O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti “Energetika fakultetining”“issiqlik energetikasi” kafedrasi «Issiqlik energetikasi»

+ H
2
O
NH
4
OH + H
2
CO
3 = 
= (NH
4
)
2
CO
3 
+ 2H
2
O
Gidrazit N
2
H
4 
ta'minot suvida О
2 
ni bog‟laydi: 
N
2
H
4 
+ О
2
= N
2
+ 2Н
2
О 
Gidrazin-ammiakli suv tartibi emirish jarayonini kislorod va vodorod qutbsizlanish bilan emirilish
jarayonini oldini oladi.Ishqorli va kuchli ishqorli tartibda рН qiymati 9,0 ± 0,1 ga teng bo'ladi. Bu
tartibli ko'pincha hozirgi IESlarda ishlatiladi.Kuchli ishqorli tartibda рН qiymati 9,4 – 9,6
bo'ladi.Gidrazin va ammiakni deaeratordan so'ng buster nasosiga yuboriladi. Asosiy kimyoviy
reagentlardan О
2
vа Н
2
О
2
foydalaniladi. Bu tartib betarafli oksidlanish tartibi deb hisoblanadi. Undan
yuborish uchun quyidagi shartlarga rioya qilish kerak:
1) Ta'minot suv tuzsiz lang holatda olinadi. (elektr o'tkazuvchanligi 0,15 – 0,20 mkSm/sm
2
)
2) Kondensat-ta'minot yo'llarida qurilmalari po'lati zanglamas materiallardan qilinadi.
Emirilish tilinish jarayonlarini tezligini oshirish uchun рН qiymati 7,0 dan past bo'lmasligi kerak.
Bunda NH
3
miqdorini 60 mkg/kg gacha olinadi va buster nasosiga yuboriladi. Bunda NH
3
60 mkg/kg
gacha miqdorini рН ni 7,2 dan kichik bo'lmasligi holda buster nasosiga berilishi talab qilinadi. рН
qiymati 7,5 – 8,5 ga teng bo'ladi.О
2
ni esa IESni siklini ikki nuqtaga beriladi: Blokli tuzsizlantirish

---

105
uskunalaridan keyin (BTU) kondensat nasosni II (KN-II) va keyin BN-ga.Undan tashqari N

2
H
2
bilan
betarafli tiklanish tartibi ham mavjuddir. Bu tartib avvalgi tartiblarning kondensat ta'minot yo'llaridagi
qurilmalarni po'-lati latundan qilinganligi bilan farq qiladi va рН qiymati 75 ga teng bo'ladi.N
2
H
2

BTUdan keyin KN-II ga yuboriladi. Betarafli tartiblar qurilmalarni IESlar asosiy sikldagi qurilmalarni

po'latini yuzasida himoyalash parda tuzilishiga olib keladi. Himoyalash parda Fe
3
O
4
dan ibo-rat. U
qurilmalardan metall yuzalarining yemirilish jarayonlaridan saqlaydi va uni to'g‟ri oqimli bug‟
qozonlarda ishlatiladi, chunki ulari ta'minot suvga talablari kuchliroqdir: barabanli qozonlar uchun va
o'ta ko'rsatkichlarga ega bo'lgan to'g‟ri oqimli bug‟ generatorlarga tavsiya etiladi.O'rta bosimli bug‟
generatorlarda esa uni qurilmalari tushurish uchun ishlatiladi. Kimyoviy reagentlardan asosan
kompleks modda (komplekson)dan foydalaniladi. Bu etilen diamino sirka kislotani Na ва NH
4
tuzlari.
Ular ta'minot suvdagi aralashmalar bilan reaksiya qilib, suvda yaxshi eriyotgan murakkab kompleks
tuzlar (kompleksonotlar) hosil qiladi.Kompleksonotlar yuqori haroratda termoliz natijasida parchalanib,
metall yuzasida himoyalash parda hosil qiladi.Kompleksonli suv tartibi eng samarali deb hisoblanadi,
lekin texnikaviy foydalanish qoidalarini normalariga kiritilmagan. Buning sababi, ishlatiladigan
reagentlar ham qimmat, ham kam uchraydi. Undan tashqari, kompleksonotlar faqat yuqori
ko'rsatkichlarda (t = 250
0
S, Р =24,0 mPa ) termoliz jarayonini borishi bilan amalga oshiriladi.Aytib
o'tganimizdek, suv-kimyoviy holatning kimyoviy tekshiruvida prinsipial chizmasi asos hisoblanadi va
o'z ichiga olinayotgan nuqtalar haqidagi ma'lumotlarning yig‟indisini tashkil etadi.
Tekshiruv hajmi deganda ishchi muhitni sifat ko'rsatkichlarini aniqlaydigan ro'yxatlar
tushuniladi.Tekshirish hajmiga tekshiriladi-gan, normadagi ko'rsatkichlar kiritiladi, bu kattaliklar fizik-
kimyoviy jarayonlari borishida rejim shart-sharoitlariga ta'sir etmaydigan holatdagi normalardan farqli
holda bo'ladi. Undan tashqari tekshiriladigan ko'rsatkichlarga shunday ko'rsatkichlar kiradiki, bularda
ta'sir etish uslublari bo'lmaganligi tufayli miqdor oralig‟i qo'yilmagan.
Issiqlik elektr stansiyasining suv rejimini u yoki bu turi qaytadan ko'rib chiqishda norma
ko'rsatkichlari o'zgaradi, bu vaqtni o'zida tekshiriladigan ko'rsatkichlari soni kengayishi va torayishi
mumkin, bu informasiyani olish uchun qo'yilgan masalaga yondoshgan holda bo'ladi. Tekshiriladigan
va normalashtirilgan ko'rsatkichlar IESdagi suv rejimini kimyoviy tekshiruvni optimal hajmini tashkil
qiladi. Suv rejimini mustahkamligini oshirish uchun, ko'pincha maqsad bo'yicha qo'yilgan statik
birliklari yig‟ishdan iborat, bu birliklar qurilmalari yangi turlarini o'rganishga, sikldagi turli
aralashmalarini rejim faktorlariga ta'sirini aniqlashga yordam beradi. Bunda bug‟ni uzluksiz ravishda
olib uni ko'rsatkichlari aniqlab turiladi.
Undan tashqari alohida ko'rsatkichlarni aniqlikda tekshirish uslubi mavjuddir. Bu uslub suv-kimyo
rejimida qo'shimcha informa-siyani olishga yordam beradi. Undan tashqari bu ko'rsatkichlar suv rejimi
to'g‟ri olib borilayotganligidan dalolat beradi. Masalan, bun-day ko'rsatkichlar soniga energoblok

---

106
konturidagi korroziya mahsu-lotlari (Fe, Ce, Zn ва бошqалар), tabiiy aralashmalardan tashkil topgan

(Na, Ce, SiO
3
, CO
2
, NO
2
, NO
3
), yana рН, еН, kerakli asboblar bilan yoritilmagan nuqtalar kiradi.
Undan tashqari aniqlikda tekshiruv suv va bug‟ yo'nalishini ifloslanganlik manbalarini ko'rsatish uchun
va boshqa maqsadlar uchun katta ahamiyatga ega.Aniqlikdagi tekshiruvni olib borish ESda hech
qanday o'zgarishlar bo'lmagan bir oyda 1†2 marotaba o'tkazish mumkin, bu esa uni hajmini tashkil
qiladi.Aniqlik analizini samaradorligini oshirish uchun, oliniyotgan namuna bir vaqtni o'zida bir-biriga
bog‟liq bo'lgan bir nechta ko'rsatkichlari aniqlashdan iborat, masalan korroziya mahsulotlarini
konsentrasiyasini aniqlash bilan bir qatorda uni muhitning korroziya aktivligini xarakterlaydigan
ko'rsatkichlarni рН, еН, О
2
, СО
2
, NH
3
, N
2
H
4
ni birgalikda tekshirish zarur.
Namuna nuqtasini namuna olish joyi yoki namuna olish deyiladi. Bu nuqta faqat quvurdan namuna
olish emas, balki sovitkichlardan, termoregulyatorlardan, drossel qurilmalardan olish hisobla-nadi.
Namuna oluvchi qurilmaga shunday talablar qo'yiladiki, ko'proq namuna olish, ya'ni namunadagi
aralashmani konyentrasiyasi, navbatdagi ularning konsentrasiyasiga mos kelsa, u holda olinadigan
namuna tekshirilayotgan ob'ekt va tekshirilayotgan aralashmaga nisbatan ko'proq bo'lishi kerak.
Zondlari to'g‟ri tayyorlash namuna olish uchun katta ahamiyatga ega. Shuning uchun ham namuna
oluvchi trassalar korroziyaga chidamli materiallardan ishlanadi, yana namuna oladigan liniyalari
uzunligini kamaytirib, kavsharlangan joylari kamroq bo'lishi, sovutgichlardan tashqarida joylashishi
zarur bo'ladi. Kavsharlangan joylari qalinligi ishchi muhitni bosimiga mos ravishda hisoblanadi. Quvur
diametrlari kerakli ravishda kichik bo'lib, chiziqlar sig‟imi juda katta bo'lishi kerak emas, bu esa
namuna o'tish vaqti minimal bo'lishiga olib keladi.Yangi bug‟ oluvchi liniyalarni ekspluatasiya
kiritshda ulardan 24 soat davomida tekshiruvchi muhitni o'tkazish kerak bo'ladi.