O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika inistitu

6-Mavzu: D I Q Q A T VA K A S B MASALALARI. 
 
R e j a : 
1. 
Diqqat haqida umumiy ma’lumot. 
2. 
Diqqatning fiziologik mexanizamlari. 
3. 
Diqqatning turlari va asosiy xususiyatlari. 
4. 
Kasbiarni shaxs diqqatiga qo`yadigan talablari. 
T a ya n ch s o’ z v a I b o r a l a r : 
Diqqat, ixtiyoriy, ixtiyorsiz, sensor, aqliy, xarakatlantiruvchi, ixtiyoriydan 
so’nggi, I.P.Pavlov, A.A.Uxtomskiy, barqarorlik, ko’chish, taqsimlanish, diqqatning 
buzilishi, ko’lami. 
Diqqat kishi faoliyatning barcha turlari, eng avvalo, mehnat va o‘quv faoliyati 
samaradorligining muhim va zarur shartidir. Bilish jarayonlari kechishining eng 
muhim xususiyati uning tanlanganligi, yo‘naltirilgan- ligidan iboratdir. 
Tevarak-atrofdagi ko‘plab ta’sirlar orasidan kishi hamisha nimanidir idrok etadi, 
nimanidir faraz qiladi, nima haqidadir fikr yuritadi, o‘ylaydi. Ongning bu xossasi 
diqqat kabi xususiyat bilan o‘zaro bog‘liq. Ichki ishlar idoralari xodimlarining kasbiy 
faoliyatida bilish jarayonlarining ahamiyati beqiyosdir. Biz quyida bilish 
jarayonlariga va uning ichki ishlar idoralari faoliyatidagi o‘rniga to‘xtalamiz. 
Diqqat individning hissiy, aqliy yoki harakatlantiruvchi faolligi darajasining 
oshirilishini taqozo etadigan tarzda ongning yo‘naltiri- lganligi va bir narsaga 
qaratilganligidir. 
E’tiborni ma’lum obyektga qaratish uchun irodaviy kuch-g‘ayrat sarflash 
zarurati yuzaga kelganda, binobarin, qiyinchiliklar paydo bo‘lganida, bilishga oid 
qiziqish susayganida va shuningdek, to‘siqlar mavjud bo‘lgan kezlarda diqqat 
aniq-ravshan namoyon bo‘ladi. 
Hosil bo‘lish xususiyati va amal qilish usullariga ko‘ra diqqatning uchta asosiy 
turi mavjud: 
ixtiyorsiz diqqat; 
ixtiyoriy diqqat; 
ixtiyoriy diqqatdan keyingi diqqat 
Ixtiyorsiz diqqat kishining niyatlari va maqsadlaridan mustasno tarzda hosil 
bo‘ladi va qo‘llab-quvvatlanadi. Ixtiyorsiz diqqatning paydo bo‘lishi jismoniy, 
psixofiziologik va psixik omillar bilan belgilanadi. Individning ehtiyojlariga mos 
keladigan, uning uchun ahamiyatiga ega bo‘lgan qo‘zg‘atuvchilar ixtiyorsiz diqqatni 
qo‘zg‘aydi. Ixtiyorsiz diqqatda bevosita qiziqishning roli benihoya kattadir. Nimaiki 
qiziqarli, maroqli, hissiyotga boy, zavqli bo‘lsa, diqqatning uzoq vaqt mobaynida 
to‘planib turishini taqozo etadi. Ixtiyorsiz diqqat shaxsning umumiy yo‘nalganligiga 
ham bog‘liqdir. 

---

Ixtiyoriy diqqat ongli ravishda boshqariladigan va tartibga solinadigan 
diqqat-e’tibordir. Ixtiyoriy diqqat ixtiyorsiz diqqat zamirida hosil bo‘ladi. Ixtiyoriy 
diqqat, agar kishi o‘z oldiga ma’lum bir vazifa qo‘ygan va harakat dasturini ongli 
tarzda ishlab chiqqan bo‘lsa, yuz beradi. 
Ixtiyoriy diqqatdan keyingi diqqat maqsadga yo‘naltirilgan faoliyatda shaxs 
uchun diqqatning ixtiyoriy to‘planganligidagi kabi, faqat uning mazmuni va 
jarayonining qiziqarli hamda ahamiyatli bo‘lishi natijasida qiziqib, kirishib ketish 
xususiyatida namoyon bo‘ladi. Diqqatning jamlanishi, jalb qilinishi ixtiyoriy 
diqqatdan keyingi diqqatda unumli va sermahsul hisoblanadi. Ixtiyoriy diqqatdan 
keyingi diqqat sharoitiga o‘tish uchun ish jarayonini faollashtirish talab etiladi. Ish 
jarayonini xotira qonuniyatlarini yaxshi bilgan holda, uning yordamidan foydalanib 
amalga oshirish talab etiladi. Bular mantiqan tushunish va qiziqish uyg‘otish 
qonuniyatlari hisoblanadi. 
Kasbiy diqqat yaxshi shakllangan ixtiyoriy diqqatning anglanganligi va 
keragicha boshqarish imkoniyatining mavjudligi bilan ajralib turuvchi va nima, 
qachon, qayerda hamda nimaga diqqatni qaratish kerakligini belgilab beruvchi 
jarayon hisoblanadi. Kasbiy diqqatning yaxshi rivojlanganligi uning maqsadli va 
mohirona yo‘naltirilganligi bilan belgilanadi. Diqqatni bir joyga jamlash va uni 
to‘g‘ri yo‘naltirishda quyidagi omillarni hisobga olish zarur: 

ish jarayoniga xos va mos sharoitni yaratish, ya’ni ish joyini saranjomlash, 
yorug‘likka qulay joylashib olish; 

muayyan vazifani bajarish uchun psixologik tayyorgarlik ko‘rish; 

aqliy tayyorgarlik, zarur adabiyotlardan foydalanish, tajriba orttirish, aqliy 
faoliyat yuritish uchun qulay vaqtlarni hisobga olish (tongi soat 5 dan 

gacha, kunduzgi soat 16 dan kechki 20-24 gacha aqliy faoliyat unumdorligi 
yuqoriligini kuzatish mumkin). 
Psixik hodisalar psixik holatlarni, psixik jarayonlarni va psixik xususiyatlarni 
o`z ichiga oladi. Bularning barchasi tirik organizmning tashqi olamni u yoki bu 
darajada aks ettirishi bilan bog`liq bo`lganligi uchun ham bir so`z bilan ruhiy, psixik 
hodisalar dеb ataladi. Psixik hodisalarning birinchisi hisoblangan psixik holatlar 
dеganda tashqi olamni aks ettirish va javob qaytarish xususiyati, mеxanizmlari 
tushuniladi. Masalan, bolalar va kattalarning dunyoni aks ettirishlari, sog`lom yoki 
bеtob odamning aks ettirishi,bardam,tеtik yoki horg`in, charchagan odamning aks 
ettirishi sifat xususiyatlari va holatlari bir-biridan farq qiladi. Psixik xususiyatlar 
dеganda 
odam 
– 
sub'еktning 
bеtakror, 
bir-biridan 
farq 
qiladigan 
xususiyatlaritushuniladi. Bunda asosan odamning tеmpеramеnti, qobiliyati va 
xaraktеri nazarda tutiladi.Psixik hodisalar ichida psixik jarayonlar еtakchi va asosiy 
mazmunni kasb etadi.

---