O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi iskandar tuxliyev bahodirxon safarov

 
7- rasm. Turistik mahsulotning tarkibi
 
 
Amaliy mashg‘ulotlar:
1. O‘zbekiston turoperatorlarining ikki xil turistik mahsulotni 
(turini) tanglang va ularning iste’molchilik xususiyatlarini baholang. 
Ularni taqqoslang va xulosa chiqaring.
2. Turoperatorlarning reklama e’lonlarini tahlil qiling va ular 
orasidagi inkluziv turlarni ajrating. Bunda o‘z qaroringizni 
tushuntirib bering.

---

3. Biror-bir inkluziv turning qo‘shimcha xizmatlarini inobatga 
olgan holda asosiy xizmatlar to‘plamini tuzing.  
 
Tayanch tushunchalar: turistik mahsulot, tur, jozibador turistik 
mahsulot yaratish, individual turlar, guruhli turizm, xizmat ko‘rsatish 
klasslari, luks klass, iqtisod klassi, xizmatlar paketi (to‘plami), 
kompleks xizmat ko‘rsatish, buyurtmali tur, inkluziv tur.
Savol va topshiriqlar: 
1.Turistik xizmatlarga nimalar kiradi? 
2. Turistik mahsulot deganda nimani tushunasiz? 
3. Jozibador turistik mahsulot yaratish qanday amalga oshiriladi? 
4. Xizmat ko‘rsatish klasslarining turlarini ayting.
5. Xizmatlar paketiga nimalar kiritiladi? 
6. Amaliy mashg‘ulotlar natijalarini asoslab bering.
 
 
 
III BOB. TURIZM INDUSTRIYASI VA
INFRATUZILMASI 
3. 1. Turoperator va turagentlik faoliyati.
3. 2. Transport, mehmonxona va ovqatlanish xo‘jaligi.
 

---

3. 1. Turoperator va turagentlik faoliyati
 
Turizm industriyasi – bu mehmonxonalar va joylashtirish 
vositalari, transport vositalari, umumiy ovqatlanish obyektlari, 
ko‘ngil ochish obyektlari va vositalari, davolash, sog‘lomlashtirish, 
diniy-marosimchilik, turizm operatorlari va turizm agentligini 
amalga oshiruvchi, shuningdek, turistik-ekskursiya va gid-
tarjimonlik xizmatlarini taklif qiluvchi tashkilotlar majmuyidir.
O‘zbekiston Respublikasining «Turizm to‘g‘risida»gi Qonunda 
turistik industriya tushunchasi quyidagi tarzda ta’riflanadi: «Turistik 
industriya – turistik faoliyatning turistlarga xizmat ko‘rsatishni 
ta’minlovchi turli subyektlari (mehmonxonalar, turistik komplekslar, 
kempinglar, motellar, pansionatlar, umumiy ovqatlanish, transport 
korxonalari, madaniyat, sport muassasalari va boshqalar) majmuyi»
6
.
Turizm tashkilotchilariga turizm sohasidagi ikki xil korxona 
mansubdir: turoperatorlar va turistik agentliklar. Bu korxonalar 
turizm xizmatining o‘zi bilan bevosita shug‘ullanmaydi, balki faqat 
iste’molchi (turist) bilan bevosita xizmat ko‘rsatuvchining o‘rtasida 
vositachilik vazifasini bajaradi. O‘z navbatida, ularning faoliyati ham 
xizmat ko‘rsatishdir.  
Turoperatorlar turistik mahsulotni shakllantirishni (tuzish yoki 
loyihalash), uning bozor tomon harakatini, shuningdek, realizatsiya 
qilinishini amalga oshiruvchi yuridik yoki jismoniy shaxsdir.
6
O‘zbekiston Respublikasining «Turizm to‘g‘risida»gi Qonuni // «Xalq so‘zi» 
gazetasi, 1999- yil 14- sentabr. 

---

Turni shakllantirish deganda muddatlari, maqsadini aniqlash 
bo‘yicha tartiblashtirilgan va bir-biriga bog‘langan, narxi va sifati 
bo‘yicha, ketma-ketligiga ko‘ra kelishilgan xizmat ko‘rsatish va ish 
bajarish, ularni taklif etish bo‘yicha shartnomalar tuzish, tegishli 
ravishdagi bronlashtirish va rezervlashtirish tushiniladi.
An’anaviy turistik faoliyat shakliga ko‘ra turoperator, turistik 
agent, ya’ni turistik xizmat ko‘rsatuvchi turistik mahsulotni faqat 
ulgurji va chakana sotishni amalga oshiradilar. Turistik agent turistik 
mahsulotni mintaqalar bo‘yicha taqsimlaydi va ularni mahalliy 
turistik firmalar orqali sotilishini yo‘lga qo‘yadi. 
Turoperator turistik xizmat sifati uchun iste’molchi (turist) oldida 
javob beradi hamda turistik xizmat sifatini nazorat qilish va uning 
ijrosini kuzatib borishni amalga oshiradi.
Turoperator turistik mahsulot iste’molchisi oldida javobgar 
hisoblanadi, iste’molchi ko‘pgina turli xil korxonalar xizmatini o‘z 
ichiga olgan xizmat ko‘rsatish paketini aynan undan sotib oladi. Bu 
javobgarlik turoperatorning tegishlicha kafolatlarini, ya’ni ma’lum 
summadagi mablag‘ depoziti yoki boshqa ta’minot uchun bank 
kafolati, agar litsenziyalashtirish qonunlari bo‘yicha mumkin bo‘lsa, 
malakaviy javobgarlikni sug‘urtalashni nazarda tutadi. Turli 
mamlakatlarda javobgarlikning ta’minlanish darajalari turlicha 
belgilangandir, masalan, 10 dan 250 ming AQSH dollarigacha.
Turistik agentliklar (turagent) – bu iste’molchiga, ya’ni turistga 
yoki mijozlarga ayrim turistik xizmatlar va turlarni chakana sotish 

---

vazifasini amalga oshiruvchi yuridik yoki jismoniy shaxsdir.
Agentlashtirish sohasida faoliyatning bir nechta turlari farqlanadi, 
shaxs nomidan va korxonaning topshirig‘i bo‘yicha turlarni sotish. 
Mohiyatan bu turli xildagi turoperatorlarning «turistik yo‘llanmalar 
do‘koni»dir. Turistik yo‘llanmada doimo bunday sotishni amalga 
oshirgan turoperator va turagentning barcha rekvizitlari to‘liq 
ko‘rsatiladi, agentlik foizi tushunchasi bor bo‘lgan mamlakatlarda 
agentlik foizining summasi doimo turistik xizmatlarning cheki yoki 
vaucherida ko‘rsatilgan bo‘ladi.  
Hozirgi paytda turlarni iste’molchiga Internet tarmog‘i orqali 
sotish shakllanmoqda, lekin iste’molchiga faqat axborot berish va 
mahsulot taklif etish, uni mijozning talabnomasi bo‘yicha 
o‘zlashtirish bosqichlarinigina avtomatlashtirish imkoniyati bor, 
ba’zi hollarda, masalan, bankdagi hisob-kitoblarni yoki kredit 
kartalarining raqamlarini ko‘rsatishda haq to‘lash ham nazarda 
tutiladi.