliy mashg‘ulotninng maqsadi: Amaliy mashg‘ulotning nazariy bayoni: 
Sound Forge dasturinig bayoni ( 01 Qism) 
Sound Forge juda kuchli ilova dastur bo‘lganligi uchun, uni turli masalalarni 
echish  uchun  ishlatamiz.  Bunday  masalalrga  tahrirlash  va  ovozni  masterlash, 
ovozli  effektlarni  ishlab  chiqish,  semplerli  petlyalarni  yaratish,  kompakt-disklarni 
tayyorlash,  Internet  uchun  audio-filmlarni  tayyorlash,  film  va  video-kliplarning 
ohirgi  etapini  amalga  oshirish  kiradi.  Sound  Forge  dasturi  bu  va  boshqa  ko‘p 
masalalarni dasturiy bir necha funksiyalarga ega.Sizni sevimli sekvensoringiz bilan 

 
82 
Sound  Forge  dastur  professional  studiyalarda  yaratiladigan  shunday  yozuvlarni 
yaratish  mumkin,  Sound  Forge  dasturini  qo‘llab,  siz  ularning  uskunalarida 
egiluvchanlik va funksionallikni aniqlaysiz.  
Audiofayllar 
Sound Forge ovozni tah rirlash ilova dasturi bo‘lganligi uchun, berilganlarni 
saqlash  uchun  unda  o‘zining  formati  yo‘q,  chunki  ovozli  berilganlarni  turli 
formatlarda  qo‘llash  mumkin.  Ikkita  juda  mashhur  formatlar  sifatida 
WAV(Windows  platformasida)  va  AIFF(Macintosh  platformasida)  hisoblanadi. 
Bu  formatlar  shunchalik  mashhurki,  ular  standart  bo'lib  qoldi,  lekin  boshqa 
shunday masalalar bajaruvchi dasturlar ham bor, ukar ham bu dasturlarga nisbatan 
kamchiliklarga  va  yuqori  imkoniyatlarga  ega.  Bunday  formatlar  hisobiga  МРЗ, 
Window  Media  va  RealAudio  kiradi.  Sound  Forge  yani  ACM  formatlardan 
tashqari 13dan ortiq formatli fayllarni ochishi va saqlashi mumkin... 
Ishchi fazo 
Sound Forge dasturida audio fayllar bilan ishlash uchun (Workspace) ishchi 
fazo joylashadi.Bu dasturning asosiy interfeysi, unda har bir ochilgan audiofayllar 
uchun berilganlar oynasi joylashadi, Sound Forge dasturida bir vaqtning o‘zida bir 
necha ochilgan audiofayllarga ega bo‘lish mumkin. 
 

 
83 
Sound  Forge  dasturida  audiofayllar  bilan  siz  ishlaydigan  joy,  ishchi  fazo 
hisoblanadi 
Ishchi  fazoda  ovozni  qayd  etish  indikatorlari  mavjud,  siz  qayd  etiluvchi 
audio-berilganlarni  chiquvchi  sathni  ko‘rasiz.Siz  ishchi  fazoning  elementlarning 
ishchi  fazoning  mahsus  fayllariga  joylashuvini  ko‘rishingiz  mumkin.  Keyinchalik 
ularni  yuklab,  bu  esa  har  bir  loyihamiz  uchun  Sound  Forgeni  oddiy  va  tez 
sozlashning,uslubi hisoblanadi. 
 Berilganlar Oynasi 
 Sound  Forgeda  audiofaylni  ochganingizda,  uning  berilganlari  berilganlar 
oynasida chiqariladi (Data Window). Bir necha fayllar bir vaqtning o‘zida ochilsa, 
har  biri  uchun  o‘zining  berilganlar  oynasi  mavjud.  Agar  siz  audio-fayl  bilan 
ishlasangiz, bu fayldan berilganlarni tasvir etuvchi siz ovozli tulqinlarning tasvirini 
ko‘rishingiz mumkin,. 
 Oyna  nafaqat  audio-fayl  berilganlarini  ko‘rishga  bizga  imkon beradi, balki 
ularni tahrir etish va ishlov berishni ham imkonini beradi.Berilganlar oynasi audio-
fayl berilganlarinigina ko‘rish imkonini bermay, balki ularni tahrir qilish va ishlov 
berishni  ham  imkonini  beradi.Unda  tashqari  effektlarni  ham  qushish  mumkin.Bu 
maqolada berilganlar oynasi va unda ishlash haqida bayon etamiz. 
 

 
84 
Sound  Forgeda  ochilgan  har  bir  audio-fayl,  o‘zining  berilganlar  oynasida 
ochiladi 
Menyu 
Barcha  tahrir  etish  va  ishlov  berish  va  effektlarni  qushish  funksiyalarga 
menyu  orqali  ―dustup‖  olish  –ruhsat  olish  mumkin.  Sizga  ko‘proq  Special, 
Process, Effects va Tools menyulardan foydalanish tug‘ri keladi. 
 
Sound Forge funksiyalarning katta qismi menyu orqali ishlatilishi mumkin  
Har  bir  menyu  o‘zining  funksiyalar  guruhiga  ega.  Special  menyusi 
navigatsiya,  yozuv,  va  yozuvni  qayd  qilish  funksiyalarining  katta  qismiga  ega. 
Process  menyusi  ovozni  qayta  ishlash,  ishlov  berish  funksiyalaridan  iborat,  misol 
uchun,  ekvalayzer  va  amplituda  bilan  boshqaruv.  Effects,  menyusida,  nomidan 
ma‘lumki,  turli  effektlar  mavjud.  Nihoyat,  Tools  menyusi  qushimcha 
imkoniyatlarga  ega,  ularni  yuqorida  qayd  etilgan  kategoriyalarga  qushib 
bo‘lmaydi. Misol uchun, spectral analiz (Spectrum Analysis). 
 Record Dialogli Oyna 

 
85 
Mavjud  ovozli  fayllarni  ochish  va  saqlashdan  tashqari,  siz  Sound  Forge 
dasturini  yangi  fayllarni  yaratish  va  yozish  uchun  qo‘llashingiz  mumkin.  Ovozni 
yozish uchun Record dialogli oyna mo‘ljallangan. 
 
 
Record  dialogli  oyna  yordamida  Sound  Forgeda  yangi  audio-fayllarni 
yozishingiz mumkin 
 Sound  Forge  dasturi  64gacha  razryadli  va  8Gtsdan  192  kGtsgacha 
semplirlashtirilgan chastotalar to‘plamida ovozni yozish imkonini beradi. Dialogli 
oyna  Record  kiritsh  signal  sathidagi  indikatorlar  to‘plamifa  ega,  MTC/SMPTE 
sinhronisatsiyasiga ega. 

 
86 
Spektral Analiz 
Sound  Forgeda  mavjud  bo‘lgan  eng  kuchli  funksiyalardan  biri,  bu  Sound 
Forgeda  mavjud  bo‘lgan  eng  kuchli  funksiyalardan  biri,  bu  (Spectrum  Anaysis) 
hisoblanadi.  Spektral  analizning  funksiyasi  murakkab  tuyulsada,  uni  qo‘llash 
murakkab  emas.Uning  qanday  ishlashini  tushunish  uchun  qandaydir  vaqtni  sarf 
qilish  ma‘noga  ega.Yani  spektral  analizning  funksiyasi  sizning  audio-
berilganlaringizni 
berilganlarda 
kuzatilgan 
amplituda 
va 
chastotlarda 
chiqariladigan  mahsus  diagrammalar  yordamida  tadqiq  qilishga,  berilganlarni 
ishloviga,  ishlovning  effektini  real  ko‘rishga  yordam  beradi.  Bu  juda  kuchli 
funksiya, uning haqida keyinroq to‘htalamiz. 
 Sound Forge va Sound Forge XP Studio dasturlari orasidagi farq 
Har kimda ham Sound Forge raqamli ovozni tahrir etishning  bunday kuchli 
ilovasini  ishlatish  ehtiyoji  bo‘lavermaydi.  Yangi  ish  boshlaganlarga  yoki  musiqa 
faqat  hobbi,  qiziqish  bo‘lganlarga  bu  dasturning  oilasiga  mansub  boshqa:  Sound 
Forge  XP  Studio.dasturdan  foydalanish  kifoya.  Hususiyati  buyicha,  Sound  Forge 
XP  Studio  Sound  Forge  dasturining  kesib  tashlangan  versiyasidan  iborat.  U  ham 
asosiy funksionalligiga ega. Lekin unda bir necha ilg‘or imkoniyatlar yo‘q. 
 Sound  Forge  XP  Studio  dasturi  ovozni  tahrirlash  qiziquvchi  yoki  yarim 
professional  darajada  kerak  bo‘lgan  foydalanuvchilarga  mo‘ljallangan. 
Tahrirlashning asosiy imkoniyatlari va ovozga ishlov berishi unda yuqori quvvatga 
ega, lekin unda DirectX yoqilishi mumkin modullar yo‘q,ishlovni oldindan ko‘rish 
imkoni  ham  mavjud  emas.Ishlov  funksiyalarini  ishlovlar  soni  unda  cheklanagan, 
misol uchun faqat 8ta effektlar mavjud, (Sound Forgedagi 17ta effektga nisbatan) 
va  faqat  grafikk  ekvalizatsiya  bor  (grafik,  parametrik  va  paragrafik  Sound 
Forgedagiga nisbatan). 
 Sound Forge XP Studio funksiyalarining Sound Forge bilan taqqoslaganda 
bir nechta  funksiyalarini  ko‘rdik holos.  Batafsil  taqqoslash uchun  Sonic  Foundry 
kompaniya  bu  productlarda  mavjud  funksiyalarning  to‘liq  ro‘yhatini  chiqardi,uni 
siz  Sonic  Foundry  kompaniyasinig  Web-serverida  topishingiz  mumkin 
(http://www.sonicfoundry.com). 

 
87 
Sound  Forge  dasturida  mavjud  bo‘lgan  eng  kuchli  funksiyalardan  biri 
spectral  analiz  (Spectrum  Analysis)  hisoblanai.  Spektral  analiz  funksiyasi 
murakkab  bo‘lganiga  qaramay,  undan  foydalanish  aslida  murakkab  emas.Uning 
ishlashini  o‘rganishga  ozgina  vaqtni  ajratishga  tug‘ri  keladi  ( http://www.lider-
gsm.ru). Berilganlarda aniqlangan amplituda va chasotalarni chiqaradigan mahsus 
diagrammalar  orqali  Spektral  Analiz  funksiyasi  tadqiq  etishga  yordam  beradi.Bu 
esa  berilganlarni  ishlab  chiqishga  imkon  beradi,  ishlov  effektini  real  ko‘rishga 
yordam beradi. 
Amaliy mashg‟ulotga oid TOPSHIRIQLAR: 
1.Ovoz yozuvchi va unga ishlov beruvchi dasturda ishlash. 
2.  Windows  OT  muhitida  ishlovchi  video-fayllarga  ishlov  beruvchi 
dasturlarda ishlashni o‘rgning.  
3.  Android  va  iOs  muhitida  ovozli  video-fayllarni  yozishni,  yaratishni 
o‘rganing. 
4.Scenariy buyicha mualliflik roliklarni yaratishni o‘rganing. 
  Baholash jadvali: 
Max baho 
5 baho 
1-Topshiriq 
2-Topshiriq 
3-Topshiriq 
4-Topshiriq 
Talabaning 
bahosi  
 
 
 
 
Talabaning 
imzosi 
 
 
 
 
O‘qituvchining 
imzosi 
 
 
 
 
 
AMALIY MASHG‟ULOT №7 
Mavzu: O‟quv web-kontentlarni yaratishning dasturiy vositalari. 
Amaliy  mashg‘ulotning  texnik  ta‘minoti:  videoproektor,  kompyuter 
Pentium-4,  audio-video  tasvirlar,  plakatlar,  video-lavhalar.  Video-roliklar, 
ko‘rgazmali qurollar va kartochkalar. 

 
88 
Amaliy  mashg‘ulotninng  maqsadi:  o‘quv  web-kontenti  nima,  uni 
yaratishning dasturiy vositalari haqida tushuncha berish. 
Amaliy mashg‘ulotning nazariy bayoni: 
O‘quv Web content-bu ta‘lim uchun barcha oliy o‘quv yurtlar va professor-
o‘qiuvchilar  yagona  davlat  ta‘lim  standartlariga  asosan  SCORm  yokTIn  Hamda 
AISS. 
SCORM yoki Tin Can? 
  
  Tin Can API distension o‟qitish standarti 
(yoki  Experience  APIbugungi  kunda  elearning 
mutahassislari  orasida  muhoka  qilinai.  Asosan  u 
ta‘limning  etuk  standarti  isoblanadi,  zamonaviy 
dunyoda  esa  ta‘lim  sohasining  transformatsiyasi  juda  ham  muhim  hisoblanadi. 
Ko‘p  muhokamalar  Tin  Canning  tenik  aspektlari  haqida  amalga  oshirilmoqda. 
Lekin  unga  qushimcha  bo'lib,  ta'limda  bu  standartni  qo'llashga  qulayligini  tahlil 
qilishimiz kerak.  
Tin Can API: 

 
Ta‘lim 
jarayoni 
haqida 
ma‘lumot yig‗ishga yordam beradi (onlayn 
va offlayn usulida). 

 
SCORM standarti cheklovlarini 
oldini oladi. 
Bu  bilan  birga  ishlab  chiqaruvchilar  kundan  kunga  ko‗p,  ular  dasturlar  va 
ilovalarning  ta‘lim  uchun  ishlovlari  bilan  shug‗ullanadilar,  joriy  qilishadi. 
SHunday qilib, SCORM yoki Tin Can API? 
O‗qituvchilar  ko‗pincha  masofaviy  ta‘limda  muammolarga  duch  bo‗lishadi 
va bu mammolarni SCORM echa olmaydi: 

 
Elektron ta‘limning katta qismi 
bugungi  kunda  e  SDO  (LMS)dan  tashqari 
amalga 
oshiriladi: 
veb-saytlarga 

 
89 
o‗quvchilar 
tomonidan 
qatnashish, 
YouTubedan  videoni  ko‗rish,  o‗yinlarni 
o‗ynash va trenajyorlarda ishlash.  

 
Bitta  o‗quvchi  materiallarni 
ko‗rishi  va  turli  qurilmalar  topshirilarni 
bajarish 
mumkin 
(o‗y 
kompyuteri, 
plansheti, mobil telefon). 

 
Ayrim  o‗quv  modullar  va 
kurslar 
dinamik 
berilganlarni 
tashqi 
manbalardan  jalb  qilishni  talab  etadi 
(bular: 
b-havo 
haqida  ma‘lumotlar, 
tovarlarga narx-navo va boshqalar). 
Tin Can API o‗quvchining faolligini qayd etishga yordam beradi: 

 
SDOdan  tashqari  va  veb-
brauzerdan tashqari. 

 
Agarda 
o‗quvchi 
offlayn 
rejimida ta‘lim olsa. 

 
Ixtiyoriy  qurilmalarda  o‗qitilsa 
(kompyuter, planshet, telefon orqali). 
Tin Can API tashqi resurlardan berilganlarni yig‗adi va saqlaydi, o‗qituvchi 
va talabalar o‗rtasida ta‘sir qilishning yangi uslublarini yaratishga yordam qiladi.
1

Tin Can API ko‘proq imkoniyatlarga ega, uni SCORM bilan solishtirganda, 
uning  ahamiyatli  tomonlari  va  yuksakroq  imkoniyatlari  ancha  ko‘p.  Uning 
yordamida har bir talabaning o‘quv jarayoni haqida to‘liq axborot olish mumkin, 
bu jarayonni turlicha MTT, turli xil qurilmalardan kuzatish mumkin.  
Lekin  SCORM  undan  O‗zbekiston,  Rossiyadagi 
va boshqa mamlakatlarda ham juda ko‗p foydalanishadi. 
Если вы пока не решили, какой формат вам больше 
                                 
1
 
Santhosh Kumar с 
сайта Learnnovators
 saytidan Santhosh Kumar maqolasiga asoslanadi. 
 

 
90 
подходит, у компании iSpring есть решение для вас. 
 iSpring  dasturlari  SCORM  standarti  bilan  mos  testlarni,  o‗quv  resrularni 
yaratish mumkin(barcha versiyalarida), Tin Canning yangi standari bilan ham. 
O‗quvchilar  sizning  kurslaringizni  kompyuter,  planshetlar  va  mobil 
qurilmalardan  o‗tishlari  mumkin.Kurs  va  testlarni  ishlab  chiqish  uchun  dasturni 
bepul yuklab olishingiz mumkin. 
Bundan  tashqari  kurs  va  testlar  bitta  klikda  MTTning  iSpring  Online da 
nashr etilish mumkin, xar bir foydalanuvchining ta‘lim jarayoni bo‗yicha batafsil 
statistikani olish mumkin. 
Tin Can API 
Tin  Can  API —  bu  masifaviy  ta‘lim  sohasidagi  dasturlarning 
spesifikatsiyasi,  u  o‘z  navbatida  o‘rgatuvchi  tizimlarga  turli  ko‘rinishdagi  o‘quv 
mashg‘ulotlarni yozish va sinchiklb o‘rganish orqalimuloqot qilishni ta‘minlovchi 
tizim.O‘quv  faoliyat  haqida  axborot  mahsus  bazaga  saqlanadi —  o‘quv 
yozuzvlarni  saqlangan  joyi  (англ. learning  record  store,  LRS).  LRS СДОning 
qismi bo‘lishi mumkin, mustaqil tizim ham bo‘lishi mumkin. 
Tin Can AP hususiyatlariI: 

 
Tin Can API — SCORM specifikatsiyasining yahshilangan versiyasi 

 
Tin  Can  API  bizga  ta‘lim  olishning  ixtiyoriy  tajribasini  yozishga 
imkon  beradi,  bu  esa  aniq  biro  damning  ta‘lim  olish  jarayonining  to‘liq 
manzarasini yozishga imkon beradi 

 
MTT  tomonidan  quyiladigan  cheklovlarni  Tin  Can  API  olib 
tashlaydi.Tin  Can  API  o‘quv  bulimlariga  ta‘lim  natijalarini  solishtirib,  yahshi 
natijalarni olishga yordam beradi.. 
Tin Can API ning SCORM dan Afzalliklari 
Tin  Can  API  –  SCORMda  rusat  etilmagan  yoki  imkoni  bo‘lmagan  ta‘lim 
olish turlariga yo‘l ochib beradi:: 

 
Mobil ta'lim 

 
O'yinlar 

 
Simulyatsiyalar 

 
91 

 
Neformal ta‘lim 

 
Real dunyoda ta‘lim olayotganlarning harakatlari. 
Tin Can API berilganlarni har erdan olish imkonini beradi: 

 
Cheklangan holda internet bilan bog‘lanish bo‘lgan yoki internet bilan 
bog‘lanish stabil bo‘lmagan qurilmalardan; 

 
С любых устройств; 

 
Ixtiyoriy tashqi serverdan

 
Brauzerdangina eas, ixtiyoriy ilovalardan ( iPhone uchun ilova, uchish 
emulyatoriva boshqalar.) 
Adabiyotlar 

 
Queirós,  R. Innovative  Teaching  Strategies  and  New  Learning 
Paradigms in Computer Programming. — IGI Global, 2014. — 313 p. — ISBN 
9781466673052. 

 
Hussain, T.S. and Coleman, S.L. Design and Development of Training 
Games. — 
Cambridge 
University 
Press, 
2014. — 
568 p. — ISBN 
9781107051744. 
Web 1.0 va Web 2.0 
Kirish 
1.Web 1.0 
 1.1. Umumiy axborot 
 1.2. Kamchiliklari. 
2.Web 2.0 
 2.1. Umumiy axborot. 
 2.2. Kamchiliklari. 
3. Taqqoslanuvchi jadval Web 1.0 – Web 3.0. 
Hulosa 
 Manbalar ro‘yhati. 
KIRISH 
 Bizning vaqtda internet insonning eng ko‘p vaqtini egallaydi, bu turli ta‘lim 
uslublariga  imkoniyatlar  va  bizga  ma‘lum  axborotning  yarmidir.  Shuning  uchun 

 
92 
biz  nima  bilan  shug‘ullanganimizni  bilishimiz  kerak,  suning  uchun  internetning 
birinchisidan(Web 1.0) uchinchi (Web 3.0) versiyasigacha tahlil qilib chiqamiz. 
Web 1.0 – oddiy variant. 
 Bizning  vaqtda  internet  vaqtning  ahamiyatli  qismini  egallaydi,  bu  bizga 
ma‘lum axborotning yarmini va turlio'qitish uslublarga imkoniyatlar deganidir.Biz 
nimadan foydalanayotganimizni bilishimiz kerak. 
Web 1.0, kamchiliklar 
 
Giper matnli razmetkaning yo‘qligi.  
 
CSS  Kam  ishlatiladigan  va  ommabop  bo‘lmagan  stillyardan 
foydalanish 
(ranglarni 
berish, 
shriftlarni, 
bloklarning 
joylashuvi 
/menyu) sayt sahifalarini rasmiylashtirish. 
 
Foydalanuvchilar  geeratsiya  qilgan  Dinamik  berilganlarning 
o‘rniga static sahifalar. 
Web 2.0 –Web 1.0ning takomillashtirilgan versiyasi, u servislar va proektlar 
uchun yaratilgan bo‘lib, foydalanuvchilarning o‘zi tomonidan rivojlanadi. 
«Personal sahifalardan bloglar va blog-agregatlargacha rivojlanish, 
Materiallarning  Oddiy  nashridan  qatnasish  va  muhokamagacha,  sayt 
kontentidan katta investisiyalar natijasida axborotni interactive yig’ish jarayoniga 
,sayt kontentidan, kontentni boshqarish tizimlaridan murojatli teglarga asoslangan 
tizimlargacha”. 
web 2.0 haqida Terri Flyu 
 
Web 2.0.ning paydo bo‘lishini «Tim O‘Reilly — What Is Web 
2.0»
 
30 sentyabr 2005 yilda paydo bo‘lgan maqolasidan boshlangan. 
 
Shunday  qilib,  keng-polosali  tarmoq  paydobo‘ladi,  brouzerlar 
ham ancha yahshilanib chiqarilgan. 
 
Materiallarning  kiritilishini  berk  turini  paydo  bo‘lishi,yani 
f‖aqat  o‘qiish  uchun‖,  ―только  для  чтения‖  materiallrning  kirtilishi  bilan 
tasniflanadi. . 
Web 2.0, kamchiliklar 

 
93 
 
Chetki  kompaniyalarining  qarorlaridan  saytlarning  bog‘liqligi, 
servs  ishining  sifatini  ko‘pkina  boshqa  kompaniyalarning  ishining  sifatiga 
qaramligi; 
 
G‘arazli  niyatlilar  uchun  tashqi  serverlarda  saqlanadigan 
konfidensial berilganlarning himoya qilinmaganligi  
 
 Internet  va  internet  resurslarning  juda  katta  jadallik  bilan 
rivojlanishi.  Doimo  yangi  ilovalar  va  brauzerlarning  paydo  bo‘lishi, 
qidiruv/ishlov/yuborish/axborotni  yuklash  jarayonini  soddalashtirishga 
yonaltirilgan,odamlarning 
kerakli 
narsalarini 
aniqlash 
mo‘ljallangan.Zamonaviy  internetni  mavjudligi  hisobiga,  buni  mahsus 
tashkilotlarda bajarish imkoniyati bo‘lmasa, biz uyda o‘qishimiz mumkin. 
MANBALAR ROYHATI 
 
https://ru.wikipedia.org 
Mqolalar «web 1.0» «web 2.0» «web 3.0» 
 
http://www.creasol.ru 
СMqola «Основные определения web 1.0, web 2.0, web 3.0» 
 
http://mnogoblog.ru/ 
 Статья «Что такое web 1.0 и web 2.0 и web 3.0» 
 
http://azbukaweb.ru/ 
 Статья «Отличие Web 2.0 от Web 1.0» 
Webning barcha turlarini taqqoslovchi harakteristikasi  
 Internet  resurslarni  rivojlanish  juda  tez  tempda  amalga  oshiriladi.Amaliy 
jihatdan  doimo  yangi  ilovalar  va  brauzerlar  paydo  bo‘lishadi,  ular 
qidiruv/ishlov/yuborish/axborotni 
yuklash 
jarayonini 
ihchamlashtirishga 
mavjudligiga  ko‘ra,  buni  mahsus  tashkilotlarda  qilish  imkoni  bo‘lmasa,  biz  uyda 
o‘rganishimiz mumkin. 
WEB 1.0. 
WEB 2.0. 
WEB 3.0. 
Tezlizkni 
cheklash, 
kichik trafik 
Megabit intervalida O‟rta 
tezlikli chiziq 
Chiziq 10mb va undan 
ko‟pni ishlaydi 
Foydalanuvchilar 
“social muoqot” 
Hozirgi  kunda  “mobil 
 

 
94 
o‟rtasida 
“faqat 
bog‟lanish” 
muloqot” 
Saytlarni  tuldirish  va 
yaratish 
faqat 
profi-
profisionallar orqali 
Professionallar 
faqat 
saytniyaratilishida 
qatnashadilar 
HTML-tilini 
bilmasada 
Saytni 
yaratish  va  tuldirish 
hohlovchilar 
tomonidan 
mumkinligi 
 
Amaliy mashg‟ulotga oid TOPSHIRIQLAR: 
1. 
Web  1.0,  web  2.0,  web  3.0.  haqida  tushunchaga  ega  bo‘lish.Web 
serverlar,  web  indikatsiya,  AJAX  haqida  tushunchaga  ega  bo‘lish  uchun 
Vikkipediyadan internetdan tushuncha oling, ta‘riflarni konspeklang. 
2. 
Web-Mash-up(iste‘molchi  meshaplar,ma‘lumotlar  meshapi,  biznes 
meshaplar haqida tushunchaga ega bo‘lish). 
3. 
Teglar,  Folsonomiya,  PopFlySpace,Silverlight  haqida  internetdan 
ma‘lumot oling. 
4. 
Web texnologiyalarni(web-1, web-2, web-3) o‘zaro solishtiring, Venn 
diagramasini chizing. O‘hshash va tafovutlarini aniqlang. 
  Baholash jadvali: 
Max baho 
5 baho 
1-Topshiriq 
2-Topshiriq 
3-Topshiriq 
4-Topshiriq 
Talabaning 
bahosi  
 
 
 
 
Talabaning 
imzosi 
 
 
 
 
O‘qituvchining 
imzosi 
 
 
 
 
 
 

 
95 
AMALIY MASHG‟ULOT №8 
Mavzu: Internet ta‟lim uchun web-maydonchalar – mustaqil ta‟lim 
asosiy elementi sifatida. 
Amaliy  mashg‘ulotning  texnik  ta‘minoti:  videoproektor,  kompyuter 
Pentium-4,  audio-video  tasvirlar,  plakatlar,  video-lavhalar.  Video-roliklar, 
ko‘rgazmali qurollar va kartochkalar. 
Amaliy  mashg‘ulotninng  maqsadi:  Internet  ta‘limidagi  web-maydonchalar 
haqida ma‘lumot olishni o‘rgatish. 
Amaliy mashg‘ulotning nazariy bayoni: 
Amaliy mashg‟ulotga oi TOPSHIRIQLAR: 
1.Google  va  Microsoft  vositalari  va  hizmatlaridan  foydalanib,  o‘quv 
jarayonini va axborot ta‘lim maydonlarini loyihalashni o‘rganish. 
2.  Google  Apps,  Google  Disk,  Google  hujjatlar(matnlar,  electron  jadavl, 
taqdimotlar,  grafik  muharrir,  Google  taqvim,  Google  Hangouts(mesenjer), 
Google+,  GoogleBlogger(sayt  yaratish),  Google  Schoar  orqali  o‘quv  jarayonini 
tashkillashtirish  va  boshqarish  haqida  internetdan  ma‘lumotlarni  topib,  ularni 
daftaringizga yozing.  
3.  courser.org,  khanacademy.org  saytlariga  kirib,  o‘quv  jarayonida  bu 
saytlarning vazifasini o‘rganing. 
4.  www.intuit.ru,  www.udemy.com  saytlarida  ishlab,  faningizga  oid  va 
Axborot  texnologiyalari  faniga  doir,  fnga  yaqin  fan  buyicha  sertifikat 
oling.www.ziyonet.uz saytida kerakli materiallarni qidirishni o‘rganing. 
  Baholash jadvali: 
Max baho 
5 baho 
1-Topshiriq 
2-Topshiriq 
3-Topshiriq 
4-Topshiriq 
Talabaning 
bahosi  
 
 
 
 
Talabaning 
imzosi 
 
 
 
 
O‘qituvchining   
 
 
 

 
96 
imzosi 
 
AMALIY MASHG‟ULOT №9 
Mavzu: Elektron ta‟limni boshqarish tizimlari. 
 
Amaliy  mashg‘ulotning  texnik  ta‘minoti:  videoproektor,  kompyuter 
Pentium-4,  audio-video  tasvirlar,  plakatlar,  video-lavhalar.  Video-roliklar, 
ko‘rgazmali qurollar va kartochkalar. 
Amaliy mashg‘ulotninng maqsadi: Talabalarga  
Amaliy mashg‘ulotning nazariy bayoni: 
Moodle 
 
 
  Rasm 1. Moodle Namoyishli sayt 
Moodle  —kurslarni  boshqarish  tizimidir(electron  ta‘limni  tashkil  etuvchi) 
o‘quv platformasi, yana bu tizim ta‘limni boshqaruvchi tizim va virtual o‘qituvchi 
muhit sifatida mashurdir.Bu tizizm nomi ingliz so‘zlarining qisqartmasidan amalga 
oshirilgan Modular  Object-Oriented  Dynamic  Learning  Environment  (modulli 
obektga – yanaltirilgan dinamik o‘rgatuvchi muhit). (lisensiya asosida tarqatiluvchi 
GNU  GPL)  lisenziyasiga  asosan  web-ilova  ko‘rinishid  abo‘lib,  web—o‘qitish 
uchun saytlarni yaratish imkoniyatini beradi.  

 
97 
 1.§.TIZIMDAN FOYDALANISH. 
Masofaviy ta‘lim tizimlarini tahlil qilamiz: 
Moodle 
LMS Moodle — modulli ob‘ektga-yonaltiruvchi dinamik o‘rgatuvchi muhit-
Avstraliyada yaratilgan.. Bu tizim ustida 10 yildan buyon Avstraliyada ishlovchilar 
guruhi  ehnat  qilib  kelmoqda.  Moodle  tizimi  ustida  10  yil  bo‘lganki,  ishlab 
chiquvchilarning  guruhi  ishlab  kelmoqda,  Moodle  fondi  boshchiligida  Moodle 
doimo rivojlanib boradi, Moodle tizimi doimiy rivojlanadi, ishlab chiquvchilar va 
foydalanuvchilar  o‘rtasidagi  o‘zaro  tajribasi  yangi  instrumentlar  bilan 
to‘ldirilishini ta‘minlab beradi. Kurs juda ko‘p ta‘li elementlarini tashkil etilishini 
ta‘minlaydi,  shuning  uchun  moduldagi  kurslar-bu  faqat  ma‘ruza  va 
topshiriqlarning  to‘plami  emas,balki  tizimli  va  modulli  o‘qitish  uslubiyotiga 
asoslangan  puhta  o‘ylangan  tizimdir.  Moodle  —  bu  glossariylarni  o‘z  ichiga 
oluvchi,  bir  birini  to‘ldiruvchi  elementlardan  iborat  o‘quv  platformasigina  emas, 
balki  biror  fan  buyicha  standart  ma‘ruzalar,  topshiriqlar,  testlar  va  glossariy 
elemenlarini  oluvchi  to‘liq  bir  tizimidir.Ta‘lim  platformasining  elementlari 
o‘zining  tarkibi  va  vazifasi  buyicha  to‘liq  farq  qilishadi.  Moodleda  – 
glossariy,viki,forumlar,  praktikumlar  qo‘llaniladi,  bu  esa  ta‘lim  jarayonini  rang  – 
barang  qilishga  qodirdir.  Стоит  отметить  хорошо  развитую  систему 
коммуникаций  Moodlening  yahshi  kommunikatsiyalar  tizimini  ta‘qidlamoq 
kerak. Forumda  esa guruhlar  buyicha  javoblarni  tahlil  qilish, ixtiyoriy  formatdagi 
fayllarni qushish mumkin.Shahsiy izoh va ma‘lumotlarda o‘qituvchi bilan shahsan 
muammoni  hal  qilmoq  mumkin.Chatda  muhokama  real  vaqtda  amalga  oshiriladi. 
Resurslar soni etarli bo‘lmasada, Moodle ochiq kodlarda tarqaladi, bu esa uni har 
bir ta‘lim loyihasi sifatida ko‘satishga yordam beradi: 

 
Boshqa axborot tizimlari bilan integrallashgani; 

 
Yordamchi  funksiya  va  hisobotlarning  yangi  srvislari  bilan 
to‘ldirish; 

 
Tayyor va aynan yangi modullarni ishlab chiqish. 

 
98 
Система  Moodle  tizimi  talabalarning  o‘zlashtirishini  nazorat  qilish  uchun 
ham qo‘llaniladi.. Moodle har bir talabaning o‘quv portfolio-sini saqlab bera oladi. 
Talabaning  har  bir  javobi,  o‘qituvchisiga  yuborgan  ma‘lumotlari  va  forumdagi 
ishtiroki  axborotlarini  saqlay  oladi.  Bu  tizim  talabalarning  faolligini,  tarmoqda 
o‘qishini ta‘minlab beradi.natijada o‘qituvchi vaqtini samarali sarf etadi.O‘qituvchi 
statistikani  o‘quvchilarga  qarab  yig‘ib  ololaydi,ma‘ruzalarning  o‘qilishidan, 
ishlangan  topshiriqlar  va  testlar  buyicha talabalarning o‘zlashtirishini  nazorat qila 
oladi.Mavzuni  talaba  qanday  tahlil  qilgani  buyicha  kkeyingmavzuni  berish 
mumkinligini o‘qituvchi bajarilgan topshiriqlar buyicha bilib oladi. 
Moodle  TMO'ning  eng  asosiy  yutuqlaridan  biri-uning  dunyo  buyicha 
taniqliligidadir.  Bu  tizim  60ga  yaqin  instalyasiyalariga  ega,  100dan  ortiq 
mamlakatlarda  foydalaniladi  va  bu  malkatlarning  tiliga  tarima  qilingan.  Moodle 
tizimida  hozirda  yangi  bo‘lib  kirib  kelgan  Ommaviy  Nashkil  etilgan  On-line 
kurslari Tizimini tashkil qilish sohasini rivojlantirish mumkin. O‘zbekistonda ham 
bu tizim prof., f.m.f.d. A.Nishonovning rahbarligida o‘zbek tiliga tarjima qillingan. 
Samarqand,  Toshkent  medisina  institutlarida  bu  tizim  yordamida  o‘quv  uslubiy 
majmualar  fanlar  buyicha  kiritilib,  ularni  masofaviy  o‘qitish  bir  necha  yillardan 
buyon ijobiy amalga oshirilmoqda. Bu sohada Toshkent Axborotlar texnologiyalari 
universiteti ham ancha yillik tajribaga ega. Bu universitetda an‘anaviy ta‘lim bilan 
birgalikda  distension(masofaviy)  ta‘lim  ham  tug‘ri  yo‘lga  quyilgan.  Barcha 
fanlardan  o‘quv  uslubiy  majmualar  Moodlega  joylashtirilgan,  har  biriga  doir 
ma‘ruza matni, glossariy, topshiriqlar, testlar quyilgan. Talabalar bu tizimga kirib, 
ro‘yhatdan  o‘tishadi  va  ma‘ruzalarni  o‘qib,  bosqichma-bosqich  o‘zlashtirishadi. 
Topshiriqlarni  bajarashadi,  testlarni  ishlashadi  va  ballar  olishadi.  Talabalarning 
bajargan  ishlari  buyicha  ballarni  jadvaldan  nazorat  qilish  mumkin.Bu  tizimdan 
Namanagan  Davlat  Universiteti  yakuniy  nazorat  ishlarini  olishda  foydalanib 
kelmoqda,  bu  esa  yakuniy  nazoratning  haqqoniyligi  darajasini  ko‘tarishga  o‘z 
hissasini  qo‘shdi.  Rossiyaning  ko‘pchilik  o‘quv  yurtlarida  ham  bu  tizimdan 
foydalanib  kelinmoqda,  maslan,  L.I.  Asadullina  ishlarida  ham  ―ana‘naviy 
o‘qitishni  masofaviy  o‘qitish  bilan  kombinatsiya  ‖  qilingan  shaklda  qo‘llaniladi. 

 
99 
L.I.Asadulina  o‘zining  ―Aralash  ta‘limda  o‘qituvchining  kompetentligi‖ 
mavzusidagi  ishida  bu  haqida  quyidagicha  yozadi:  «Ilmiy  Teksiruv  Tomsk 
Politexnika  Universitetida  LMS  Moodle  tizimida  o‘qituvchilar  o‘z  fanlariga  oid 
mualliflik electron kurslarini ishlab chiqihadi va talabalar ularni o‘rganib, o‘qigan 
materiallari yuzasidan o‘zlarining bilim saviyalarini aniqlashlari mumkin. 
2.
Yüklə 6,64 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin