O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o. Suyunov, D. Norboyeva, A. Shonazarov, O‘. Zubaydullayev
Menejer mehnatini tashkil etish mexanizmi
Yüklə 0,9 Mb.
|
|
5. Menejer mehnatini tashkil etish mexanizmi.
Menejer mehnatini tashkil etishda boshqaruv apparatidagi har bir ijrochining ishi cheklangan va nisbatan bir turda bo’lishiga erishish talab qilinadi. Bu mehnat unumdorligi ortishi, ish sifati yaxshilanishi va har bir ijrochi tajribasi ortib borishiga imkon yaratadi. Ixtisoslashuv majburiyatlar doirasini shunday belgilash lozimki, bunda har bir ishlovchi masalasi imkoni boricha to’liq ishga solingan bo’lsin. Mehnatni kooperatsiya qilish boshqaruv tashkilotlari bilan boshqaruv apparati turli bo’linmalari xodimlari o’rtasida aloqa o’rnatilishini nazarda tutadi. Boshqaruv jarayonida, ham shu korxonada, ham undan tashqaridagi alohida xodimlar, xizmat va bo’linmalar faoliyati birlashtiriladi. Menejerlar mehnati taqsimlash va kooperatsiya qilish yo’llari tarkibiy 82
qo’llanmasi tomonidan belgilangan bo’ladi. Korxonalar to’g’risidagi qonun asosida korxona va uning bo’linmalarida har bir rahbar, mutaxassis va texnikaviy ijrochi uchun lavozim qo’llanmalari ishlanadi. Lavozim qo’llanmalari, huquq va majburiyatlari yakka boshchilik tamoyili asosida mansabdor shaxslarning bo’ysunishi, topshirilgan vazifa uchun javobgarligi belgilanadi. Lavozim qo’llanmalari va qoidalar davriy ravishda qayta qurilib, ishlab chiqarish, mehnat hamda boshqaruv jarayonlari takomillashib borganligini hisobga olgan holda tuzatilib, to’ldirilib berilishi kerak. Boshqaruv apparati mehnatini maqbullashtirishga yagona yondashuvni ta’minlash maqsadida ta’rif-malaka ma’lumotnomasi ham qo’llanilib, ularda xodimlar bajarishi lozim bo’lgan ishlar hajmining murakkabligi, rahbarlik lavozimi turli boshqaruvchilik vazifalarini bajaruvchilar uchun talab etiladigan daraja hamda ish staji ko’rsatiladi. Boshqaruv ishi texnologiyasida ish vaqtining katta qismi (70%) hujjatlar bilan ishlashga sarflanadi. Shu sababli hujjatlar almashinuvini doimo takomillashtirib borish lozim. Menejer mehnatiga, shuningdek, korxona va tashkilotda axborot oqimlari yo’nalishi va hujjatlar aylanish texnologiyasi maqbulligi ham katta ta’sir ko’rsatadi. Bu yerda hujjatlar o’tadigan bosqichlar sonini ularni birlashtirish natijasida qisqartirish katta samara berib, natijada asoslanmagan muvofiqlashtiruv bartaraf etiladi. Agar muvofiqlashtirish muhim bo’lsa, hujjatlar o’tish bosqichlari o’rnini almashtirish ham yaxshi natija beradi. Hujjatlar almashinuviga ketadigan vaqtni qisqartirish maqsadida ular o’tish texnologiyasi, axborot uzatilishining maqbul yo’llari belgilanadi. Rahbar faqat boshqalarga topshirish mumkin bo’lmagan hujjatlarga imzo chekadi. Xatlar tayyorlash bilan bog’liq ish vaqtini tejashda maxsus namunali matnlar standart blanklardan foydalanish katta ahamiyatga ega. Korxona va tashkilotlar o’rtasida yozishmalarda kelgan hujjatning javobi bilan qaytarish keng qo’llaniladi. Hujjatlarni bir xillashtirish va standartlash — menejer mehnatini tashkil etishning muhim yo’nalishidir. Standart blanklarni qo’llash xatolar kamayishiga va natijada boshqaruv xarajatlari qisqarishiga olib keladi. Axborot hajmi muntazam ortib borayotgan sharoitda menejer mehnatini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish ayniqsa muhimdir. Mutaxassislar fikriga ko’ra boshqaruv apparatida tashkiliy va hisoblash mashinasi, aloqa vositalari yordamida 70% ishni mexanizatsiyalash mumkin ekan. Menejer mehnatini takomillashtirishni hisobga olib, ish stollari, uskuna, javon, kartotekalar qulay va qo’l yetadigan qilib joylashtirilishi kerak. Ish joylari joylashtirilishi va ularni texnika vositalari hamda yordamchi uskunalar bilan jihozlashda uzluksiz ishlashni ta’minlash talablarini hisobga olinishi kerak. Tajribadan ma’lumki, ish joyini texnologiya, ergonomika, psixofiziologiya, estetika talablariga muvofiq joylashtirish mehnat unumdorligini oshirish (50% va undan ko’pga) imkonini beradi. Boshqaruv apparati mehnati uchun sanitar-gigiyena me’yorlari, harorat, 83
tartiblarini hisobga olgan holda sharoit yaratish muhim ahamiyatga ega. Mehnat unumdorligiga — psixologik omil, xodimlar va rahbar, shuningdek xodimlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlar ham katta ta’sir ko’rsatadi. Ularning kayfiyati, mehnat faolligi, oxir natijada mehnat natijalari bu omilga bog’liq bo’ladi. Boshqaruv samaradorligi, asosan, rahbar o’z vazifasini qanchalik muvaffaqiyatli bajarish bilan bog’liq bo’ladi. Hozirgi davr menejeri mehnat va boshqaruvni tashkil etishning yangi ilmiy va texnikaviy yechimlari, usullarini qo’llashi, ishlab chiqarish imkoniyatlarini iqtisodiy ravishda kengaytirishi lozim. Menejer ham tashkilotchi, tarbiyachi, ham izlanuvchi, ma’muriyatchi sifatlariga ega bo’lishi kerak. Menejerlar tomonidan qabul qilinadigan qarorlar murakkabligi va javobgarlik ortishi bajariladigan ishlarning turli-tumanligi ulardan vaqtning unumli taqsimlanishini talab qiladi. O’z faoliyatini reja-lashtirishni bilmaydigan, faqat joriy masalalar bilan shug’ullanuvchi menejerlar faqat boshqaruv jarayonida vujudga keluvchi u yoki bu vaziyat natijalarini tahlil qilishgagina ulgurib, kelajakda qilinishi lozim bo’lgan ishlarni hal etish uchun vaqt yetish- maydi. Menejer faoliyati maqsadini belgilashda avvalo undan yuqoriroq boshqaruv tizimi oldida turgan vazifalardan kelib chiqishi lozim, chunki aks holda butun tizim faoliyatiga to’g’ri kelmaydigan (yoki qarama-qarshi) ish ko’rishi mumkin. Rahbar ishi sur’atining tezligi uning mehnat faoliyati to’laqonli dam olish bilan, shuningdek ish kuni davomida mehnat turlari almashinishini talab etadi, chunki faqat shunday qilinganda mehnat yuqori samarali bo’lishi, ish qobiliyati to’liq tiklanishi mumkin. Menejer mehnatida maqbul ish sur’atini o’rnatish, u amalga oshiruvchi harakatlarning doimiy tartibini o’rnatish juda muhimdir. Menejer ish vaqtining katta qismi hujjatlar bilan ishlashga sarflanadi. Olinuvchi axborot (xat, farmoyish, hujjat va hokazolar) hajmi juda katta. Bunday holda axborotni „filtrdan“ o’tkazish juda muhimdir. Rahbarga faqat u hal qilishi mumkin bo’lgan axborot berilishi lozim. Bu bosqichda rahbarga axborotni ijrochilar o’rtasida taqsimlovchi kotib yoki yordamchi (referent) katta yordam ko’rsatadi. U malakali xodim bo’lishi, boshqaruvning barcha bo’linmalari va tashkilotlari faoliyati xususiyatini bilishi lozim. Rahbar va unga bo’ysunuvchi boshqaruv apparati o’rtasida majburiyatlarni maqbul taqsimlash rahbar ish vaqtini samarali sarflashda imkon beradi. Ijrochilarga mavjud qonunchilik doirasida iloji boricha ko’proq hujjatga imzo chekishi uchun imkon berishi kerak. Bu rahbar vaqtini tejash, ijrochilar tashabbuskorligi va javobgarligini oshirish imkonini beradi. Menejerlar faoliyatida turli-tuman yig’ilish va majlislar muhim o’rin egallab, ularga ish vaqtining 70%i sarf bo’ladi. Shu sababli, majlislarni to’g’ri tashkil etish uchun quyidagilarga alohida e’tibor berish lozim. Majlisda ko’riladigan masala faqat jamoa tomonidan hal etiladigan muammodan iborat bo’lishi kerak. Bu muammo bitta majlis davomida hal 84
Majlis qatnashchilari muhokama etilayotgan muammo bo’yicha yetarli tajriba va bilimga ega bo’lishlari kerak. Majlisda ko’riladigan masalalar mavzusi qatnashchilarga ular tayyorgarlik ko’rish uchun vaqtga ega bo’lishlari uchun avvaldan e’lon qilinishi lozim. Yig’ilish o’tkaziladigan sana, vaqt va joy avvaldan ko’rsatilishi lozim, chunki uning qatnashchilari o’z ish vaqtlarini rejalashtirishlari kerak. Yig’ilish rahbari avvaldan yig’ilish maqsadi va o’tkazilish shaklini belgilash lozim. Yig’ilish o’tkazilish tartibi, erkin, ishchan muhokama uchun sharoit yaratish ham muhimdir. Rahbarning ko’plab majburiyatlari ichida tashrif qiluvchilarni qabul qilish va suhbat o’tkazishni alohida ajratib ko’rsatish lozim. Qo’l ortida ishlovchilar tashabbusi bilan qabul qilish uchun alohida vaqt ajratish muhimdir, chunki „ochiq eshiklar siyosati“ tashqaridan demokratik xususiyatga ega bo’lsada, ish vaqtini noto’g’ri sarflashga olib keladi. Suhbat davomida rahbar savollar berish yo’li bilan xodimlardan ular niyatini aniq bilib olishi, o’z iltimos yoki takliflarini asoslab berishiga intilishi kerak. Agar suhbat rahbar tashabbusi bilan amalga oshadigan bo’lsa, xodim suhbat vaqti va maqsadi haqida ma’lumotga ega bo’lishi kerak. Bu xodimga masala mazmuni bo’yicha tayyorgarlik ko’rish psixologik tanglikka duch kelmaslik uchun imkon yaratadi. Suhbat davomida o’zaro ishonch muhitini yaratish u muvaffaqiyatli bo’lishiga imkoniyat beradi. Bunda rahbar suhbat maqsadi va xodimning o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olishi kerak. Suhbat oxirida rahbar albatta muhokama etilgan masala bo’yicha erishilgan natija va uni keyincha hal etish yo’llarini qayd qilib qo’yishi kerak. Rahbar mehnati samaradorligining muhim omillaridan biri — qabul qilingan qarorlarning bajarilishini nazorat qilishni tashkil etishdir. Nazorat rahbarning doimiy vazifasi bo’lib, uning ish rejasida hisobga olinishi lozim hamda materiallar bilan tanishuv, shaxsan ma’lumot berish uchun qabul qilish, inspeksiya qilish yo’li bilan amalga oshiriladi. Nazorat qilishning qulay shakli — topshiriqlarni maxsus muddatli kartochkalar va perfokartalar vositasida hisobga olishdir. Rahbar butun jamoa va boshqaruv apparati osoyishta ishlashi uchun sharoit yaratishi lozim, chunki butun boshqaruv tizimi va natijada butun ishlab chiqarish samaradorligi shu narsaga bog’liqdir. Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|