O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi s. B. Bairova, G. M. Abduraupova

SANALOGIYA ASOSLARI. SOG‘LOM TURMUSH TARZI 
Inson organizmi bir-biri bilan o‘zaro bog‘liq organ va 
sistemalarga mujassam bo‘lgan hujayralardan tashkil topgandir. 
Agar bu tizimning biror qismi ishdan chiqsa, bu boshqa 
a’zolariga ham o‘z ta’sirini o‘tkazmay qolmaydi. Salomatlikni 
tiklash tashxis qo‘yish va davolash bilan birga shu kasallik 
keltirib chiqarishi mumkin asoratlarni oldini olishni nazarda 
tutadi. Insonning idrok jarayoni, sezishi va tashqi muhit 
ta’siriga javob qaytarishi xuddi boshqa a’zo va tizimlar singari 
tabiat qonunlariga bo‘ysunadi. Inson salomatligi nima degan 
savolga javob topish uchun inson faoliyati va xulqining biologik 
asoslarini bilish lozimdir. 
Ichki xotirjamlik, turg‘unlikni saqlab tura olgani uchun 
inson sog‘lomdir. Mana shu xotirjamlikni saqlab turgan tarkibiy 
qismlardan biri ishdan chiqsa, u xastalanadi. Bemorlarni 
davolash va parvarish qilishning asosiy maqsadi – salomatlikni 
tiklashdir. Buni iloji bo‘lmagan hollarda salomatlik holati tibbiy 
xodimlar tomonidan organizmning himoya kuchlarini tiklash, 
kasallikning belgilariga qarshi tura olishi va davolashning turli 
ko‘rinishlari bilan ta’minlanadi. Sog‘lom odamga kundalik 
hayotda uchraydigan ovqatlanish, ish faoliyati, jismoniy faoliyat 
va ochlik xavf solmaydi. 
BSST (Butunjahon Sog‘liqni saqlash tashkiloti) salomatlikka 
«
Kasallik yoki boshqa jismoniy nuqsonlarning yo‘qligina emas, 
balki to‘liq jismoniy, ruhiy va ijtimoiy tomonidan osoyishtalik 
holati
»
deb ta’rif bergan. Salomatlik holati shaxsning jinsi, 
yoshi, ijtimoiy kelib chiqishi, yashash joyining iqlimi, geografik 
sharoitlariga bog‘liq holda antropometrik, klinik, fiziologik, 
bioximik ko‘rsatkichlardan so‘ng aniqlandi. 
«
Salomatlik
»
– 
organizmning tashqi atrof-muhit bilan to‘liq muvozanatlashgan 
tabiiy holatidir. Kasallik 
«
Yetishmovchilik holati
»
bo‘lib, u 
quyidagilar natijasida kelib chiqadi: 
• organizmning biror tizimi yoki organining ishdan chiqishi; 
• noqulay sharoitlar. 

---

30 
Individual va jamiyat salomatligi tafovut qiladi. Jamiyat 
salomatligi tug‘ilish, o‘lish, bolalar o‘limi, jismoniy rivojlanish 
darajasi, shikastlanish, nogironlik, o‘rtacha hayot davomiyligi 
kabi ko‘rsatkichlar bilan ifodalanib, bu ko‘rsatkichlar tashqi 
atrof-muhit, mehnat sharoiti va og‘irligi, ish kunining davo-
miyligi, ish haqining miqdori, oziq - ovqatlar, kiyim, yashash 
joyi bilan ta’minlanish va sog‘liqni saqlash darajasiga bevosita 
bog‘liq bo‘ladi.
1984-yili BSST salomatlikka 
«
Har bir inson yoki insonlar 
guruhi o‘z istak va ehtiyojlarini qondira olishlari bilan birga 
tashqi atrof-muhitga ta’sir o‘tkazishlari va o‘zgartira olishlaridir. 
Salomatlik yashash maqsadi emas, kundalik hayot manbayi 
hisoblanishi hamda ijtimoiy va shaxsiy zaxiralar va jismoniy 
imkoniyatlarni o‘z ichiga olgan ijobiy tizimni tashkil etishi 
kerak. Mustahkam salomatlik insonlarga to‘laqonli hayot 
kechirishlari, jamiyatda o‘z o‘rnini topishlariga yordam 
beribgina qolmay, ular yashayotgan jamiyatning madaniy, 
iqtisodiy va ijtimoiy gullab yashnashi imkoniyatini beradi.
Hayot insonning tug‘ilish, yetuklik, qarilik va o‘lim orasi-
dagi biologik yo‘li bo‘lib qolmay, bu yo‘l davomida hayotdan 
qoniqib yashashidir. Hayot o‘tmish, hozir va kelajakdan iborat 
bo‘lib, odamlar tajribasi, ularning o‘zaro, tevarak-atrof va 
kelajak avlod munosibati bilan ifodalanadi. 
BSST inson salomat bo‘lishi quyidagilarga bog‘liq ekanli-
gini aniqlagan:
Salomatlik 
shartlari 
Oqar suv bi-
lan ta’minlash 
va sanitariya 
Yashash 
uchun 
sharoit 
Xavfsiz ish joyi 
va jamoadagi 
foydali o‘rin 
Boshlang‘ich 
ta’lim 
Hamma 
uchun bir 
xil sharoit 
Asosiy 
ehtiyojlarning 
qondirilishi 
Siyosiy erkinlik va 
jamoaning 
qo‘llab-quvvatlashi 
Tinchlik va 
xotirjamlik 
Oziq-
ovqatlar 

---

31