O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti tarix fakulteti

Manbalar va adabiyotlar 
 
Alimov I., Ergashev F., Bo’tayev A. Arxivshunoslik: O’quv qo’llanma. Toshkent, 
1997. 

---

6 
Teoriya i praktika arxivnogo dela v SSSR. Pod red. F. I. Dolgix i I. K. Rudelson. 
Moskva, 1980. 
Arxivы // Istoricheskaya ensiklopediya. T. 1. Moskva, 1961, 
Arxivlar // O’zbekiston Milliy Ensiklopediyasi. 1-jild. Toshkent, 2000. 
Xolmatova M. Arxivlar hamkorligi // Xalq so’zi. 2003. 19 iyunp. 
2- Mavzu: O’rta Osiyoning qadimgi arxivlari tarixidan 
 
Reja: 
1. O’rta Osiyoda eng qadimgi arxivlarning vujudga kelishi 
2. O’rta asrlarda Movarounnahrda arxiv ishi 
3. Xonliklar davrida arxivlarning ahvoli 
Bugungi 
kunda 
ko’pgina 
tarixchilar 
va 
arxivshunoslar orasida Rossiya istilosiga qadar 
“O’rta Osiyo davlatlarida hyech qanday arxiv 
bo’lmagan” degan nuqtai nazar yashab keladi. 
Taniqli sharqshunos olim A. A. Semyonov 1922 yilda quyidagilarni yozgan edi: 
“Musulmon Sharqida, umuman Turkistonda biz tushunadigan ma’nodagi arxivlarni 
tasavvur qilolmaydiar, negaki idoraviy ishlar nihoyatda boshqacha tarzda olib 
borilgan”. A. V. Chernov esa o’zining “SSSRda arxiv ishi va uni tashkillashtirish 
tarixi” nomli o’quv qo’llanmasida to’ppadan-to’g’ri 1917 yilga qadar “O’rta Osiyo 
davlatlarida hyech qanday arxiv bo’lmagan” deb yozadi. 
Yo’q, to’g’ri emas. O’rta Osiyoda qadimgi zamonlardan buyon arxivlar 
mavjud bo’lgan. O’rta Osiyoda qadimgi arxivlarning paydo bo’lishi bu yerda ilk 
davlatlarning vujudga kelishi hamda yozuvning tarqalishi bilan bog’liqdir. O’rta 
Osiyoda xo’jalikning rivojlanib borishi, davlatchilining shakllanishi natijasi o’laroq 
turli xo’jalik, soliq va yuridik hujjatlarning yaratila boshlandi. Ayni paytda bu 
hujjatlari ma’lum muddat davomida yoki doimiy ravishda saqlashga ehtiyoj tug’ildi. 
Natijada hujjatlarni saqlashga mutassadi bo’lgan shaxslar va muassasalar paydo 
bo’ladi. Bu muassasalar hozirgi kunda arxivlar deb ataladi. Demak, arxivlar O’rta 
Osiyoda qadimgi davrlarda ijtimoiy zarurat yuzasidan vujudga keldi. 
Arxivlarda saqlangan hujjatlar zamonlar o’tishi bilan o’z ahamiyatini 
yo’qotmadi. Agar dastlab arxiv hujjatlar bevosita xo’jalik va ijtimoiy hayotni yo’lga 
solish uchun xizmat vilgan bo’lsa, keyinchalik ular tarixiy jarayonni o’rganish uchun 
yozma manbalar sifatida muhim ahamiyat kasb etdi. 
Afsuski, biz O’rta Osiyodagi eng qadimgi arxivlar haqida yetarli ma’lumotga