O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi o`zbekiston tarixi

O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi o`zbekiston tarixi

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA
MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI

O`ZBEKISTON TARIXI

(oliy o`quvyurtlarining nomutaxassislik fakuhetlari talabalari uchun darslik)
o`quv dasturlari, darsliklar va o`quv qo`llanmalarini qayta ko`rib chiqish va yangilarini yaratish bo`yicha respuhlika muvofiqlashtirish komissiyasi tavsiya etgan

Toshkent-2005
O`zbekiston mustaqillikka erishganidan so`ng haqqoniy tariximiznl o`rganish uchun keng imkoniyatlar paydo bo`ldi. Mavjud imkoniyatlarda foydalangan mualliflar jamoasi ko`plab tadqiqotlar va manbalarga! asoslangan holda O`zbekiston tarixining jahon sivilizatsiyasi tarixidan uning rivojlanishida tutgan munosib O`rnini ushbu darslikda yoritil berganlar. Shuningdek, darslikda O`zbekiston hududlarida minglab yillal davomida bo`lib o`tgan tarixiy-madaniy jarayonlar tahlil qilinib, O`zbekiston jahon sivilizatsiyasi o`choqlaridan biri ekanligi asoslan berildi. Dunyo madaniyati rivojlanishiga ulkan hissa qo`shganj vatandoshlarimiz faoliyati batafsil yoritildi. Ushbu darslik talabalar, O`zbekiston tarixini chuqur o`rganishni xohlaganlar, ilmiy izlanishlar olin borayotganlar hamda tarix bilan qiziquvchi kitobxonlarga mo`ljallangan.


Tarix fanlari, doktori, professor R.H.Murtazayevaning umumiyl tahriri ostida

Mas 'ul muharrirlar:

t.f.n. dotsent R.J.Eshov va

t.f.n. A.A.Odilov.
Taqrizchilar:

tarixfanlari doktorlari,

professorlar D.A. Alimova va R.G.Muqminova

Kirish

O`zbekiston mustaqilligi yaratib bergan imkoniyatlar tufayli nashr etilayotgan ushbu darslik Vatanimizning boy tarixi va madaniyati milliy istiqlol g`oyasi bilan sug`orilgan holda, yangicha, haqqoniy va xolislik bilan yoritildi.

O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov Respublikamiz mustaqil taraqqiyot yo`lining ijodkori va rahnamosi sifatida tarix fani, uning bugungi ahvoli va istiqbolini chuqur tahlil etib, bu yo`nalishda tarixchi olimlar oldiga qator vazifalarni qo`ydilar. Ushbu vazifalardan eng muhimi-yangi jamiyatimizni isloh qilish va yangilash jarayonini boshqaradigan va ta'minlaydigan, hozirgi davr talabi asosida yangicha fikrlaydigan yoshlarni tarbiyalash, muhimi, ular ongiga milliy istiqlol, Vatanga sadoqat va yurtparvarlik g`oyalarini yanada chuqurroq singdirish va teran anglatishdan iboratdir.
Mirzo Ulug`bek nomidagi O`zbekiston Milliy Universiteti fakultetlararo O`zbekiston tarixi kafedrasi professor-o`qituvchilari tomonidan tayyorlanib, o`quvchilar hukmiga havola etilayotgan mazkur darslik oliy va o`rta maxsus o`quv yurtlarining nomutaxassis yo`nalishdagi talabaiariga mo`ljallangan. Mustaqillik yillarida Vatanimiz tarixini har tomonlama va izchil o`rganish borasida samarali ishlar amalga oshirilgan bo`lishiga qaramay, tadqiqotlar yanada chuqurroq va har tomonlama davom ettirilishi lozim bо`lgan dolzarb mavzular talaygina. Shu nuqtayi nazardan ushbu darslik mualliflari o`zbek davlatchiligi tarixi, o`troq dehqonchilikning yoyilishi va dastlabki shahar madaniyati, o`zbek xalqining kelib chiqishi, Uyg`onish davri madaniyati, O`rta Osiyo xonliklaridagi o`zaro munosabatlar, mahalliy xalqlarning ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy hayoti, O`zbekistonning sovet mustamlakachiligi davri ziddiyatlarga boy tarixi masalalariga alohida e'tibor qaratdilar.
Olimlar e'tirof etganlaridek, O`zbekiston tarixi nihoyatda boy va rang-barangdir. o`lkamiz hududlari eng qadimgi davrlardan boshlab jahon sivilizatsiyasi o`choqlaridan biri hisoblanib, bu yerda dunyo sivilizatsiyasidagi mahalliy xalqlarga xos tarixiy-madaniy jarayonlar bo`lib o`tgan. O`lkamiz hududlaridan dunyo sivilizatsiyasi tarixiy taraqqiyotida o`chmas iz qoldirgan olimu fuzalolar, davlat arbobiyu, sarkardalar yetishib chiqganlarki, biz ular bilan xaqli ravishda faxrlansak arziydi.
Mualliflar jamoasi 2003-yilda nomutaxassis yo`nalishdagi talabalar uchun darslik tayyorlab chop ettirgan edi. Ushbu darslikka uning kengaytirilgan, to`ldirilgan va qayta ishlangan ikkinchi nashri bo`lib, ilgari boshqa oliy ta'lim talabalariga mo`ljallangan darsliklardan farq qilgan holda, bu darslikda har bir mavzuni yoritishda yoshlarda milliy g`urur, vatanparvarlik, Ona-Vatanga bо`lgan cheksiz muhabbat tuyg`ularini shakllantirishda muhim ahamiyatga ega bо`lgan omiliarga alohida e'tibor qaratildi. Undan tashqari mualliflar boy manbalar, arxivlarda saqlanayotgan va hali kam ma'lum bо`lgan hujjatlar ma'lumotlarini harri ilk marta fanga joriy etdilar. Misol uchun, 1-mavzuda O`zbekiston tarixi fani predmeti, uni o`rganishning metodologik tamoyillari, manbalari, obyekti va ahamiyati maxsus mavzuda yoritildi; 3-mavzuda o`zbek xalqining shakllanishi yangi manbalar asosida o`rganilgan bo`lsa, 4-mavzuda ilk shaharsozlik madaniyati masalaiari, yozuv haqidagi yangi ma'lumotlar yartgi arxeologik izlanishlar asosida talqin etildi. 5-mavzu esa, antik davr O`rta Osiyo xalqlari madaniyatida muhim ahamiyatga ega bо`lgan ellinizm madaniyatiga alohida to`xtalib o`tildi. 8-mavzuda esa boshqa darsliklardan farqli o`laroq IX-XII asrlar madaniyati Uyg`onish davri madaniyati sifatida alohida yoritildi. 13-mavzuda Turkiston Muxtoriyati hukumati, mintaqadagi Sovet hukumatiga va qizil armiyaga qarshilik ko`rsatish harakati Buxoro va Xorazm Respublikalarining faoliyati kabi muammolar o`z ifodasini topgan. 14-mavzuda O`zbekistonda 20-yillardagi murakkab ijtimoiy-siyosiy vaziyat keng yoritilgan. Shuningdek, ushbu mavzuda qatag`onlik siyosatining asosiy maqsadlari ma'lumotlar asosida ochib berilgan. 16-mavzuda yangi ma'lumotlar asosida O`zbekistondagi sovet mustamlakachilik tizimining iqtisodiy-siyosiy yo`nalishlari, uning oqibatlari, xalqning xususan, o`zbek xalqining ijtimoiy ahvolidagi ziddiyatli holatlarni haqqoniy yoritishga harakat qilindi. Mustaqillik davriga bag`ishlangan mavzularda O`zbekiston Respublikasining asrlarga teng 14 yillik davri yakunlari va xulosalari O`zbekiston Respublikasi Prezidenti va hukumati faoliyati eng yangi ma'lumotlar bilan boyitildi.
Undan tashqari o`quvchilarga yordam bo`lishi uchun qo`llanma so`ngida xronologik jadval va adabiyotlar ro`yxati berildi.
Ushbu darslik O`zbekiston tarixining qadimgi tosh davrlaridan boshlab, hozirgi kungacha bо`lgan katta davrni o`z ichiga oladi. Mavzularni yoritish jarayonida 2004-yilda chop etilgan. o`quv dasturiga asoslangan holda masalaning tub mohiyati, tarixiy-madaniy jarayonlarning asoslari, omillari va rivojlanishi, sabablari, oqibatlari va natijalariga katta e'tibor qaratildi. Shuningdek, Vatanimiz hududida bo`lib o`tgan tarixiy-madaniy, ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy jarayonlar haqida xolisona xulosalar chiqarishga intildik.
Mualliflar tarixiy adabiyotlar, ilmiy tadqiqotlar, arxiv hujjatlarini tahlil qilgan holda tariximizni haqqoniy va xolisona yoritish yo`lidan borib, uni o`quvchilarga yetkazishga harakat qiladilar. Talabalarni tariximizni yanada chuqurroq o`rganishga hamda uni unutmaslikka da'vat etadilar. Zero, Yurtboshimiz Islom Karimov ta'kidlaganlarideki "Yangi o`zbek davlatchiligining tamal toshini qo`yapmiz. Shunday ekan, tarix saboqlari bizni har xil noto`g`ri qadamlardan ogoh etuvchi, saqlab turuvchi omil bo`lishi lozim. Chunonchi, xalq, millat taqdiriga daxldor masalalarda pala-partish, oqibatni o`ylamasdan ish tutish yaramaydi. Yaqin o`tmishimizning yana bir sabog`i shuki, millat, davlat, jamiyat taqdiri hal bo`layotgan pallada o`zligimizni anglash, ma'naviy ildizlarimizni unutmasligimiz katta ahamiyatga ega".