O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o. Suyunov, D. Norboyeva, A. Shonazarov, O‘. Zubaydullayev

7-MAVZU: MEHNAT PSIXOLOGIYASI 

Aniqlashtirilgan o’quv maqsadlari. Talaba bu mavzuni to’la
o’zlashtirgandan so’ng:
-

Mexnat psixologiyasi tarixini biladi;

-

Mexnat psixologiyasining asosiy va yordamchi metodlarini aytib beradi;

-

Mexnat psixologiyasining jarayonlari va turlarini sanaydi;

- Mexnat psixologiyasining predmeti va sistemasiga ta’rif beradi;

Tayanch so’z va iboralar:
Rahbar, shaxs tipologiyasi, an’anaviy, korporativ, erkin tipdagi menejerlar,
tashkilotchilik, tadbirkorlik, psixologik xizmat, mexnat psixologiyasi, mexnat
faoliyati, psixotexnika
,
mexnat protsessi, fiziologiya, mexnat gigienasi, mexnat
xukuki, mexnat muxofazasi, etika, sotsiologiya, mexnat tarbiyasining
nazariyasi, inson mexnat faoliyati, arxeologiya, mexnat psixologiyasi, tashqi
muxit, mexnat jarayonlari.


Asosiy savollar : 
1. Mexnat psixologiyasi tarixi.
2. Mexnat psixologiyasining fan sifatidagi predmeti.
3. Mexnat psixologiyasining boshka fanlar bilan alokadorligi
4. Mexnat psixologiyasining asosiy va yordamchi metodlari

1. Mexnat psixologiyasi tarixi. 
Mexnat psixologiyasini urganishda 1 chi bulib inson ya’ni uning mexnat
faoliyati etadi. Insonning mexnat faoliyatini urganishda yana boshka fanlar
xam ishtirok etadi. Bular sotsial va biologik fanlardir: mexnat protsessida
fiziologiya mexnat gigienasi, ekonomika, mexnat xukuki, mexnat muxofazasi,
etika, sotsiologiya,mexnat tarbiyasining nazariyasi, inson mexnat
faoliyatining paydo bulishida va rivojlanishida arxeologiya va madaniyat tarixi
fanlari asosiy rol uynaydi. Bu tugrida B.G.Ananev shunday fikr bildirgan edi:
"Gapimiz xaet va amaliet xakida borar ekan, biz albatta mexnat faoliyatining
butun borligicha urganish uchun fakat sotsial,psixologik , fiziologik fanlarning
uzigina kifoya emas".
Mexnat psixologiyasi I.M.Sechinov nomi bilan uzviy boglikdir.Tabiat
psixologik protsesslari bilan kizikuvchi I.M.Sechenov,ularni urganishda asosan
mexnat faoliyatida ularning roliga karatdi va birinchi bulib, ularni urganishda
ya’ni tabiatida regulyatsiya xarakterli ekanligini kursatib berdi. I.M.Sechenov
yangi tushunchani oldinga surdi, u yaxshi xordik chikarmok mexnat
faoliyatining saklanib kolishi va uning usishiga katta omil ekanligini kursatib
berdi. Mexnat faoliyatining keyingi etapi uning chet elda paydo bu-
lishi,usishi bilan keyinchalik esa bizning mamlakatimizda psixotexnika
degan nom (ostida) olishi bilan boglikdir. Psixodiagnostika 20 asrning 1 chi
yillarda paydo buldi. Uning usishida psixologiya va fiziologiyadagi faktlar,
ya’ni ilmiy faktlarga , anikrok kilib aytganda ishlab chikarishning xar xil
soxalarida, meditsinada, pedagogikada yigilgan faktlarga asoslanadi. Mexnat

---

88
faoliyatining keyingi etapi chet elda kapitalizmning eng yukori pagonasi ya’ni

imperializm boskichiga utishi bilan xarakterlidir. Chunki bu jaraenda
rakobatning kuchayishi natijasida kapitalistlar ishchilar mexnat faoliyatining
usishi, foyda mikdorining kupayishi uchun bor kuchlarini ya’ni imkoni yatlarini
ishga soldilar.
Psixotexnikaning eng axamiyatli joyi shundaki, u kasb urganish va
mutaxassis tanlashdir. Bu bulimlarni urganishda ajoyib psixologik Gugo
Myunsterbergning ishlarini aytib utish joizdir. U mutaxassis tanlashda ya’ni
telefonchi, vagon etaklovchi, dengiz shturmanlari mutaxassisligi uchun maxsus
testlar ishlab chikdi. Uning bir ishi xammaning kizikishini uygotadi. U
tramvaychilar uchun ya’ni ularni tanlash uchun xarakat tezligini baxolash
ikkinchi tomomndan esa extietkorlik ekanligini ta’kidladi. Usha paytda ilmiy
laboratoriyalar bilan cheklanib kolmay, balki amaliet bilan boglanish shu
davrning ijobiy tomonlaridan biri edi.Bu tugrida xar xil maxsus jurnallarning
nashr kilinishi, xar xil psixotexnik kongresslarning tashkil etilishi buning anik
va yakkol misoli edi. Bizning mamlakatimizda psixotexnika laboratoriyalari 20-
yillarda rivojlandi.Chunki bu davrga kelib psixotexnika xakidagi bilimlar
ancha oshdi. Moskvada, Sankt-Peterburgga , Kozonda, Xarkovda 1-chi
laboratoriyalar paydo buldi. 1927 yilli Butun Rossiya psixotexniklar jamoasi
tuzildi va "Mexnat psixofizikasi va psixotexnika" jurnali nashr etildi. Bora-bora
yillar utgan sari psixotexnika rivojlanib, bu borada bilimlarimiz ancha oshdi.