O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta„lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Nutq sur‟ati (tempi) — nutqning aytilish sur‘ati (sokin, normal, 
tez talaffuz qilish). 
Ovozning sifati (tembri) — ovozning sifati: neytral va turli his-
hayajonni ifodalovchi ovoz. 
Ohang (melodika) — talaffuzda ovozning pasayishi va ko‗tarilishi 
Olamning lisoniy manzarasi – lisoniy shakllarda muhrlangan 
insonning olam haqidagi bilimlari majmuyi. Ya‘ni olamning lisoniy 
manzarasi leksika, frazeologiya va grammatikada muhrlangan olam 
haqidagi bilimlar majmuasidir. Olamning lisoniy manzarasi insonni 
olamga (tabiatga, hayvonlarga, o‗z-o‗ziga) bo‗lgan munosabatini 
shakllantiradi. Olamning lisoniy manzarasi insonning turli olam 
manzaralarini izohlaydi va umumiy olam manzarasini aks ettiradi. 
Olamning lisoniy manzarasi turfa ranglar, xususan, mifologemalar, 
obrazli metaforik so‗zlar, o‗xshatishlar, konnotativ so‗zlar, stereotiplar, 
ramzlar va h.k. vositasida yaratiladi. 
Paradigma – o‗z tadqiqot faoliyatiga va obyektiga ega bo‗lgan, 
mushtarak ilmiy va falsafiy g‗oyalar bilan birlashgan u yoki bu ilmiy 
yoki falsafiy hamjamiyatlar tomonidan qo‗llaniladigan o‗ziga xos 
metodlar va usullar yig‗indisi. 
Prosodika (prosodiya) — fonetikaning bo‗g‗in, urg‗u va intona-
tsiyani ilmiy tadqiq etuvchi bo‗limi. 
Prosodik element — bo‗g‗in, urg‗u va intonatsiyani tashkil etuv-
chi elementlar: ohang (melodika), iboraviy urg‗u, pauza, ritm, nutqning 
sur‘ati va sifati, ovozning ko‗tarilishi, kuch va cho‗ziqlikka tegishli
fonetik vositalar. 
Pauza — nutqni bo‗lib aytish. 

---

143 
Ritm — nutqda urg‗uli va urg‗usiz hamda cho‗ziq va qisqa 
bo‗g‗inlarning munosabati. 
Etnolingvistika – tilning jamiyat ijtimoiy strukturasi yoki 
xalqning 
madaniyati, 
an‘analari, urf-odatlari bilan aloqasini 
o‗rganadigan yo‗nalishi. Zamonaviy etnolingvistikaning markazida 
tilning leksik tizimidagi faqat muayyan moddiy va madaniy-tarixiy 
majmualar: madaniyat shakllari, urf-odatlar, udumlar bilan o‗zaro 
munosabatdagi elementlari bo‗ladi. Mazkur yo‗nalishni ikki alohida 
tarmoqqa ajratish mumkin: 1) etnik hududlarni tilga ko„ra 
rekonstruksiya qilish; 2) xalqning moddiy va ma‟naviy madaniyatini til 
ma‟lumotlariga ko„ra rekonstruksiya qilish. Etnik o‗ziga xosliklar, 
jumladan, turli vaziyatlarda kishilar qanday ishlashadi, qanday dam 
olishadi, qanday ovqatlanishadi, qanday gaplashishadi va h.k. har joyda 
namoyon bo‗ladi.