O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

Bilim-
o‘rganilgan 
ma’lumotlarni eslab qolish 
va qayta tushuntirib berish
 
5 
Ko’nikma 
способность 
aptitude 
Ko’nikma-
o‘rganilgan 
bilimlarni tanish vaziyat-
larda qo‘llay olish.
6 
Malaka 
квалификация 
habit 
Malaka- o‘rganilgan bilim 
va 
shakllangan 
ko‘nik-
malarni notanish vaziyat-
larda qo‘llay olish va yangi 
bilimlar hosil qilish 
7 
O’quv 
predmeti 
учебние предмет the subject of 
study 
O’quv predmeti
– mayyan 
fan 
ichidan 
saralanib, 
uzluksiz ta’lim jarayo-
nining ma’lum bosqichida 
ta’lim oluvchilarga berili-
shi mumkin deb hisob-
langan bilimlar majmui

---

231 
8 
O’quv 
jarayoni 
учебный 
процесс 
learning 
process 
O’quv jarayoni
- pedagog 
bilan ta’lim oluvchining 
bilim berish va bilim 
egallash maqsadida qilina-
digan hamkorlik harakat-
lari.
9 
Texnoligiya 
технология 
technology 
Texnologiya - 
sub’ekt 
tomonidan 
ob’ektga 
ko’rsatilgan 
ta’sir 
natijasida sub’ektda sifat 
o’zgarishiga olib keluvchi 
jarayon
10 Innovatsiya 
инновация 
innavation
Innovatsiya
– (ingliz 
tilidan olingan “Innava-
tion” yangilik kiritish )- 
yangidan 
kiritilgan 
tushunchalar, 
tartib-
qoidalar, texnologiya va 
yangiliklar.
11 O’qitish 
учить 
teaching 
O’qitish- 
bu 
ta’lim 
oluvchilarga yangi о‘quv 
axborotini taqdim etish, uni 
о‘zlashtirishni tashkillash-
tirishga, 
kо‘nikma 
va 
malakalarni 
shakllanti-
rishga, bilish qobiliyat-
larini 
rivojlantirishga 
maqsadli 
yо‘naltirilgan, 
muntazamli 
tashkiliy 
jarayondir 
12 
Vaziyat
ситуация 
position 
Vaziyat-
(lotinchadagi 
situation 
- 
ahvol) 
– 
muayyan vaziyat, ahvolni 
hosil 
qiladigan 
shart-
sharoitlar 
va 
holatlar 
uyushmas
13 
Eksperiment
эксперимент 
experiment 
Eksperiment – 
pedagogik 
jarayonda 
bo’ladigan 
qonuniy 
aloqalarni
o’rganish 
14 Tajriba 
ishlari
эксперименталь
ная работа 
experimental 
work 
Tajriba 
ishlari
– 
eksperimental tadqiqotlar 
asosida yaratilgan metodik 
tizimlarni samaradorligini 
tekshirish vositasidir 

---

232 
15 So’roq, 
so’rov 
вопрос, опрос 
question, 
interview 
Surоv, so’rоq 
— fаqаt 
o’zlаshtirilgаn 
mа’lumоtlаrni tiklаbginа 
emаs, bаlki uni isbоtlаb vа 
tushuntirib bеrishdаn ibоrаt 
16 Kompetensiy
a 
компетентность competence 
Kompetensiya
— mavjud 
bilim, 
ko‘nikma 
va 
malakalarni 
kundalik 
faoliyatda qo‘llay olish 
qobiliyati 
17 Baholash 
tizimi 
рейтинговая 
система 
evaluation 
system 
Baholash tizimi
— davlat 
ta’lim standarti bo‘yicha 
umumiy o‘rta ta’limning 
malaka talablarini o‘quv-
chilar tomonidan o‘zlash-
tirilishi darajasini hamda 
umumiy o‘rta ta’lim muas-
sasasining faoliyati sama-
radorligini 
aniqlaydigan 
mezonlar majmuidan iborat 
18 Qonuniyat 
закон 
legality 
Qonunyatlar-
geografik 
borliq (obyekt), xodisa, 
jarayonlar o’rtasida eng 
muhim va nisbatan mus-
tahkam aloqa va bog’liq-
larni aks etiradi. 
19 Nazariya 
теория 
teheory 
Nazariya-
kishilar ilmiy 
faoliyatini 
umumlashmasidir 
20 O’qitish 
metodi 
методы 
обучения 
teaching 
method 
O’qitish metodi- 
ta’lim 
maqsadlariga 
eririshish 
uchun 
o’qituvchi 
va 
o’quvchilarning 
birgalikdagi faoliyati 
21 Hikoya 
расказ 
story method Hikoya metodi - geografik 
borliq, 
voqea 
va 
xodisalarni jonli so’z bilan 
tasvirlash. 
22 Muammoli 
bayon 
обяснить 
проблемное 
mysterios 
statement 
Muammoli bayon
- o’qi-
tuvchi tomonidan muam-
moni quyilishi va uni 
yechish 
yo’llarini 
asoslashga
23 Kuzatush 
наблюдения 
accompany 
Kuzatish
- tabiiy sharoitda 
geografik borliq, voqea va 

---

233 
hodisalarni 
ma’lum bir 
maqsadli 
yo’nalishlarda 
o’quvchilar 
tomonidan 
qabul qilish. 
24 Tajriba 
эксперименталь
ные 
ehsperiment 
Tajriba-
geografik voqea 
va 
hodisalarni 
sodir 
bo’lishini suniy sharoitda 
amalga 
oshirish 
va
o’rganish 
25 
O’qitish 
vositalari 
учебные 
пособия 
teaching 
tools 
O’qitish vositalari
- bu 
bilim, 
ko’nikma 
va 
malakalarni shakllantirish 
maqsadida o’quv jarayo-
nini tarkibiga kiritilgan 
turli xil bilim manbalaridir. 
26 Geografik 
ekskursiya 
географическая 
экскурсия 
geographik 
excursion 
Geografik ekskursiya
– 
sinf yoki muayyan o’quv-
chilar guruhi bilan o’quv 
dasturiga muvofiq, o’qi-
tuvchi tomonidan maktab-
dan tashqarida tabiiy muxit 
yoki 
sun’iy 
yaratilgan 
sharoitda 
ob’ektlarning 
yashash muhiti va unga 
bog’liq holda o’ziga xos 
xususiyatlarini 
o’rganish 
maqsadida o’tkaziladigan 
o’quv-tarbiya jarayonining 
muhim shakli sanaladi 
27 
Tahlil
анализ
Analysis 
Tahlil-
shunday jarayonki, 
unda narsa va hodisalar-
ning qismlari, xususiyatlari 
tahlil etiladi. 
28 Tasavvur 
представление 
perfopmance 
Tasavvur-
atrofni 
o‘rab 
olgan narsa va hodisalar-
ning 
huddi 
shu 
onda 
qilinmaydigan 
hissi 
va 
ko‘z 
oldiga 
keltirgan 
obrazidir 
29 Taqqoslash 
сравнение
comparison 
Taqqoslash-
bunda obektiv 
dunyodagi 
narsa 
va 
hodisalarning 
bir-biriga 
o‘xshashligi va bir-biridan 
farqi aniqlanadi 
30 Tushuntirish 
объяснение
explanation 
Tushuntirish-
bayon 

---

234 
qilinayotgan 
materialni 
o‘quvchilar ongida idrok 
qilish va tushunib yeta 
olishiga mo‘ljallangan va 
fikrlashga qaratilgan usul. 
31 Solishtirish 
сравнение 
comparison 
Solishtirish-
kartalarni 
solishtirish va tahlil qilish 
bilan 
birga 
geografik 
obektga xos bo‘lgan obekt 
va 
hodisalarning 
sabablarini 
aniqlashdan 
iborat. 
32 Hikoya usuli метод рассказа 
method 
of 
story 
Hikoya 
usuli-
bu 
mavzularni bayon qilish 
shakli bo‘lib, bunda voqea 
va hodisalarni tavsirlash 
asosiy o‘rin tutadi 
33 Didaktik 
vositalar 
дидактические 
средства 
didactic 
means 
Didaktik vositalar 
– 
о‘quv fanini о‘zlashtirish 
samaradorligini oshiruvchi 
pedagogik vositalar.
34 Didaktik 
material 
дидактический 
материал 
didactic 
material 
Didaktik material 
– 
foydalanilganda 
о‘quvchilarning 
bilim 
olishini 
faollashtirish, 
о‘quv 
vaqtini 
iqtisod 
qilishni 
ta’minlaydigan 
о‘quv mashg‘uloti uchun 
mо‘ljallangan 
qо‘llanmalarning 
maxsus 
kо‘rinishi.
35 Didaktik 
tamoyillar 
дидактические 
принципы 
didactic 
principles 
Didaktik tamoyillar – 
natijaviylikni 
ta’minlaydigan 
ta’lim 
jarayoniga qо‘yilgan eng 
umumiy talablar tizimi
. 
36 
Dizayn
дизайн
Design 
Dizayn 
– 
о‘quv 
materialni 
ifodalash 
(tavsiflash, 
namoyish) 
usuli.
37 
Differensiall
ashgan 
ta’lim
дифференцирова
нное 
образование 
differentiated 
education 
Differensiallashgan 
ta’lim - 
о‘quvchilarning 
moyilligi,qiziqishi 
va 
qobiliyatini hisobga olgan 

---

235 
holda 
о‘quv faoliyatni 
tashkil etish shakli.
38 
Jarayon
Процесс 
Process 
Jarayon 
- 
qо‘yilgan 
maqsadga erishish uchun 
yо‘naltirilgan 
amallar 
yig‘indisi 
39 
Individual 
(yakkama-
yakka 
tartibda) 
masofaviy 
о‘qitish
индивидуальное 
дистанционное 
обучение 
individual 
distance 
learning 
Individual (yakkama-
yakka 
tartibda) 
masofaviy 
о‘qitish 
- 
telekommunikatsiya 
va 
ta’limni ta’minlash uchun 
zarur dasturiy vositalariga 
ega bо‘lgan masofa 
40 
“Ilg‘or” va 
“yangi” 
pedagogik 
texnologiyal
ar
передовые 
и 
новые 
педагогические 
технологии 
advanced and 
new 
pedagogical 
technologies 
“Ilg‘or” va “yangi” 
pedagogik 
texnologiyalar-
bu 
ta’lim 
shakllarini qulaylashtirish 
maqsadida va masofaviy 
o‘qitish, kompyuter va 
axborot texnologiyalardan 
audio 
va 
video 
vositalaridan 
multimediyadan 
foydalanib, o‘qitish va 
bilim 
o‘zlashtirishning 
jarayonlarini yaratish. 
41 Evristik usul эвристический 
метод 
heuristic 
method 
Evristik usul 
— o’quv 
mаshg’ulоtining 
uning 
rеjаsi, tuzilishi vа аyrim 
qismlаrini 
аvvаldаn 
tаyyorgаrliksiz tаshkil etish 
(ya’ni o’quvchi uchun 
hаm, o’qituvchi uchun hаm 
eksprоmt-dаrе). Аvvаldаn 
fаqаt dаrsning mаvzusi, 
mаqsаdi, 
tоpshiriqlаr 
hаjmiginа аniq bo’lаdi 
42 
Strategik 
maqsad
стратегическая 
цель 
strategic 
objective 
Strategik maqsad-
bizning 
bosh strategik maqsadimiz 
bozor 
iqtisodiyotiga 
asoslangan 
erkin 
demokratik jamiyat barpo 
etishdir. Bu siyosiy sohada 
jamiyat 
hayotining 
demokratlashtirish 

---

236 
jarayonlarini 
chuqurlashtirish, iqtisodiy 
sohada, 
iqtisodiyotning 
barcha 
soha 
va 
tarmoqlarida 
erkinlashtirish 
jarayonlarini izchillik bilan 
amalga oshirish. Ijtimoiy 
sohada, jamiyat hayotining 
barcha jihatlarida kuchli 
ijtimoiy siyosat yuritish. 
Ma’naviy 
sohada, 
ma’naviy qadriyatlarimizni 
ilm-fan 
va 
taraqqiyot 
yutuqlari bilan boyitish, 
o‘zligimizni 
chuqurroq 
anglash, milliy g‘oya va 
istiqlol 
mavkursi 
tamoyillarini 
xalqimiy 
ongiga 
va 
qalbiga 
chuqurroq singdirish va 
h.k. 
43 
Tа’limdа 
fаоllik
активность 
в 
обучении 
activity 
in 
training 
Tа’limdа fаоllik 
— tа’lim 
jаrаyonidа 
o’quvchi 
shахsining fаоlligini vа u 
tа’lim 
jаrаyonining 
sub’еkti ekаnligini, аks 
ettiruvchi didаktik jаrаyon 
44 
Didaktika
Дидактика 
didactics 
Didaktika-
(yunoncha 
didaktikos- 
o`rgatuvchi, 
ta’lim 
beruvchi) 
pedagogikaning tarmog`i. 
Ta’lim nazariyasi bilan 
shug`ullanadi. 
Didaktika 
atamasi ilk bor Yevropada 
XVII asrda o`qitish va 
ta’lim 
jarayoni 
haqida 
asarlar yaratgan olimlar 
tomonidan 
qo`llanila 
boshlagan 
45 
Didаktik 
mаtеriаl
дидактический 
материал 
didactic 
material 
Didаktik mаtеriаl 
— 
dаrsdа vа mustаqil ish 
uchun 
fоydаlаnishgа 
mo’ljаllаngаn 
mеtоdik 
qo’llаnmаlаr, аudiо vа 

---

237 
vidеоtаsmа 
yozuvlаr, 
lug’аtlаr, mа’lumоtnоmаlаr 
vа dаrsliklаr 
46 
Diskussiya
Дискуссия 
discussion 
Diskussiya 
— o’quv 
jаrаyonining 
tаrkibiy 
qismlаridаn 
biri; 
muhоkаmа, bаhs yuritish. 
47 
Diffеrеntsiаl 
o’qitish
дифференцирова
нное обучение 
differentiated 
learning 
Diffеrеntsiаl o’qitish 
— 
dаsturni 
o’zlаshtirish 
mаqsаdidа 
аlоhidа 
o’quvchilаr yoki guruhgа 
ulаrning 
tаyyorlаngаnlik 
dаrаjаsi, 
bilish 
qоbiliyatlаrining 
rivоjlаnish dаrаjаsigа qаrаb 
yondаshishni 
ko’zlоvchi 
o’qitish 
48 
Rivоjlаntiru
vchi o’qitish
развивающее 
обучение 
developing 
training 
Rivоjlаntiruvchi 
o’qitish 
— 
o’quv 
jаrаyonining insоn ichki 
(pоtеntsiаl) 
imkоniyatlаrigа vа uni 
qo’llаshgа 
qаrаtilgаnligi 
(yo’nаlgаnligi). 
49 Test
тест
test 
Tеst 
— аniq pеdаgоgik 
tаdqiqоt 
uchun 
ishlаtilаdigаn so’rоvnоmа 
sinаlаyotgаn o’quvchining 
psiхоlоgik vа intеllеktuаl 
tаvsifini, 
uning 
bilim, 
tushunish, 
uddаlаsh, 
ko’nikmаlаrini o’lchаshgа 
imkоniyat 
bеruvchi 
stаndаrtlаshtirilgаn 
tоpshirikdаr 
50 O’qitish 
shakli 
форма обучения form 
of 
training 
O’qitish shаkli 
— mа’lum 
tаrtibdа 
аmаlgа 
оshirilаdigаn o’quvchi vа 
o’qituvchining kеlishilgаn 
fаоliyatini tаshqi ifоdаsi 
51
26

---

238