iSpring Free – bu videoni va animatsiyalarni qo‘llab quvotlovchi Flash (yoki
HTML) PowerPoint-taqdimotlar konvertori. Bu dastur shahsiy, o‘quv ta‘lim . va
savdo maqsadlari uchun bepul qo‘llaniladi.
iSpring Free - sizning blogingizda yoki saytingizda quyishga tayyor
bo‘lgan,Flash va You-Tube roliklari quyilgan taqdimotlarni yaratishga imkon beradi.
iSpring Free SCORM-bir biriga mos Flash o‘quv kurslarini yaratishga mo‘ljallangan.
iSpring Free bilan Power Point taqdimotlarini Flash formatida barcha Power Point
animatsiyalarni, trigger-animatsiyalarini, stillarni, audio va videolarni original
kurinishda konvertlashtirish. O‘zgartirish almashtirish bir necha sekundlarni oladi,
olingan Flash-taqdimotlar sifati o‘zgarmay qoladi. Berilgan dastur absolut pulsiz, bir
55
necha minutlarda kompyuteringizga o‘rnatilishi mumkin. Undan ham ko‘p
imkoniyatlarga iSpring Suite dasturi egadir.
EasyQuizy dasturida test yaratish:
Avval ishchi stoldan Q EasyQuizy piktogrammani topib, uni ishga solamiz.
Bu piktogrammaga burkangan dastur test yaratish uchun mo‘jallangan dasturlardan
biridir. Test yaratuvchi dasturning bosh menyusi quyidagicha: ―Информация о
тесте‖ ,―‖ ―Вопросы и ответы‖, ―Настройки теста‖.
Ekranda dasturning ichki ko‘rinishi ochiladi, uning menyularini ko‘rib, test
yozadigan sohasini topamiz va u erga test kiritamiz. Buning ucun avval
―Просмотреть тестирование‖ bo‘limini bosamiz, ekranda test yaratish uchun
oyna namoyon bo‘ladi, unga test kiritamiz.
56
―Продолжить сканирование‖ bo`limini bosaz va testni kiritish uchun
boshqa oynasi chiqqandan so`ng uning sohalarini sinchiklab qarab chiqamiz:
Testning nomini va uning mazmuni bo`yicha izoh beramiz. Test kimga,
qaysi yo`nalishga mo`ljallanganligini yozamiz.
57
Bu narsalarni ―Ифнормация о тесте‖ bo‗limiga kirib, amalga oshiramiz.
―Автор‖ sohasiga test yaratgan muallif ismini yozamiz. ―Описание теста‖
qismiga test qaysi fanga oidligini va kimga, qaysi kurs talabalari uchun, qaysi
yo‗nalishga oid tuzilganligini yozamiz. Qanday mavzu va modullarni, nechta
modulni qamrab olagnligi haqida ma‘lumot kitiladi. Keyingi menyuga ya‘ni
―Вопросы и Ответы‖ bo‗limiga kiramiz. Savol va unga javoblarni kiritamiz.
To‗g‗ri javobning pastida tugmani belgilab, to‗g‗ri javobligini aniqlab qo‗yamiz.
Undan so‗ng ―Добавит‖ tugmasini bosib, savollarga javoblar variantlarini
ko‗paytirish mumkin. Shu tariqa savolga javoblarni 4tagacha ko‗paytirib olamiz.
58
Chap tomondagi panelda paydo bo‗lgan ―Добавит‖ sohasini bosib, yangi
savolni xosil qilish va uni to‗ldirish kerak. O‗ng tomondagi panelga esa savolning
javoblarining variantlarini kiritamiz. Savolga javob variantlarini ko‗payib ketsa,
uni ―Удалить ответ‖ sohasini bosib, uchirishimiz mumkin. SHu tariqa biz Testni
yaratishimiz mumkin. Testda savollar 200ta bo‗ilishi kerak. 100talik yoki 200talik
savol va ularga 4 tadan javoblarni tuzib, uni Файл-Сохранить kak sohasini bosb,
biror nom bilan Ishchi stolga saqlab qo‗yamiz. Savollarga berilgan tug‗ri javoblar
uchun ball quyiladi, 100 ta savolga misol uchun, 100 ball, xar bir tug‗ri javobga 1
balldan, 200 ta savolga 100 ball, xar bir tug‗ri javobga 0,5 balldan.
Yuqoridagi rasmdan Вопрос sohasiga savolni va ―Варианты ответов‖
sohasiga javoblarni kiritiladi. Tug‗ri javob belgilanadi. Javoblar variantlarini
ko‗paytirish mumkin, ya‘ni ularni qushish mumkin yoki ko‗payib ketgan bo‗lsa,
uchirib tashlash imkoniyati mavjud. Tayyor bo‗lgan testni, uni qaerga saqlangan
bo‗lsa, o‗sha erdan piktogrammasini topib, ishga tushiramiz, uning
piktogrammasida savol rasmi paydo bo‗ladi. Uni ishga tushirib, tayyor testni
ishlashimiz mumkin.
Familiya va ismimizni kirtamiz va ―Начать тестирование‖ bo‗limini
bosamiz. Natijada ekranda test chiqadi, quyidagi testni ishlashni boshlaymiz.
Ekranda birinchi savol va unga javolar variantlari ko‗rsatiladi. Ulardan
59
tug‗rijavobni topib, uni belgilanadi va ―Принять ответ‖ klavishasi bosiladi va
navbatdagi savolga o‗tiladi. Agar savolga javobnitanlay olmasangiz, vaqtni
o‗tkasmazlik uchun, uni tashlab ketishingiz mumkin va keyinroq unga qaytib,
ishlab quyishingiz mumkin bo‗ladi. Bu vaqtni tejash maqsadida amalga oshiriladi.
Testni vaqtga bog‗lab quyish mumkin bo‗ladi.
60
Kirish va xulosa sohasidan tashqari ―iSpring Kinetics dasturida nima
kiritiladi?‖ degan savolga-―Создать Разворот‖ javobini tanlab, ―Принять ответ‖
sohasi bosiladi. Ekranda keyingi savol chiqadi, uni uqib, navbatdagi javob
tanlanib, va ―принять ответ‖ sohasi bosiladi.
61
Talabalar Savolga javobni tanlab, keyin ―Принять ответ‖ sohasini
bosishadi. Hisobotni ko‗rib chiqish mumkin. Hisobotni faylga saqlash mumkin va
chop etish imkoniyati bu dasturda mavjud, buni mos ravishda ―Сохранить файл‖,
―Печать‖ tugmalarini bosib, amalga oshiramiz. Savollarga javoblarni belgilab,
oxirida ballni yoki bahoni ko‗rish mumkin bo‗ladi. Hisobotni o‗qib, unda notug‗ri
topilgan javoblrning tug‗ri javob variantini ko‗rish va testni takrorlab ishlash
mumkin, shu tariqa takrorlab, 100talik testni 100%ga chiqarish mumkin bo‗ladi.
62
MYTEST DASTURIDA TEST YARATISH USLUBIYOTI
Ta‘lim jarayonida talabalar bilimini nazorat qilishda, oraliq va yakuniy
nazoratlarni o‘tkazishda, tashkil qilishda vaqtni tejovchi, adolatli va haqqoniy
testni o‘tkazish vositasi-test olish hisoblanadi. Testlarni electron tarzda olish,
kompyuter vositasida test dasturlari yordamida o‘tkazish esa maqsadga
muvofiqdir.
Hozirgi kunda juda ko‘p test dasturlari yaratilgan.Bu sohada horijiy
ishlanmalar EuasyQuizy dasturi, Amerika dasturchilari orqali yaratilgan MyTest,
Rossiya ham MyTest dasuri yaratilgan. iSpring Sute paketidagi iSpring QuizMaker
dasturlari hammaga ma‘lum. Toshkent Davlat Universiteti professor o‘qituvchilari
tomonidan yaratilgan Test o‘tkazishga mo‘ljallangan, testni kiritish, uni tahrirlash
va on-line uslubida o‘tkazishni amalga oshiruvchi testlar yaratilgan. Namangan
Davlat Universitetida ham test kiritishni, tahrirlashni amalga oshiruvchi redaktorli,
testni on-line tarmoqda va internetda o‘tkaza oladigan TEST dasturi
t.f.n.A.Mirzamov tomonidan yaratilgan, bu dasturni mukamallashtirishga ham
ishlar olib borilgan va uning natijasida testda talaba ishlagan testing notug‘ri
berilgan javobning tug‘ri javobini ko‘rish imkoniyati berilgan. Bu Test dasturidan
NamDuda talabalardan oraliq nazorat olishda qo‘llaniladi. Moodle o‘quv
platformasida ham oraliq, yakuniy testlarni qabul qilish mumkin. Buning uchun bu
platformaning matn kiritish redaktoriga test kiritiladi. Tizimda ball kiritish mezoni
o‘rnatilgan, har bir savolning tug‘ri javobiga ball quyiladi. Bu testl dasturlar va
o‘quv platform talabalarning bilimlarini adolatli aniqlashga yordam beradi.
Biz sizga Rossiya dasturchilari tomonidan yaratilgan MyTest dasturi haqida
bayon etamiz. Bu test dasturi dasturlar paketidan iborat. MyTest dasturlar paketida
dastur tuzish, uni ishlatish va on-line yoki internet tizimida ishlatish uchun uchta
alohida dasturlar mavjud.
63
Bularga:
MyTestEditor.exe,
MyTestStudent.exe,
MyTestServer.exe
dasturlari kiradi. MyTest dasturi ushbu uchta dasturlardan tashkil topgan.
MyTestEditor.exe dasturi orqali testni kiritish va tahrir etish, savol va javoblarni
kiritish, tug‘ri javobni belgilash va testni saqlash mumkin.
Bu dasturga kirib Bosh menyudan keying paneldan turtinchi piktogrammani
bossak, test yozish uchun oyna faollashadi va testni kitishimiz mumkin.
64
Topshiriq turini tanlanadi, Bir javobli testmi, ko‘p javob variantli testmi va
h.z. shuni belgilab, OK tugmasi bosiladi.
Undan keyin ekranda test yaratish uchun yani uni kiritish uchun oyna hosil
bo‘ladi, savol va unga javoblar kiritish uchun alohida sohalar ajratilgan bo‘ladi.
65
Yuqoridagi katta oynaga savol matni kiritiladi. Pastga raqamlar berilgan
sohalarga test savolining javobi beriladi. Undan keyin esa pastda ―Добавить
вариант ответа‖ orqali savolga javob variantini ko‘paytirish mumkin. Testni
kiritamiz.
Tug‘ri javobni belgilaymiz, pastda‖Сохранить задание‖ bo‘limini bosamiz
yoki bosh menyudan keying menyu satrdan 6-chi piktogrammani yani topshiriqni
saqlash piktogrammasini bosamiz. Ekranning chap panelida birinchi savol belgisi
paydo bo‘ladi. Uni yana saqlab nushasiga ikkinchi savolni kiritish mumkin, uni
ham saqlashga mos piktogramani bosib, ikkinchi savolni ham saqlaymiz. Shu
tariqa 10ta, 20ta 100ta, 200ta test yaratib, dasturni ishlatamiz.
66
MyTestEdit dasturi MyTest paketining-matn redaktori hisoblanib, unda
testni kiritib, tahrirlar ekanmiz.Testni saqlaymiz, yahshi o‘rganish uchun avval uni
Ishchi stolga saqlash mumkin. Yaratilgan testni ishlatish uchun MyTestStudent.exe
dasturini ishlatib, uni Ishchi stoldan Open bulimi orqali ochib olamiz, Ishchi
stoldan nomini topib, uni ochamiz. Test MyTestStudent.exe dasturida ochiladi. Bu
dastur ochilgan so‘ng savol javoblari bilan tepada chiqadi. Uni joylash uchun
menyudan zangor rangli tugmani bosamiz va savol hamda javoblar tug‘ri
joylashadi.
67
Rasmda kurinib turibdiki, savol va javoblari tepa qismida hammasi joylashib
qolgan, menyudan zangor tugma bosilib, savol va javob variantlarini o‘rniga
quyiladi.
Hot Potato dasturi.
Hot Potato dasturi-test dasturlaridan biri hisoblanadi, uning yordamida test
yaratishimiz mumkin. Hot Potato –―issiq kartoshkalar‖ deb tarjima qilinadi, yani
uning yordamida tez test yaratib, uni saqlash va ishlatish mumkin. Qo‘l
kartoshkani changallab turgan rasmli piktogrammani ishga tushirib, dasturga
kiramiz. Keyin testlar nomlari bilan kartoshkalar uyimi chizilgan piktogramma
ko‘rinadi. JQuiz rasmli testni ishga solamiz va u jarayon faollashgandan so‘ng
ekranda test yaratuvchi oyna mujassa m bo‘ladi.
68
Test oynasi faollashgandan so‘ng, unda yuqori keng qismiga test savolli va
torroq bir hil yo‘lakli sohalarga testing javoblari kiritiladi, test savoliga tug‘ri javob
belgilanadi.
Rasmda JQuiz sihasi tanlanishi ko‘rsatilgan. Undan so‘ng chiqqan oynadn
yana bu sohaga sichqoncha bilan chertiladi fa test oynasini ishlatiladi.
Title so‘zining yonalishidagi sohaga test nomini yozish mumkin. Undan
so‘ngi yo‘lakga Testning birinchi savoli teriladi. A,B,C,D sohalariga test javoblari
kiritiladi.FeedBack sohasi javob notug‘ri bo‘lsa, uni tuzatisga imkon beruvchi
69
sohadir. Answers sohasida test savoliga javoblar kiritiladi. Settings sohasida test
savoliga tug‘ru javob Correct sohasini belgilab, amalga oshiriladi.
Rassmlarda testing Feedback va Settings sohalari ko‘rsatilgan.
Test faylini, misil uchun, 7878778 deb saqlasak, u 787878.jqz ko‘rinishida, yani
jqz kengaytmasi bilan saqlandi. Testni kiritib, uni Ishchi stolga saqlaymiz. va fayl
nomini 787878 deb saqlaymiz, u *.jqz shaklida saqlanadi, uning piktogrammasini
Ishhi stoldan osongina topa olamiz. Uni test dasturida ishlatish uchun, uni chaqirib,
Fayl-Create Web Page orqali amalga oshiramiz, faylni brouzerdan ochish sohasini
bosamiz va testni brouzerda ishlatamiz.
70
Rasmda testni ishga tushirishning ko‘rinishi aks ettirilgan.
Testni brouzerda ishlatib, savolga javoblarni amalga oshirish mumkin, tug‘ri
javoblar, bunga mos so‘zlar bilan qo‘llab quvatlanadi, agarda notug‘ri javob
berilsa, Try again! So;zi chiqadi, yani savolga javob berish popitkalari beriladi.
Bunga mos ball quyiladi, ballni 100 ballik tizimda quyish mumkin.
71
Amaliy mashg‟ulotga oi TOPSHIRIQLAR:
1. iSpring Sute paketidagi iSpring Kinetics dasturida interactive kitob yarating.
2. iSpring Sute paketidagi iSpring Kinetics dasturida interactive katalog
yarating.
3. iSpring Sute paketining iSpring Kinetics dasturida vaqtincchalik shkala
yarating.
4. iSpring Sute paketi dasturlarining
iSprinPro dasturida ―Axborot
texnologiyalari‖ faniga oid taqdimot yarating, unga audio va videolarni
o‘rnating.
5. MyTest dasturida test yarating va uni ishlating, testni ecib natijai o‘ring.
6. EasyQuizy dasturida ishlang va test yarating.Uni ishlatib natijani oling.
Baholash jadvali:
Max baho
5 baho
1-
Topshiri
q
2-
Topshiri
q
3-
Topshiri
q
4-
Topshiri
q
5-
Topshiri
q
6-
Topshiri
q
Talabaning
bahosi
Talabaning
imzosi
O‘qituvchinin
g imzosi
AMALIY MASHG‟ULOT №5
Mavzu: O‟quv animatsion roliklarni (lavhalarni) tayyorlashning zamonaviy
vositalari.
Amaliy mashg‘ulotning texnik ta‘minoti: videoproektor, kompyuter
Pentium-4, audio-video tasvirlar, plakatlar, video-lavhalar. Video-roliklar,
ko‘rgazmali qurollar va kartochkalar.
Amaliy mashg‘ulotninng maqsadi: Talabalarga Macromediya Flash
dasturida animatsion roliklarni tayyorlashni o‘rgatish, bu haqida tushuncha berish.
72
Amaliy mashg‘ulotning nazariy bayoni:
“Macromediya Flash” mavzuiga oid materiallar
Nazariy qism
Animatsiya nima? Vaqtinchalik shkala(Временная шкала). Kalitli
kadrlar(Ключевые кадры). Kadrlar bilan amallar. Animatsiya turlari. Kadrma-
kadr animatsiya. Harakat animatsiyasi. Shakl animatsiyasi.Vaqtinchalik shkala
effektlaridan foydalanib, animatsiya yaratish.
Animatsiya- bir biridan kam farqlanuvchi harakatsiz rasmlarning ketma-
ketligi yordamidagi harakat ilyuziyasi. Tasvirlarning tez-tez o’zgariishi evasiga
harakat paydo bo’lishi aniqlangan.Animatsiyani yaratish uchun vaqtinchalik
shkala qo‘llaniladi(TimeLine), uning ustida kadrlar joylashgan, yani ―kadrlarni
ko‘rsatish boshi@ham – kadrlar nomerlarini ko‘rsatuvchi vaqtinchalik shkala
sohasidagi katta bo‘lmagan to‘rtburchak. Filmni amalga oshirilishida boshchasi
harakatlanadi.
Kadrlar kalitli va static bo‘ladi. Kalitli kadrlarda tasvirlar bo‘ladi, ular film
mazmunini tashkil etadi. Bunday kadrlarni doiralar bilan belgilanadi. Qolganlari-
statistik(ular ―bo‘sh‖ amalgaoshiriladi).
Rasm. 1
Vaqtinchalik shkalaning sozlovi
tugma orqali amalga oshiriladi, u
quyidagi rjimlarga ega:
- Tiny (Judakichkina);
- Small (Kichkina);
- Normal (Normal);
- Medium (O‘rta);
73
- Large (Katta).
Kadrlar bilan turli amallarni bajarish mumkin, nusha qilish, uchirish va
boshqalar. Alohida kadrli amallar uchun bir necha kadrlardan iborat bo‘lgan uning
ustida sichqonchani bosish kifoya-ajratish zarur, avval ulardan biriga chertib, keyin
esa,
klavisha bosilganda — ohirgisiga chertiladi.
Qandaydir kadrni kalitli qilish F6 funksional tugmasi yordamida amalga
oshiriladi yoki bosh menyu qo‘llaniladi yani Insert — Timeline —
KeyFrame buyruqlar
(Вставка
— Временная шкала — Ключевой
кадр).Quyish-Vaqtinchalik shkala-Kalitli kadr.
Kadrni uchirish uchun uni blokga ajratgandan so‘ng kontekst
menyuda Remove
Frames (Удалить
кадры-Kadrlarni
uchirish)
bulimi
tanlanadiyoki bosh menyudan Edit— Timeline — Remove Frames (Правка —
Временная линейка — Удалить кадры-Tug‘irlash-Vaqtinchalik shkala-Kadrlarni
uchirish) bulimlari ishlatiladi.
Kadrlarni kuchirilishi uchun sichqonchadan foydalanamiz. Rasm 2.
Rasm. 2
Kadrlarni kopiya qilish kontekst menyu orqali amalga oshiriladi (Copy
Frames bo‟lim (Копировать кадры-Kadrlarni nusha qilish)) yoki bosh menyu
(Edit — Timeline — Copy
Frames (Правка
— Временная шкала —
Копировать кадры, Kadrlarni nusha qilishTahrir-Vaqtinchalik shkala- ). Nusha
qilingan kadrlarni quyish yuqoridagiga o‘hshash amalaga oshiriladi, kadrni quyish
orqali Paste Frames (Вставить кадры). Tabiiyki, vaqtinchalik shkalada quyish
joyini
ko‘rsatish
zarur.Statik
va
bo‘sh
kalitli
kadrni
quyish
uchun,
va
tugmalar mos holda amalga oshiriladi.
Avtomatik tarzda animatsiya kadrlar nomerlarinin ko‘paytirilganda amalga
oshiriladi.Animatsiya yo'‘alishini teskarisiga almashtirganda, kadrlarni tanlash
zarur va kontekst menyuda Reverse Frames (Обратить кадры). Можно также
74
применить
команды
главного
меню Modify — Timeline — Reverse
Frames (Изменить — Временная шкала — Обратить кадры, O‘zgartirish-
Vaqtinchalik shkala-Kadrlarni qaytarish) amallari bajariladi.
Animatsiya turlari
Macromedia Flash dasturida quyidagi animatsiya turlarini amalga oshirish
mumkin:
— kadrma-kadr animatsiya;
—harakat animatsiyasi (Motion Tween);
— shakl animatsiyasi (Shape);
— vaqtinchalik shkala effektlarini qo‘llash animatsiyasi.
Har bir animatsiya ko‘rinishini alohida ko‘raylik.
Kadrma-kadr animatsiya
Ketma-ket kalitli kadrlarni amalga oshirish evaziga kadrma-kadr animatsiya
amalga oshiriladi, har bir kadr qo‘lda yaratiladi (Rasm 3).
Rasm 3
Harakat animatsiyasi (Motion Tween)
Bunday animatsiyada ob‘ekt bir joydan ikkinchi joyga ko‘chadi. Uning
yratilishi uchun faqat oldingi va ohirgi kalitli kadrlarni aniqlash kerak holos,
o‘raliq kadrlarni esa dastur yordamida avtomatik tarzda amalga oshiriladi. Bunday
animatsiyaning bajarilish tehnikasini ko‘ramiz. Ishchi stolda aylana chizamiz.
Vaqtinchalik shkalada birinchi kadr kalitli bo‘lib qoladi. Ishchi stolda aylana
chizamiz. Kalitli kadr ustidan chertamiz, kontekst menyu tanlanadiva undan
Create Mоtion Tween (Создать анимацию движения-Harakat animatsiyasini
yaratamiz). 30-chi kadr, film uzunligini ko‘rsatamiz, sichqonchaning o‗ng
75
tugmasi(klavishasini)sini bosilganda bosilganda, quyidagi buyruqni Insert —
KeyFrame tanlaymiz (Вставить ключевой кадр-Kalitli kadrni tanlash) —
vaqtinchalik shkalada uchida strelka mavjud gorizontal chiziq paydo bo‘ladi va bu
harakat amalga oshganini bildiradi. O‘rtadagi kadrlar och ko‘k ranga
bo‘yaladi.Keyin aylanani boshqa joyga kuchiriladi, va filmni testdan o‘tkazish
zarur,
+
tugmalarini boib, amalga oshiriladi yoki Control — Test
Moviebuyrug‟I amalga oshiriladi(Управление — Тестирование фильма,
Boshqaruv-Filmni testdan o‘tkazish).
Properties paneli yordamida (Свойств-Hossalar ) animatsiyaning
qushimcha parametrlarini hosil qilish mumkin:
— Rotate (Вращение-Aylanish) aylanish yo‘nalishini aniqlaydi — soat
strelkasi buyicha (CW) yoki unga teskaei (CWW), aylanish umuman bo‘lmasa
(None). Auto Qiymat hammumkin (burilish yo‘nalishida ob‘ekt bir marta kichik
burchakka aylanadi);
— Easy (Замедление хода-harakatni sekinlashtirish);agar parameter
qiymati musbat bo‘lsa, animatsiya vaqtida harakat sekinlashgan bo‘ladi, manfiy
bo‘lsa-tezlashgan bo‘ladi;
— Orient to Path (Ориентация относительно пути-Harakatga nisbatan
orientasiya) berilgan traektoriyaga nisbatan ob‘ekt harakatini orientlashtirishga
yordam beradi.
Shahkl animatsiyasi (Shape Tween)
Shakl animatsiyasi bitta ob‘ektni ikkinchi ob‘ektga asta o‘tkazishga imkon
yaratadi.Uni gruppalashmagan ob‘ektlarga qo‘llaniladi. Bir necha ob‘ektlarning
shaklini o‘zgartirish uchun ularni bitta sloyda joylashtirish kerak. Bir necha
ob‘ektlarni shaklini o‘zgartirish uchun ularni bitta qatlamda joylashtirish kerak.
Barcha narsani misolda ko‘ramiz.
Ishchi stolda aylana chizamiz, film uzunligini 30 kadrdan iborat qilib
tanlaymiz, buning uchun 30-chi kadrga chertamiz, birinchi kalit kadrga qaytamiz,
va Properties panelida (Свойства) Tween ro‘yhatida Shape (Форма) shaklni
tanlaymiz, uchida strelkasi bor gorizontal chiziq paydo bo‘ladi, o‘rtadagi kadrlar
76
zangor ranga bo‘yaladi, bu animatsiya shakl animatsiyasi ekanligini bildiradi,
ohirgi kalit kadrida aylana o‘rniga kvadrat chizamiz. Filmni testlashtiramiz —
aylana kvadratga asta aylanganini ko‘ramiz.Shakl o‘zgarishini konktret harakterini
korsatish uchun bir ob‘ekt nuqtalarini ikkinchi ob‘ekt nuqtalariga oqib o‘tishi
uchun ―метки подсказки”-aytib turish metkalaridan foydalanishimiz zarur.
Vaqtinchalik shkala effektlarini qo’llash animatsiyasi
Macromedia Flash MX 2004 dasturi versiyasida ichma-ich joylashgan
effektlar yordamida animatsiyani yaratish ikoniyati paydo bo‘ladi.Effektlarni
guruhlarga, figuralarga, grafik simvollarga, rastrli tasvirlar va knopkalarga
qo‘llaymiz.Ularni kliplarga qo‘llash mumkin, lekin bu holda effect klipga quriladi.
Effektni bajarish uchun ob‘ektni ajratish kerak va Insert — Timeline
Effects (Вставка — Эффекты временной шкалы; Quyish-Vaqtinchalik shkala
effektlari); keyin effect tipini tanlang: Assistants (Помощники-Yordamchilar),
Effects (Эффекты), Transition — Transform (Переход — Трансформация;
O‘tish-Transformatsiya). Guruh effectlari Assistants animatsion hisoblanmaydi.
Ular berilgan ob‘ektning dublikatlarini hosil qiladi va ularni bir biridananiq
masofada joylashtiradi,yoki ob‘ektni uning dublikatiga tekis oqishni yartishadi.
Effektni tanlashdan so‘ng dialogli oyna paydo bo‘ladi,uning amalga oshish
parametrlarini o‘rnatish mumkin. Effektni yaratishda avtomatik usulda ob‘ekt
kuchiriladigan qatlam yaratiladi,(qatlam nomi effect nomi bilan mos tushadi).
Ob‘ekt asosida grafik simvol yaratiladi, u esa o‘z navbatida kutubhonaga Effects
papkasiga (Эффекты-Effektlar)ga yoziladi.
Amaliy mashg'ulot
1. Проект “Harakatlanuvchi odam”.
2. Проект “Berk egri chiziq bo’ylab harakat”.
3. Проект “Figurani harfga o’zgarishi”.
1. Проект “Harakatlanuvchi odam”
Harakat animatsiyasi vositasida (Motion Tween) odamchaning harakatini
keltirish animatsiyasini yarataylik. Proektni yaratishdan oldin qanday alohida
elementlardan filmning qahramoni tashkil etilishini yahshi tasavvur qilishimiz
77
kerak. Har bir detal filmni ishlatishda harakatga kelishi kerak.Bunday momentni
o‘ylash kerak-qanday elementlar birinchi planda, qaysilari ikkinchi planda
bo‘lishini o‘ylashimiz kerak. Avval hodisani yahshi tasavvur qilish uchun haakatni
qog‘ozga chizib olishimiz zarur.
Bizning odamchamiz Rasm. 4.dagi kabi ko‘rinishga ega bo‘lsin.
Rasm. 4
Bunday tasvirni soda figuralardan hosil qilish mumkin bo‘ladi-aylanalardan,
ellipslardan va to‘g‘ri to‘rtburchaklardan. Chizishga o‘tamiz.Bitta qatlamda btun
odani chizib olamiz. Qatlalar buyicha alohida qismlarini bo‘lib olamiz, bunday
narsa daturda bor.Avval boshini aylana bilan chizamiz yani Modify — Convert to
Symbol (Изменить
— Преобразовать в символ; O‘zgartirish-Sivolga
almashtirish) orqali simvolga o‘zgartiraiz, bunda uning simvolini o‘zgartiriladi,
bunda Movie clip(Символ-клип);simvolining (Behavior)tipidan foydalanamiz.
Bu sivolsni bosh deb nomlaymiz.
Keyin ―tanasi‖ bo‘ladigan simvolni yaratamiz.Buyruqni bajaramiz Insert —
New Symbol (Вставка — Новый символ; Quyish -Yangi simvol) va 5 rasmdagi
kabi paametrlarni qo‘yamiz. OK knopkasini chertilishidan so‟ng simvolni
tahrirlash rejimiga o‘tamiz, to‘rtburchakni chizamiz (Rasm. 6а). Tahrirlash rejimda
har bir chizilgan ob‘ekt markazi registrasiya nuqtasi bilan ustma-ust tushadi, u ―+‖
simvoli bilan belgilanadi.
78
Rasm. 5
Yaratilgan simvol film kutubhonasiga tushadi. Endi sahnaga o‘tamiz va uni
ishchi sohaga o‘tkazamiz.Huddi shu uslubda ―son‖ chiziladi, tog‘ri to‘rtburchak
yumaloq burchakli qilib chizilgan.va uni nusha qilish orqali ikkinchi shunday
lementni hosil qilamiz. (Rasm. 6б). Huddi shunday ikkita oyoqni va boshmoqlarni
hosil qilamiz. (Rasm. 4). Barcha simvollarga nimlarni Rasm 8 bilan beramiz.
Natijada odamcha hosil bo‘ladi! Odamning o‘hshashiga e‘tibor bermang,
aniatsiyani hosil qilish jarayonini o‘rganing.
Rasm. 6
Shunday qilib, odamcha birinchi kalitli kadrda bitta qatlamda joylashgan.
Qatlamlar buyicha figurasining barcha tashkil etuvchilarini taqsimlaymiz-buning
uchun Modify — Timeline —Distribute
to
Layers
buyruqni
baaramiz
(Изменить — Временная шкала — Распределить по слоям; O‘zgartirish-
Vaqtinchalik shkala-Qatlamlar buyicha taqsimlash) — Rasm. 7.
79
Rasm. 7
Berilgan buyruqni bearish natiasida qatlamlar 8-Rasmda ko‘rsatilgandek
joylashishi mumkin.
Rasm. 8
Eng pastki qatlam etib bizning filmimizning qatlamini qilib olamiz.Uning
uchun rasmni o‘zingiz tanlashingiz mumkin.
Bundan so‘ng fil uzunligini aniqlash kerak va odamchaning boshqa
holatlarini aniqlovchi kadrlarini ko‘rsatish zarur. После этого надо определиться
с длиной фильма и указать те кадры, на которых будут показаны различные
положения человека при движении. Buning uchun quyidagi kadrlarni tanlaymiz:
5-, 9-, 13-ci va 17-chi. Bu degani fil uzunligi 17 kadrdan iborat bo‘lishini
belgilaydi,nomlangan kadrlarni esa kalitli qilish kerak (F6 funksional tugmani
bosamiz, barcha qatlamlarda, fon qatlamidan tashqari.
Endi Kalitli kadrlar qanday ko‘rinishga ega bo‘lishini ko‘ramiz.
Birinchikadrda Rasm, 4-rasmdagikabi bo'lishi kerak, 5-chida —9a Rasmdagi kabi,
80
9-chida —9б Rasmdagi kabi, 13-chi Rasmda — 9в Rasmdagi kabi va 17-chi
Rasmda — 9г.rasmdagi kabi.
а)
b)
v)
g)
Rasm. 9
5-chi, 13-chi kadrlarda ―Tana‖ va ―bosh‖ni realistic harakatni amalga
oshirish maqsadida ko'tarish zarur. Qandaydir kadrlarni tug‘irlashga to`g‘ri keladi.
Undan keyin kalitli kadrlarda harakat animatsiyasini yaratmiz. Bu maqsadda
kalitli kadr ustidan sichqonchaning o‘ng tugmasini chertamiz,kontekst menyuda
Create— Motion Tween buyrug‘ini amalga oshiramiz (Создать — Анимацию
движения; Yaratish-Harakat animatsiyasi). Natijada vaqt shkalasi, Rasm 10da
ko‘rsatilgan korinishga ega bo‘ladi.
Rasm 10
Film tayyor bo‘ldi, uni testlashtirish mumkin.
Amaliy mashg‟ulotga oid TOPSHIRIQLAR:
1. Animatsiya yaratish usullari va iiki o‘lchamli animatsiya yaratish haqida
tushunchaga ega bo‘lish.
81
2. Macromediya Flash dasturining bosh menyusi va unda ishlashni o‘rganing.
Uskunalar paneli sohasini izchil o‘rganing va daftarga yozma bayon eting.
3. Animatsiylarni Macromediya Flash dasturida yaratish: bolachaning harakati
animatsiyasini va quyosh atrofida Erning aylanishini animatsion ko‘rsatvchi
lavha tayyorlang.
4. Animatsion lavhalarni on-line rejimida yaratishni o‘rgning, bungaoid
dasturiy vositalarni, kompyuter vositalarini qo‘llashni o‘rganing.
Baholash jadvali:
Max baho
5 baho
1-Topshiriq
2-Topshiriq
3-Topshiriq
4-Topshiriq
Talabaning
bahosi
Talabaning
imzosi
O‘qituvchining
imzosi
AMALIY MASHG‟ULOT №6
Mavzu: O‟quv audio va video materiallar yaratish va ishlov berish.
Amaliy mashg‘ulotning texnik ta‘minoti: videoproektor, kompyuter
Pentium-4, audio-video tasvirlar, plakatlar, video-lavhalar. Video-roliklar,
ko‘rgazmali qurollar va kartochkalar.
Amaliy mashg‘ulotninng maqsadi: Amaliy mashg‘ulotning nazariy bayoni:
Sound Forge dasturinig bayoni ( 01 Qism)
Sound Forge juda kuchli ilova dastur bo‘lganligi uchun, uni turli masalalarni
echish uchun ishlatamiz. Bunday masalalrga tahrirlash va ovozni masterlash,
ovozli effektlarni ishlab chiqish, semplerli petlyalarni yaratish, kompakt-disklarni
tayyorlash, Internet uchun audio-filmlarni tayyorlash, film va video-kliplarning
ohirgi etapini amalga oshirish kiradi. Sound Forge dasturi bu va boshqa ko‘p
masalalarni dasturiy bir necha funksiyalarga ega.Sizni sevimli sekvensoringiz bilan
82
Sound Forge dastur professional studiyalarda yaratiladigan shunday yozuvlarni
yaratish mumkin, Sound Forge dasturini qo‘llab, siz ularning uskunalarida
egiluvchanlik va funksionallikni aniqlaysiz.
Audiofayllar
Sound Forge ovozni tah rirlash ilova dasturi bo‘lganligi uchun, berilganlarni
saqlash uchun unda o‘zining formati yo‘q, chunki ovozli berilganlarni turli
formatlarda qo‘llash mumkin. Ikkita juda mashhur formatlar sifatida
WAV(Windows platformasida) va AIFF(Macintosh platformasida) hisoblanadi.
Bu formatlar shunchalik mashhurki, ular standart bo'lib qoldi, lekin boshqa
shunday masalalar bajaruvchi dasturlar ham bor, ukar ham bu dasturlarga nisbatan
kamchiliklarga va yuqori imkoniyatlarga ega. Bunday formatlar hisobiga МРЗ,
Window Media va RealAudio kiradi. Sound Forge yani ACM formatlardan
tashqari 13dan ortiq formatli fayllarni ochishi va saqlashi mumkin...
Ishchi fazo
Sound Forge dasturida audio fayllar bilan ishlash uchun (Workspace) ishchi
fazo joylashadi.Bu dasturning asosiy interfeysi, unda har bir ochilgan audiofayllar
uchun berilganlar oynasi joylashadi, Sound Forge dasturida bir vaqtning o‘zida bir
necha ochilgan audiofayllarga ega bo‘lish mumkin.
83
Sound Forge dasturida audiofayllar bilan siz ishlaydigan joy, ishchi fazo
hisoblanadi
Ishchi fazoda ovozni qayd etish indikatorlari mavjud, siz qayd etiluvchi
audio-berilganlarni chiquvchi sathni ko‘rasiz.Siz ishchi fazoning elementlarning
ishchi fazoning mahsus fayllariga joylashuvini ko‘rishingiz mumkin. Keyinchalik
ularni yuklab, bu esa har bir loyihamiz uchun Sound Forgeni oddiy va tez
sozlashning,uslubi hisoblanadi.
Berilganlar Oynasi
Sound Forgeda audiofaylni ochganingizda, uning berilganlari berilganlar
oynasida chiqariladi (Data Window). Bir necha fayllar bir vaqtning o‘zida ochilsa,
har biri uchun o‘zining berilganlar oynasi mavjud. Agar siz audio-fayl bilan
ishlasangiz, bu fayldan berilganlarni tasvir etuvchi siz ovozli tulqinlarning tasvirini
ko‘rishingiz mumkin,.
Oyna nafaqat audio-fayl berilganlarini ko‘rishga bizga imkon beradi, balki
ularni tahrir etish va ishlov berishni ham imkonini beradi.Berilganlar oynasi audio-
fayl berilganlarinigina ko‘rish imkonini bermay, balki ularni tahrir qilish va ishlov
berishni ham imkonini beradi.Unda tashqari effektlarni ham qushish mumkin.Bu
maqolada berilganlar oynasi va unda ishlash haqida bayon etamiz.
84
Sound Forgeda ochilgan har bir audio-fayl, o‘zining berilganlar oynasida
ochiladi
Menyu
Barcha tahrir etish va ishlov berish va effektlarni qushish funksiyalarga
menyu orqali ―dustup‖ olish –ruhsat olish mumkin. Sizga ko‘proq Special,
Process, Effects va Tools menyulardan foydalanish tug‘ri keladi.
Sound Forge funksiyalarning katta qismi menyu orqali ishlatilishi mumkin
Har bir menyu o‘zining funksiyalar guruhiga ega. Special menyusi
navigatsiya, yozuv, va yozuvni qayd qilish funksiyalarining katta qismiga ega.
Process menyusi ovozni qayta ishlash, ishlov berish funksiyalaridan iborat, misol
uchun, ekvalayzer va amplituda bilan boshqaruv. Effects, menyusida, nomidan
ma‘lumki, turli effektlar mavjud. Nihoyat, Tools menyusi qushimcha
imkoniyatlarga ega, ularni yuqorida qayd etilgan kategoriyalarga qushib
bo‘lmaydi. Misol uchun, spectral analiz (Spectrum Analysis).
Record Dialogli Oyna
85
Mavjud ovozli fayllarni ochish va saqlashdan tashqari, siz Sound Forge
dasturini yangi fayllarni yaratish va yozish uchun qo‘llashingiz mumkin. Ovozni
yozish uchun Record dialogli oyna mo‘ljallangan.
Record dialogli oyna yordamida Sound Forgeda yangi audio-fayllarni
yozishingiz mumkin
Sound Forge dasturi 64gacha razryadli va 8Gtsdan 192 kGtsgacha
semplirlashtirilgan chastotalar to‘plamida ovozni yozish imkonini beradi. Dialogli
oyna Record kiritsh signal sathidagi indikatorlar to‘plamifa ega, MTC/SMPTE
sinhronisatsiyasiga ega.
86
Spektral Analiz
Sound Forgeda mavjud bo‘lgan eng kuchli funksiyalardan biri, bu Sound
Forgeda mavjud bo‘lgan eng kuchli funksiyalardan biri, bu (Spectrum Anaysis)
hisoblanadi. Spektral analizning funksiyasi murakkab tuyulsada, uni qo‘llash
murakkab emas.Uning qanday ishlashini tushunish uchun qandaydir vaqtni sarf
qilish ma‘noga ega.Yani spektral analizning funksiyasi sizning audio-
berilganlaringizni
berilganlarda
kuzatilgan
amplituda
va
chastotlarda
chiqariladigan mahsus diagrammalar yordamida tadqiq qilishga, berilganlarni
ishloviga, ishlovning effektini real ko‘rishga yordam beradi. Bu juda kuchli
funksiya, uning haqida keyinroq to‘htalamiz.
Sound Forge va Sound Forge XP Studio dasturlari orasidagi farq
Har kimda ham Sound Forge raqamli ovozni tahrir etishning bunday kuchli
ilovasini ishlatish ehtiyoji bo‘lavermaydi. Yangi ish boshlaganlarga yoki musiqa
faqat hobbi, qiziqish bo‘lganlarga bu dasturning oilasiga mansub boshqa: Sound
Forge XP Studio.dasturdan foydalanish kifoya. Hususiyati buyicha, Sound Forge
XP Studio Sound Forge dasturining kesib tashlangan versiyasidan iborat. U ham
asosiy funksionalligiga ega. Lekin unda bir necha ilg‘or imkoniyatlar yo‘q.
Sound Forge XP Studio dasturi ovozni tahrirlash qiziquvchi yoki yarim
professional darajada kerak bo‘lgan foydalanuvchilarga mo‘ljallangan.
Tahrirlashning asosiy imkoniyatlari va ovozga ishlov berishi unda yuqori quvvatga
ega, lekin unda DirectX yoqilishi mumkin modullar yo‘q,ishlovni oldindan ko‘rish
imkoni ham mavjud emas.Ishlov funksiyalarini ishlovlar soni unda cheklanagan,
misol uchun faqat 8ta effektlar mavjud, (Sound Forgedagi 17ta effektga nisbatan)
va faqat grafikk ekvalizatsiya bor (grafik, parametrik va paragrafik Sound
Forgedagiga nisbatan).
Sound Forge XP Studio funksiyalarining Sound Forge bilan taqqoslaganda
bir nechta funksiyalarini ko‘rdik holos. Batafsil taqqoslash uchun Sonic Foundry
kompaniya bu productlarda mavjud funksiyalarning to‘liq ro‘yhatini chiqardi,uni
siz Sonic Foundry kompaniyasinig Web-serverida topishingiz mumkin
(http://www.sonicfoundry.com).
87
Sound Forge dasturida mavjud bo‘lgan eng kuchli funksiyalardan biri
spectral analiz (Spectrum Analysis) hisoblanai. Spektral analiz funksiyasi
murakkab bo‘lganiga qaramay, undan foydalanish aslida murakkab emas.Uning
ishlashini o‘rganishga ozgina vaqtni ajratishga tug‘ri keladi ( http://www.lider-
gsm.ru). Berilganlarda aniqlangan amplituda va chasotalarni chiqaradigan mahsus
diagrammalar orqali Spektral Analiz funksiyasi tadqiq etishga yordam beradi.Bu
esa berilganlarni ishlab chiqishga imkon beradi, ishlov effektini real ko‘rishga
yordam beradi.
Amaliy mashg‟ulotga oid TOPSHIRIQLAR:
1.Ovoz yozuvchi va unga ishlov beruvchi dasturda ishlash.
2. Windows OT muhitida ishlovchi video-fayllarga ishlov beruvchi
dasturlarda ishlashni o‘rgning.
3. Android va iOs muhitida ovozli video-fayllarni yozishni, yaratishni
o‘rganing.
4.Scenariy buyicha mualliflik roliklarni yaratishni o‘rganing.
Baholash jadvali:
Max baho
5 baho
1-Topshiriq
2-Topshiriq
3-Topshiriq
4-Topshiriq
Talabaning
bahosi
Talabaning
imzosi
O‘qituvchining
imzosi
AMALIY MASHG‟ULOT №7
Mavzu: O‟quv web-kontentlarni yaratishning dasturiy vositalari.
Amaliy mashg‘ulotning texnik ta‘minoti: videoproektor, kompyuter
Pentium-4, audio-video tasvirlar, plakatlar, video-lavhalar. Video-roliklar,
ko‘rgazmali qurollar va kartochkalar.
88
Amaliy mashg‘ulotninng maqsadi: o‘quv web-kontenti nima, uni
yaratishning dasturiy vositalari haqida tushuncha berish.
Amaliy mashg‘ulotning nazariy bayoni:
O‘quv Web content-bu ta‘lim uchun barcha oliy o‘quv yurtlar va professor-
o‘qiuvchilar yagona davlat ta‘lim standartlariga asosan SCORm yokTIn Hamda
AISS.
SCORM yoki Tin Can?
Tin Can API distension o‟qitish standarti
(yoki Experience APIbugungi kunda elearning
mutahassislari orasida muhoka qilinai. Asosan u
ta‘limning etuk standarti isoblanadi, zamonaviy
dunyoda esa ta‘lim sohasining transformatsiyasi juda ham muhim hisoblanadi.
Ko‘p muhokamalar Tin Canning tenik aspektlari haqida amalga oshirilmoqda.
Lekin unga qushimcha bo'lib, ta'limda bu standartni qo'llashga qulayligini tahlil
qilishimiz kerak.
Tin Can API:
Ta‘lim
jarayoni
haqida
ma‘lumot yig‗ishga yordam beradi (onlayn
va offlayn usulida).
SCORM standarti cheklovlarini
oldini oladi.
Bu bilan birga ishlab chiqaruvchilar kundan kunga ko‗p, ular dasturlar va
ilovalarning ta‘lim uchun ishlovlari bilan shug‗ullanadilar, joriy qilishadi.
SHunday qilib, SCORM yoki Tin Can API?
O‗qituvchilar ko‗pincha masofaviy ta‘limda muammolarga duch bo‗lishadi
va bu mammolarni SCORM echa olmaydi:
Elektron ta‘limning katta qismi
bugungi kunda e SDO (LMS)dan tashqari
amalga
oshiriladi:
veb-saytlarga
89
o‗quvchilar
tomonidan
qatnashish,
YouTubedan videoni ko‗rish, o‗yinlarni
o‗ynash va trenajyorlarda ishlash.
Bitta o‗quvchi materiallarni
ko‗rishi va turli qurilmalar topshirilarni
bajarish
mumkin
(o‗y
kompyuteri,
plansheti, mobil telefon).
Ayrim o‗quv modullar va
kurslar
dinamik
berilganlarni
tashqi
manbalardan jalb qilishni talab etadi
(bular:
b-havo
haqida ma‘lumotlar,
tovarlarga narx-navo va boshqalar).
Tin Can API o‗quvchining faolligini qayd etishga yordam beradi:
SDOdan tashqari va veb-
brauzerdan tashqari.
Agarda
o‗quvchi
offlayn
rejimida ta‘lim olsa.
Ixtiyoriy qurilmalarda o‗qitilsa
(kompyuter, planshet, telefon orqali).
Tin Can API tashqi resurlardan berilganlarni yig‗adi va saqlaydi, o‗qituvchi
va talabalar o‗rtasida ta‘sir qilishning yangi uslublarini yaratishga yordam qiladi.
1
.
Tin Can API ko‘proq imkoniyatlarga ega, uni SCORM bilan solishtirganda,
uning ahamiyatli tomonlari va yuksakroq imkoniyatlari ancha ko‘p. Uning
yordamida har bir talabaning o‘quv jarayoni haqida to‘liq axborot olish mumkin,
bu jarayonni turlicha MTT, turli xil qurilmalardan kuzatish mumkin.
Lekin SCORM undan O‗zbekiston, Rossiyadagi
va boshqa mamlakatlarda ham juda ko‗p foydalanishadi.
Если вы пока не решили, какой формат вам больше
1
Santhosh Kumar с
сайта Learnnovators
saytidan Santhosh Kumar maqolasiga asoslanadi.
90
подходит, у компании iSpring есть решение для вас.
iSpring dasturlari SCORM standarti bilan mos testlarni, o‗quv resrularni
yaratish mumkin(barcha versiyalarida), Tin Canning yangi standari bilan ham.
O‗quvchilar sizning kurslaringizni kompyuter, planshetlar va mobil
qurilmalardan o‗tishlari mumkin.Kurs va testlarni ishlab chiqish uchun dasturni
bepul yuklab olishingiz mumkin.
Bundan tashqari kurs va testlar bitta klikda MTTning iSpring Online da
nashr etilish mumkin, xar bir foydalanuvchining ta‘lim jarayoni bo‗yicha batafsil
statistikani olish mumkin.
Tin Can API
Tin Can API — bu masifaviy ta‘lim sohasidagi dasturlarning
spesifikatsiyasi, u o‘z navbatida o‘rgatuvchi tizimlarga turli ko‘rinishdagi o‘quv
mashg‘ulotlarni yozish va sinchiklb o‘rganish orqalimuloqot qilishni ta‘minlovchi
tizim.O‘quv faoliyat haqida axborot mahsus bazaga saqlanadi — o‘quv
yozuzvlarni saqlangan joyi (англ. learning record store, LRS). LRS СДОning
qismi bo‘lishi mumkin, mustaqil tizim ham bo‘lishi mumkin.
Tin Can AP hususiyatlariI:
Tin Can API — SCORM specifikatsiyasining yahshilangan versiyasi
Tin Can API bizga ta‘lim olishning ixtiyoriy tajribasini yozishga
imkon beradi, bu esa aniq biro damning ta‘lim olish jarayonining to‘liq
manzarasini yozishga imkon beradi
MTT tomonidan quyiladigan cheklovlarni Tin Can API olib
tashlaydi.Tin Can API o‘quv bulimlariga ta‘lim natijalarini solishtirib, yahshi
natijalarni olishga yordam beradi..
Tin Can API ning SCORM dan Afzalliklari
Tin Can API – SCORMda rusat etilmagan yoki imkoni bo‘lmagan ta‘lim
olish turlariga yo‘l ochib beradi::
Mobil ta'lim
O'yinlar
Simulyatsiyalar
91
Neformal ta‘lim
Real dunyoda ta‘lim olayotganlarning harakatlari.
Tin Can API berilganlarni har erdan olish imkonini beradi:
Cheklangan holda internet bilan bog‘lanish bo‘lgan yoki internet bilan
bog‘lanish stabil bo‘lmagan qurilmalardan;
С любых устройств;
Ixtiyoriy tashqi serverdan;
Brauzerdangina eas, ixtiyoriy ilovalardan ( iPhone uchun ilova, uchish
emulyatoriva boshqalar.)
Adabiyotlar
Queirós, R. Innovative Teaching Strategies and New Learning
Paradigms in Computer Programming. — IGI Global, 2014. — 313 p. — ISBN
9781466673052.
Hussain, T.S. and Coleman, S.L. Design and Development of Training
Games. —
Cambridge
University
Press,
2014. —
568 p. — ISBN
9781107051744.
Web 1.0 va Web 2.0
Kirish
1.Web 1.0
1.1. Umumiy axborot
1.2. Kamchiliklari.
2.Web 2.0
2.1. Umumiy axborot.
2.2. Kamchiliklari.
3. Taqqoslanuvchi jadval Web 1.0 – Web 3.0.
Hulosa
Manbalar ro‘yhati.
KIRISH
Bizning vaqtda internet insonning eng ko‘p vaqtini egallaydi, bu turli ta‘lim
uslublariga imkoniyatlar va bizga ma‘lum axborotning yarmidir. Shuning uchun
92
biz nima bilan shug‘ullanganimizni bilishimiz kerak, suning uchun internetning
birinchisidan(Web 1.0) uchinchi (Web 3.0) versiyasigacha tahlil qilib chiqamiz.
Web 1.0 – oddiy variant.
Bizning vaqtda internet vaqtning ahamiyatli qismini egallaydi, bu bizga
ma‘lum axborotning yarmini va turlio'qitish uslublarga imkoniyatlar deganidir.Biz
nimadan foydalanayotganimizni bilishimiz kerak.
Web 1.0, kamchiliklar
Giper matnli razmetkaning yo‘qligi.
CSS Kam ishlatiladigan va ommabop bo‘lmagan stillyardan
foydalanish
(ranglarni
berish,
shriftlarni,
bloklarning
joylashuvi
/menyu) sayt sahifalarini rasmiylashtirish.
Foydalanuvchilar geeratsiya qilgan Dinamik berilganlarning
o‘rniga static sahifalar.
Web 2.0 –Web 1.0ning takomillashtirilgan versiyasi, u servislar va proektlar
uchun yaratilgan bo‘lib, foydalanuvchilarning o‘zi tomonidan rivojlanadi.
«Personal sahifalardan bloglar va blog-agregatlargacha rivojlanish,
Materiallarning Oddiy nashridan qatnasish va muhokamagacha, sayt
kontentidan katta investisiyalar natijasida axborotni interactive yig’ish jarayoniga
,sayt kontentidan, kontentni boshqarish tizimlaridan murojatli teglarga asoslangan
tizimlargacha”.
web 2.0 haqida Terri Flyu
Web 2.0.ning paydo bo‘lishini «Tim O‘Reilly — What Is Web
2.0»
30 sentyabr 2005 yilda paydo bo‘lgan maqolasidan boshlangan.
Shunday qilib, keng-polosali tarmoq paydobo‘ladi, brouzerlar
ham ancha yahshilanib chiqarilgan.
Materiallarning kiritilishini berk turini paydo bo‘lishi,yani
f‖aqat o‘qiish uchun‖, ―только для чтения‖ materiallrning kirtilishi bilan
tasniflanadi. .
Web 2.0, kamchiliklar
93
Chetki kompaniyalarining qarorlaridan saytlarning bog‘liqligi,
servs ishining sifatini ko‘pkina boshqa kompaniyalarning ishining sifatiga
qaramligi;
G‘arazli niyatlilar uchun tashqi serverlarda saqlanadigan
konfidensial berilganlarning himoya qilinmaganligi
Internet va internet resurslarning juda katta jadallik bilan
rivojlanishi. Doimo yangi ilovalar va brauzerlarning paydo bo‘lishi,
qidiruv/ishlov/yuborish/axborotni yuklash jarayonini soddalashtirishga
yonaltirilgan,odamlarning
kerakli
narsalarini
aniqlash
mo‘ljallangan.Zamonaviy internetni mavjudligi hisobiga, buni mahsus
tashkilotlarda bajarish imkoniyati bo‘lmasa, biz uyda o‘qishimiz mumkin.
MANBALAR ROYHATI
https://ru.wikipedia.org
Mqolalar «web 1.0» «web 2.0» «web 3.0»
http://www.creasol.ru
СMqola «Основные определения web 1.0, web 2.0, web 3.0»
http://mnogoblog.ru/
Статья «Что такое web 1.0 и web 2.0 и web 3.0»
http://azbukaweb.ru/
Статья «Отличие Web 2.0 от Web 1.0»
Webning barcha turlarini taqqoslovchi harakteristikasi
Internet resurslarni rivojlanish juda tez tempda amalga oshiriladi.Amaliy
jihatdan doimo yangi ilovalar va brauzerlar paydo bo‘lishadi, ular
qidiruv/ishlov/yuborish/axborotni
yuklash
jarayonini
ihchamlashtirishga
mavjudligiga ko‘ra, buni mahsus tashkilotlarda qilish imkoni bo‘lmasa, biz uyda
o‘rganishimiz mumkin.
WEB 1.0.
WEB 2.0.
WEB 3.0.
Tezlizkni
cheklash,
kichik trafik
Megabit intervalida O‟rta
tezlikli chiziq
Chiziq 10mb va undan
ko‟pni ishlaydi
Foydalanuvchilar
“social muoqot”
Hozirgi kunda “mobil
94
o‟rtasida
“faqat
bog‟lanish”
muloqot”
Saytlarni tuldirish va
yaratish
faqat
profi-
profisionallar orqali
Professionallar
faqat
saytniyaratilishida
qatnashadilar
HTML-tilini
bilmasada
Saytni
yaratish va tuldirish
hohlovchilar
tomonidan
mumkinligi
Amaliy mashg‟ulotga oid TOPSHIRIQLAR:
1.
Web 1.0, web 2.0, web 3.0. haqida tushunchaga ega bo‘lish.Web
serverlar, web indikatsiya, AJAX haqida tushunchaga ega bo‘lish uchun
Vikkipediyadan internetdan tushuncha oling, ta‘riflarni konspeklang.
2.
Web-Mash-up(iste‘molchi meshaplar,ma‘lumotlar meshapi, biznes
meshaplar haqida tushunchaga ega bo‘lish).
3.
Teglar, Folsonomiya, PopFlySpace,Silverlight haqida internetdan
ma‘lumot oling.
4.
Web texnologiyalarni(web-1, web-2, web-3) o‘zaro solishtiring, Venn
diagramasini chizing. O‘hshash va tafovutlarini aniqlang.
Baholash jadvali:
Max baho
5 baho
1-Topshiriq
2-Topshiriq
3-Topshiriq
4-Topshiriq
Talabaning
bahosi
Talabaning
imzosi
O‘qituvchining
imzosi
95
AMALIY MASHG‟ULOT №8
Mavzu: Internet ta‟lim uchun web-maydonchalar – mustaqil ta‟lim
asosiy elementi sifatida.
Amaliy mashg‘ulotning texnik ta‘minoti: videoproektor, kompyuter
Pentium-4, audio-video tasvirlar, plakatlar, video-lavhalar. Video-roliklar,
ko‘rgazmali qurollar va kartochkalar.
Amaliy mashg‘ulotninng maqsadi: Internet ta‘limidagi web-maydonchalar
haqida ma‘lumot olishni o‘rgatish.
Amaliy mashg‘ulotning nazariy bayoni:
Amaliy mashg‟ulotga oi TOPSHIRIQLAR:
1.Google va Microsoft vositalari va hizmatlaridan foydalanib, o‘quv
jarayonini va axborot ta‘lim maydonlarini loyihalashni o‘rganish.
2. Google Apps, Google Disk, Google hujjatlar(matnlar, electron jadavl,
taqdimotlar, grafik muharrir, Google taqvim, Google Hangouts(mesenjer),
Google+, GoogleBlogger(sayt yaratish), Google Schoar orqali o‘quv jarayonini
tashkillashtirish va boshqarish haqida internetdan ma‘lumotlarni topib, ularni
daftaringizga yozing.
3. courser.org, khanacademy.org saytlariga kirib, o‘quv jarayonida bu
saytlarning vazifasini o‘rganing.
4. www.intuit.ru, www.udemy.com saytlarida ishlab, faningizga oid va
Axborot texnologiyalari faniga doir, fnga yaqin fan buyicha sertifikat
oling.www.ziyonet.uz saytida kerakli materiallarni qidirishni o‘rganing.
Baholash jadvali:
Max baho
5 baho
1-Topshiriq
2-Topshiriq
3-Topshiriq
4-Topshiriq
Talabaning
bahosi
Talabaning
imzosi
O‘qituvchining
96
imzosi
AMALIY MASHG‟ULOT №9
Mavzu: Elektron ta‟limni boshqarish tizimlari.
Amaliy mashg‘ulotning texnik ta‘minoti: videoproektor, kompyuter
Pentium-4, audio-video tasvirlar, plakatlar, video-lavhalar. Video-roliklar,
ko‘rgazmali qurollar va kartochkalar.
Amaliy mashg‘ulotninng maqsadi: Talabalarga
Amaliy mashg‘ulotning nazariy bayoni:
Moodle
Rasm 1. Moodle Namoyishli sayt
Moodle —kurslarni boshqarish tizimidir(electron ta‘limni tashkil etuvchi)
o‘quv platformasi, yana bu tizim ta‘limni boshqaruvchi tizim va virtual o‘qituvchi
muhit sifatida mashurdir.Bu tizizm nomi ingliz so‘zlarining qisqartmasidan amalga
oshirilgan Modular Object-Oriented Dynamic Learning Environment (modulli
obektga – yanaltirilgan dinamik o‘rgatuvchi muhit). (lisensiya asosida tarqatiluvchi
GNU GPL) lisenziyasiga asosan web-ilova ko‘rinishid abo‘lib, web—o‘qitish
uchun saytlarni yaratish imkoniyatini beradi.
97
1.§.TIZIMDAN FOYDALANISH.
Masofaviy ta‘lim tizimlarini tahlil qilamiz:
Moodle
LMS Moodle — modulli ob‘ektga-yonaltiruvchi dinamik o‘rgatuvchi muhit-
Avstraliyada yaratilgan.. Bu tizim ustida 10 yildan buyon Avstraliyada ishlovchilar
guruhi ehnat qilib kelmoqda. Moodle tizimi ustida 10 yil bo‘lganki, ishlab
chiquvchilarning guruhi ishlab kelmoqda, Moodle fondi boshchiligida Moodle
doimo rivojlanib boradi, Moodle tizimi doimiy rivojlanadi, ishlab chiquvchilar va
foydalanuvchilar o‘rtasidagi o‘zaro tajribasi yangi instrumentlar bilan
to‘ldirilishini ta‘minlab beradi. Kurs juda ko‘p ta‘li elementlarini tashkil etilishini
ta‘minlaydi, shuning uchun moduldagi kurslar-bu faqat ma‘ruza va
topshiriqlarning to‘plami emas,balki tizimli va modulli o‘qitish uslubiyotiga
asoslangan puhta o‘ylangan tizimdir. Moodle — bu glossariylarni o‘z ichiga
oluvchi, bir birini to‘ldiruvchi elementlardan iborat o‘quv platformasigina emas,
balki biror fan buyicha standart ma‘ruzalar, topshiriqlar, testlar va glossariy
elemenlarini oluvchi to‘liq bir tizimidir.Ta‘lim platformasining elementlari
o‘zining tarkibi va vazifasi buyicha to‘liq farq qilishadi. Moodleda –
glossariy,viki,forumlar, praktikumlar qo‘llaniladi, bu esa ta‘lim jarayonini rang –
barang qilishga qodirdir. Стоит отметить хорошо развитую систему
коммуникаций Moodlening yahshi kommunikatsiyalar tizimini ta‘qidlamoq
kerak. Forumda esa guruhlar buyicha javoblarni tahlil qilish, ixtiyoriy formatdagi
fayllarni qushish mumkin.Shahsiy izoh va ma‘lumotlarda o‘qituvchi bilan shahsan
muammoni hal qilmoq mumkin.Chatda muhokama real vaqtda amalga oshiriladi.
Resurslar soni etarli bo‘lmasada, Moodle ochiq kodlarda tarqaladi, bu esa uni har
bir ta‘lim loyihasi sifatida ko‘satishga yordam beradi:
Boshqa axborot tizimlari bilan integrallashgani;
Yordamchi funksiya va hisobotlarning yangi srvislari bilan
to‘ldirish;
Tayyor va aynan yangi modullarni ishlab chiqish.
98
Система Moodle tizimi talabalarning o‘zlashtirishini nazorat qilish uchun
ham qo‘llaniladi.. Moodle har bir talabaning o‘quv portfolio-sini saqlab bera oladi.
Talabaning har bir javobi, o‘qituvchisiga yuborgan ma‘lumotlari va forumdagi
ishtiroki axborotlarini saqlay oladi. Bu tizim talabalarning faolligini, tarmoqda
o‘qishini ta‘minlab beradi.natijada o‘qituvchi vaqtini samarali sarf etadi.O‘qituvchi
statistikani o‘quvchilarga qarab yig‘ib ololaydi,ma‘ruzalarning o‘qilishidan,
ishlangan topshiriqlar va testlar buyicha talabalarning o‘zlashtirishini nazorat qila
oladi.Mavzuni talaba qanday tahlil qilgani buyicha kkeyingmavzuni berish
mumkinligini o‘qituvchi bajarilgan topshiriqlar buyicha bilib oladi.
Moodle TMO'ning eng asosiy yutuqlaridan biri-uning dunyo buyicha
taniqliligidadir. Bu tizim 60ga yaqin instalyasiyalariga ega, 100dan ortiq
mamlakatlarda foydalaniladi va bu malkatlarning tiliga tarima qilingan. Moodle
tizimida hozirda yangi bo‘lib kirib kelgan Ommaviy Nashkil etilgan On-line
kurslari Tizimini tashkil qilish sohasini rivojlantirish mumkin. O‘zbekistonda ham
bu tizim prof., f.m.f.d. A.Nishonovning rahbarligida o‘zbek tiliga tarjima qillingan.
Samarqand, Toshkent medisina institutlarida bu tizim yordamida o‘quv uslubiy
majmualar fanlar buyicha kiritilib, ularni masofaviy o‘qitish bir necha yillardan
buyon ijobiy amalga oshirilmoqda. Bu sohada Toshkent Axborotlar texnologiyalari
universiteti ham ancha yillik tajribaga ega. Bu universitetda an‘anaviy ta‘lim bilan
birgalikda distension(masofaviy) ta‘lim ham tug‘ri yo‘lga quyilgan. Barcha
fanlardan o‘quv uslubiy majmualar Moodlega joylashtirilgan, har biriga doir
ma‘ruza matni, glossariy, topshiriqlar, testlar quyilgan. Talabalar bu tizimga kirib,
ro‘yhatdan o‘tishadi va ma‘ruzalarni o‘qib, bosqichma-bosqich o‘zlashtirishadi.
Topshiriqlarni bajarashadi, testlarni ishlashadi va ballar olishadi. Talabalarning
bajargan ishlari buyicha ballarni jadvaldan nazorat qilish mumkin.Bu tizimdan
Namanagan Davlat Universiteti yakuniy nazorat ishlarini olishda foydalanib
kelmoqda, bu esa yakuniy nazoratning haqqoniyligi darajasini ko‘tarishga o‘z
hissasini qo‘shdi. Rossiyaning ko‘pchilik o‘quv yurtlarida ham bu tizimdan
foydalanib kelinmoqda, maslan, L.I. Asadullina ishlarida ham ―ana‘naviy
o‘qitishni masofaviy o‘qitish bilan kombinatsiya ‖ qilingan shaklda qo‘llaniladi.
99
L.I.Asadulina o‘zining ―Aralash ta‘limda o‘qituvchining kompetentligi‖
mavzusidagi ishida bu haqida quyidagicha yozadi: «Ilmiy Teksiruv Tomsk
Politexnika Universitetida LMS Moodle tizimida o‘qituvchilar o‘z fanlariga oid
mualliflik electron kurslarini ishlab chiqihadi va talabalar ularni o‘rganib, o‘qigan
materiallari yuzasidan o‘zlarining bilim saviyalarini aniqlashlari mumkin.
2. Dostları ilə paylaş: |