O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

Uchinchi bosqichda
va geografiya xonasini keyingi faoliyati davomida 
yetmayotgan jihozlar to’ldiriladi, eskilari yangilanadi, yangi jihozlar chiqqan 
bo’lsa ular olinadi va o’rnatiladi. Kutubxona yangi adabiyotlar bilan boyitib 
boriladi. Bir vaqtning o’zida geografiya xonalaridagi barcha o’quv jihozlari 
tartibga tushiriladi va katalogi tuziladi. O’lkashunoslik burchagi yoki muzeyi 
hamda geografiya maydonchasi jihozlanadi. 
Mazkur ishlarni barchasini geografiya o’qituvchisi o’zining xo’jalik- tashkliy 
faoliyati davomida bajaradi va uning muhim pedagogik faoliyatiga kiradi. 
Geografiya xonasi jihozlanish darajasi o’quvchilarni bilish faoliyatini samarasini 
belgilab beradi. Shuning uchun geografiya xonasini jihozlash bo’yicha o’qituvchi 
aniq rejani ishlab chiqmog’i lozim.
19.3.Geografiya xonasidan o’quv va sinfdan tashqari
ishlarda foydalanish. 
 
Hozirgi vaqtda geografiya xonasidan samarali foydalanish muammosi 
hamon dolzarb muammolardan bo’lib turibdi. Chunki geografiya xonasidagi 
ayrim o’quv vositalari umuman yil davomida foydalanilmaydi, ayrimlaridan, 
masalan, geografik haritalar muntazam foydalaniladi.

---

210 
Geografiya xonasida 
joylashgan barcha o’quv vositalaridan dars 
jarayonida samarali foydalanish uchun ularni ta’lim jarayonida bir nechtasidan 
uyg’unlikda foydalanish zarurligini geograf-metodist olimlar takidlab o’tishgan 
(Yu.G. Barishova 1983 y) 
Dars jarayonida o’quv vositalaridan uyg’unlikda foydalanish quyidagi 
samaralarni beradi: 
- geografik obyekt, voqea va hodisalar haqida aniq tasavvurlar hosil qilishga 
yordam beradi. Masalan, tabiiy obyektlar, audioviziual va ko’rgazmali vositalar; 
- yangi darsni tushunishga va yangi tushunchalarni shakllantirishga imkon 
beradi. Masalan, chizmalar, haritalar, modellar va h.k; 
- 
olingan 
bilimlarni 
amalda 
qo’llashni 
taminlaydi. 
Masalan,
ma’lumotnomalar, turli xil topshiriqlarni yechish uchun tayyorlangan tarqatma 
materiallar, yozuvsiz haritalar, test topshiriqlari, yozma topshiriqlar va h.k. 
O’quv jihozlari majmualari yoki ularning ayrim qismlari (tarkiblari)dan 
dars jarayonining turli qismlarida foydalanish mumkin (takrorlashda, yangi 
mavzuni o’rganishda, olingan bilimlarni mustahkamlashda). Bevosita darslardan 
tashqari geografiya xonasida sinfdan tashqari ishlarni, geografiya to’garagi 
mashg’ulotlarini o’tkazishda, o’lkashunoslik va boshqa ishlarni olib borishda ham 
foydalanish mumkin. 
Geografiya xonasida sinfdan tashqari ishlarni tashkil qilishda juda katta 
ahamiyat kasb etadi. Geografiya xonasi jihozlaridan foydalanib o’quvchilar 
darsdan tashqari vaqtlarida geografik kechalar, sayohatlar, ekursiyalar, tanlovlar 
rejalarini tuzishlari mumkin. O’quvchilar geografik borliq, voqea va hodisalarni 
modellashtirish, ularni xomaki materiallarini yasash ko’nikmalariga ega bo’lishadi, 
texnik o’quv vositalaridan foydalanish malakalariga ega bo’lishadi. 
Geografiya xonasidagi kutubxonadan foydalanib o’quvchilar sinfdan 
tashqari mutoala bilan ham shug’ullanishlari mumkin. Geografiya xonasidagi
kutubxonalarda adabiyotlar quyidagi yo’nalishlarda saqlanadi: ilmiy-geografik,
ilmiy-fantastik, ilmiy-ommabop, sarguzasht va badiiy adabiyotlar. Geografiya 
xonasiga 
keladigan 
kitoblar 
mavzular, 
bo’limlar, kurslar bo’yicha 
guruhlashtiriladi. Har bir kitobga annotatsiya yoziladi. 
Geografiya xonasida to’garak mashg’ulotlari ham o’tkaziladi. O’quvchilar
mashg’ulot va muhokama o’tkazish uchun turli xil mavzular va topshiriqlar 
beriladi. Geografiya xonasida o’quvchilar okean tubiga va Yer qariga sayohat 
uyushtirishlari, fazoga sayohat qilishlari, tropik o’rmonlarda yurishlari, o’z shahri, 
tumani, viloyati, Pomir va Tyanьshan tog’lariga sayohatga chiqishlari mumkin. 
To’garaklarning o’quv qo’llanmalari va vositalari tayyorlash bo’limi geografiya 
xonasini yangi o’quv vositalari bilan tanishishi mumkin. Geografiya to’garagini 
mazkur bo’linmasining ishlariga yuqori sinf o’quvchilarini ham jalb qilish 
mumkin. Bunday sharoitda geografiya xonasida yetishmaydigan jihozlar ro’yxati 
tuziladi va ular o’quvchilar yordamida tayyorlanib joy –joyiga qo’yiladi. 
O’quvchilar tomonidan olib boriladigan o’lkashunoslik materiallari 
geografiya xonasida o’lkashunoslik burchagiga o’rnatiladi va dars jarayonida 
foydalaniladi. O’lkashunoslik ishlari natijalari tog’ jinslari namunalaridan, 
gerbariylardan, sanoat va qishloq xo’jaligi mahsulotlari namunalaridan, hamda 

---

211 
diagrammalar, chizmalar, ko’rgazmali qurollardan iborat. Ular darsdan tashqari va 
tashqi ishlarda foydalanilishi mumkin. 
Geografiya xonasida fakul’tativ mashg’ulotlar ham o’tkazish mumkin. 
Fakul’tativ mashg’ulotlar topografiya, ekologiya, geologiya asoslari va boshqa 
fanlardan o’tkazilishi mumkin. Topografiyadan fakulьtativ mashg’ulotlar o’tkazish 
uchun geografiya xonasida tapografik asbob uskunalar (astrolyabiya, nivelir, 
reyka), topografik harita, kurvimetr, transportir, ugomer va boshqa jihozlar 
bo’lmog’i lozim. Geografiya darslaridan fakulьtativ mashg’ulotlar o’tkazish uchun 
geografiya xonasida quyidagi jihozlar bo’lmog’i lozim: tog’ jinslari namunalari; 
toshqotgan o’simlik va hayvonlar namunalari; geologik kesmalar; geoxronologik 
jadval; turli xil geologik davrlarda yashagan o’simliklar va hayvonot dunyosi 
rasmlari va h.k.