O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti «oliy matematika» kafedrasi

dielektriklar
8.1. Ma’ruza mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi
Mashg‘ulot vaqti – 
2 soat 
Talabalar soni: 40-70 gacha
Mashg‘ulot shakli
Tematik ma’ruza
Ma’ruza rejasi:
1. Elektr zaryadi. Elektr maydon
2.   Elektr   maydon   ta’siriga   asoslangan   va   amaliyotda 
qo‘llanadigan texnika va texnologiyalar haqida
3. Dielektriklar. Qutbli va qutbsiz molekulalar
4. Dielektriklarning qutblanishi
5. Segnetoelektriklar. Pezoelektrik effekt
           O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: elektrostatika va uning maqsadi. Elektr 
maydon   va   uning   harakteristikalari.   Servis   sohalarida   elektr   maydondan 
foydalanishi   haqida   bilim   berish.   Dielektrik   moddalarni   fizik   tabiati, 
harakteristikalari va amaliy ahamiyatlari to‘g‘risida bilim berish.
Pedagogik vazifalar:
•
elektr   zaryadlar   tabiati, 
jismlarni   elektr   xususiyatlari, 
elektr   maydon   haqida 
ma’lumot berish;
•
dielektriklar, qutbli va qutbsiz 
molekulalar,
 
dielektrikni 
harakteristikalari
 
haqida 
tushuncha berish;
•
segnetoelektriklar, 
pezoelektrik   effekti   haqida 
ma’lumot berish;
•
dars   jarayonida   mavzu 
bo‘yicha umumiy ma’lumotlar 
berish.
O‘quv faoliyati natijalari:
•
mavzuni   maqsadi,   vazifalari,   o‘quv 
jarayonida tutgan o‘rnini yoritib beradi;
•
elektr   zaryadlar   tabiati,   o‘zaro   ta’sirlari, 
elektr maydon va uning harakteristikalari 
yoritib beradi;
•
dielektriklar,
 
ularning
 
asosiy 
harakteristikalari,   qutblanish   jarayonini 
yoritib beradi;
•
texnikada,   amaliyotda   izolyatorlarni 
muhim ahamiyatini yoritib beradi;
•
segnetoelektriklar,   ularni   xususiyatlari 
haqida,   pezoelektrik   effektini   qo‘llanish 
sohalari   haqida   umumiy   ilmiy 
ma’lumotlar beradi.
O‘qitish usullari
Ma’ruza, namoyish etish, savol-javob, grafik organayzer
O‘qitish vositalari
Leksiyalar kursi, kompyuter texnologiyalari, kodoskop
O‘qitish shakli
 Frontal, jamoaviy
O‘qitish shart-
sharoitlari
Texnik vositalardan foydalanishga va guruhlarda ishlashga 
mo‘ljallangan auditoriya, laboratoriya xonasi
Monitoring va 
baholash
Nazorat savollari
129

Ma’ruza mashg‘ulotining texnologik haritasi
Faoliyat 
bosqichlari
Faoliyati mazmuni
o‘qituvchi
talaba
1-bosqich 
Kirish 
(10 minut)
1.1. Mavzuni nomi, maqsadi e’lon qilinadi.
1.2. O‘quv mavzu rejasi bilan tanishtiriladi (1-
slayd).
1.3.   Ekranga   mavzuni   tuzilmaviy   mantiqiy 
chizmasini chiqaradi (1-ilova)
Eshitadilar 
chizib oladilar,
yozib oladilar
2-bosqich
Asosiy 
(60 minut)
2.1.   Mavzuning   mazmunini,   mohiyatini 
shakllantirish   va   takomillashtirish   uchun 
umumiy tushunchalar beradi (2-4 slaydlar).
2.2.   Faollashtirish   maqsadida   talabalarni   2 
guruhga   bo‘lib,   topshiriqlar   beriladi   (2-ilova). 
«Klaster» texnikasi asosida amalga oshiriladi (3-
ilova).
2.3.   Yakuniy   xulosa   qilishga   talabalarni 
yo‘naltiradi.   Javoblarni   sharhlaydi,   aniqlik 
kiritadi, to‘g‘rilaydi.
Yozib oladilar
Yozib oladilar
Eshitadilar, 
yozib oladilar 
3-bosqich 
Yakuniy
(10-minut)
3.1. Mavzuni umumlashtirib xulosa qiladi, faol 
qatnashgan talabalar faoliyatini tahlil qiladi.
3.2. Mustaqil ishlash uchun topshiriq  beradi (3-
ilova).
Savollar 
berishadi
1-slayd
1-ilova (9.1)
Mavzuning tuzilmaviy mantiqiy chizmasi
130
Mavzu rejasi
1. Elektr zaryadi. Elektr maydon
2. Elektr maydon ta’siriga asoslangan va amaliyotda qo‘llanadigan texnika va 
texnologiyalar haqida
3. Dielektriklar. Qutbli va qutbsiz molekulalar
4. Dielektriklarning qutblanishi
5. Segnetoelektriklar. Pezoelektrik effekti

2-ilova (9.2)
2-slayd
Электр 
зарядлар  
Табиати, таркиби
Ўзаро таъсири
Зарядларни са ланиш ва айланиш  онуни 
қ
қ
Электр майдон: майдон характеристикалари
Атмосферадаги электр
утбланиш  одисаси 
Қ
ҳ
Диэлектрик
лар 
Электроста-
тика 
Диэлектриклардан фар и
қ
Асосий хоссалари
Пьезоэлектрик эффектни турлари
Техникада ишлатиладиган диэлектриклар 
Диэлектрик нобудликлари
Диэлектрик  абул  илувчанлик
қ
қ
Сегнетоэлек
триклар, 
Пьезоэлек-
трик 
эффекти
Мавзу 
бўйича 
умумий 
маълумот-
лар
Электр зарядлари ва электр майдон-материянинг 
иккита ажралмас тури
Электр майдонларни суперпозиция принципи 
Ер – жуда яхши ўтказгичдир
Ерда улаш
Диэлектрик сингдирувчанлик 
Пьезоэлектрик ўзгарткич ва унинг ишлатиш со алари
ҳ
Атмосферадаги электр
131

               
1-Rasm. Elektr maydonni kuch chiziqlari yordamida tasvirlash
   
  
a)
b)
v)
2-Rasm. Elektr maydonni tasvirlari
3-slayd
        
4-slayd
3-ilova (9.3)
132
3-Rasm. Dielektrikni qutblanishi
4-Rasm. Dielektrikning dielektrik 
qabul qiluvchanligi bilan temperatura 
o‘rtasidagi bog‘lanish
Mustaqil ish topshiriqlari
1.   Elektr   maydon   ta’siriga   asoslangan   texnika   sohalari   va   ularning 
qo‘llanishi.
2.   Dielektriklarni   ko‘p   sohada   qo‘llanilishi,   asboblar   va   qurilmada 
ishlatilishi.
3. Pezoelektrik effektni qo‘llanish sohalari

Mustaqil ishlash topshirig‘i
9-mavzu bo‘yicha Klaster tuzing
4-ilova  (9.4)
9-mavzu. Elektr maydonida o‘tkazgichlar
Электр 
майдон 
вакуумда. 
Электр 
майдонда 
диэлектрикла
р
133
Nazorat savollari
1. Elektr zaryadlarni saqlanish qonunini ta’rifi. Misol keltiring.
2. Elektrostatik maydon qachon vujudga keladi?
3. Elektr maydonlar superpozitsiya prinsipi qanday ta’riflanadi?
4. Olamning yagonaligi nimada namoyon bo‘ladi?
5.
Elektr   maydon   ta’siriga   asoslangan   texnika   sohalari   va   ularning 
qo‘llanilishi.
6. Dielektrik gisterezisi nima?
7. Yangi dielektrik materiallarning yaratilishi nimaga imkon beradi?
8. Pezoelektrik effekti nima?

9.1. Ma’ruza mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi
Mashg‘ulot vaqti – 2 soat 
Talabalar soni: 40-70 gacha
Mashg‘ulot shakli
Tematik ma’ruza
Ma’ruza rejasi:
1. Tashqi maydonda o‘tkazgich
2. Elektrostatik induksiya hodisasi
3. O‘tkazgichning elektr sig‘imi
4. Kondensatorlar. Kondensatorlarni ulash usuli
                 O‘quv mashg‘ulotining maqsadi:  o‘tkazgich moddalarni fizik tabiati, 
harakteristikalari, amaliy ahamiyatlari to‘g‘risida bilimlar berish. Kondensatorlar 
turlari, ulash sxemalari, fan va texnika saohalarida kondensatorlarni qo‘llanilishi 
haqida bilimlarni shakllantirish.
Pedagogik vazifalar:
•
o‘tkazgich   moddalarni   tabiati, 
harakteristikalari,   tashqi   elektr 
maydondagi   o‘tkazgichni   xususiyati 
haqida tushuncha berish;
•
elektrostatik   induksiya   hodisasi 
haqida ma’lumot berish;
•
o‘tkazgichning   elektr   sig‘imi, 
kondensatorlar   haqida   tushuncha 
berish;
•
mavzu savollari bo‘yicha izohlash va 
shakllantirish   jarayonini   tashkil 
qilish.
O‘quv faoliyati natijalari:
•
mavzuni maqsadi, vazifalari, o‘quv 
jarayonida   tutgan   o‘rnini   yoritib 
beradi;
•
elektr   maydonda   joylashgan 
o‘tkazgichni
 
xususiyatlari, 
ekvipotensial   sirt,   elektrostatik 
induksiya hodisasini yoritib beradi;
•
elektr   sig‘imi   va   uning   o‘lchov 
birliklari,
 
zaryadlangan 
o‘tkazgichni
 
energiyasini 
tushuntirib beradi;
•
kondensatorlarni   turlari,   ulash 
usullari   va   qo‘llanilishini 
tushuntirib beradi.
•
O‘qitish usullari
Guruhlarda ishlash, taqdimot, savol-javob
O‘qitish vositalari
Leksiyalar kursi, kodoskop, grafik organayzer
O‘qitish shakli
 frontal, jamoaviy
O‘qitish shart-sharoitlari
texnik vositalardan foydalanishga va guruhlarda 
ishlashga mo‘ljallangan auditoriya, laboratoriya 
xonasi
Monitoring va baholash
og‘zaki nazorat: savol-javob shakli
134

Ma’ruza mashg‘ulotining texnologik haritasi
Faoliyat 
bosqichlari
Faoliyati mazmuni
o‘qituvchi
talaba
1-bosqich 
Kirish 
(10 minut)
1.1.   Mavzu   nomi,   maqsadi,   o‘quv   mashg‘uloti 
e’lon qilinadi.
1.2.   Oldingi   mashg‘ulot   haqidagi   natijalarini 
eslatadi.
1.3. Mavzu rejasi bilan tanishtiriladi (1-slayd)
Eshitadilar 
yozib oladilar
2-bosqich
Asosiy 
(60 minut)
2.1.   Tezkor-so‘rov   texnikasidan   foydalanib, 
o‘tilgan   mavzu   eslatadi   va   talabalar 
faollashtiriladi:
-   Elektr   zaryadlarni   saqlanish   qonuni   qanday 
ma’noga ega?.
- Qaysi maydon elektrostatik maydon deyiladi?
-   Elektr   maydonlar   superpozitsiyasi   prinsipi 
qanday ta’riflanadi?
- Fizik xususiyatlari asosida dielektriklar qanday 
turlarga ajratilgan?
- Dielektrikni qutblanishi nima?
- Dielektrik gisterezisi nima?
2.2.   Mavzuning   mazmunini,   mohiyatini 
shakllantirish   va   takomillashtirish   uchun 
umumiy tushuncha beradi (1-ilova).
2.3.   Faollashtirish   maqsadida   talabaga   savol 
beriladi.
1. Zaryadlar muvozanatda bo‘lganda o‘tkazgich 
ichidagi   maydonning   kuchlanganligi   nimaga 
teng bo‘ladi?
2.   O‘tkazgichlarga   berilgan   zaryadlar   qanday 
taqsimlanadi?
3.   Kondensatorlarni   bajaradigan   vazifalari 
asosida ular qanday bo‘linadilar?
Talabalarni   2   guruhga   bo‘lib,   yuqoridagilar 
asosida   umumlashgan   esse   yozish   uchun 
topshiriq beriladi (3-slayd)
Savol-javobga 
faol 
qatnashadilar
Eshitadilar 
Yozib oladilar
Guruhlarga 
bo‘linadilar  va 
umumiy 
xulosalarni 
tayyorlaydilar, 
tushuntirib 
beradilar
3-bosqich 
Yakuniy
(10-minut)
3.1.   Mavzuni   rejasi   asosida   xulosa   qilib,   eng 
muhim   ma’lumotlarga   talabalar   diqqatini   jalb 
qiladi.
3.2. Guruhdagi ish jarayoni baholanadi (4-slayd).
Muhokamada   faol   qatnashgan   talabalarni 
rag‘batlantiradi, baholaydi, yozib oladi.
Tinglashadi 
1-slayd
135
Mavzu rejasi
1. Tashqi maydonda o‘tkazgich
2. Elektrostatik induksiya hodisasi
3. O‘tkazgichning elektr sig‘imi
4. Kondensatorlar. Kondensatorlarni ulash usuli

2-slayd
3-slayd
1-guruhga topshiriq
2-guruhga topshiriq
4-slayd
Guruhlarda ishlashni baholash
Guruhlar 
Javobning 
to‘liqligi 
(1,0)
Sxemalarda 
berilganligi 
(0,4)
Guruh 
ishtirokchisining 
faolligi (0,6)
Ballar 
Bahosi 
1.
2.
1-ilova (10.1)
136
«Tezkor-so‘rov» savollari
•
Elektr zaryadlarni saqlanish qonuni qanday ma’noga ega?.
•
Qaysi maydon elektrostatik maydon deyiladi?
•
Elektr maydonlar superpozitsiyasi prinsipi qanday ta’riflanadi?
•
Fizik xususiyatlari asosida dielektriklar qanday turlarga ajratilgan?
•
 Dielektrikni qutblanishi nima?
Dielektrik gistrezisi nima?
 
1. Elektr zaryadlarni harakati asosida o‘tkazgichlar nima?
2.   O‘tkazgichlar   qaysi   xususiyatlari   bilan   dielektriklardan   farq 
qiladilar?
3. Qaysi maqsadda kondensatorlardan foydalanish mumkin? Javob 
batareyani elektr sig‘imi asosida bo‘lishi kerak.
1. Qanday hodisa elektrostatik induksiya deyiladi?
2. Kondensatorlarning tuzilishi va shakli nimaga mo‘ljallab olinadi?
3. Qaysi hollarda kondensatorlar batareyasi tuziladi?

     
     
2
R
3-Rasm. Kondensatorlarni turlari
  
4-Rasm. Kondensatorlarni ulash usuli
137
1-Rasm. Elektr maydonidagi 
o‘tkazgich
2-Rasm. Bir jinsli elektr 
maydonidagi zaryadlanmagan 
o‘tkazgich

9.2. Amaliy mashg‘ulotni o‘qitish texnologiyasi
Mashg‘ulot vaqti – 2 soat 
Talabalar soni: 25
Mashg‘ulot shakli
Bilimlarni chuqurlashtirish va mustahkamlashga 
qaratilgan amaliy mashg‘ulot
Ma’ruza rejasi:
1. Elektr zaryad. Kulon qonuni
2. Elektr maydonida dielektriklar
3. Elektr maydonida o‘tkazgichlar
         O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: mavzu bo‘yicha olingan nazariy bilimlarni 
kengaytirish va amaliy masalalarni hal qilishni ta’minlash.
Pedagogik vazifalar:
•
mavzu
  bo‘yicha   bilimlarni 
o‘zlashtirish   va   kengaytirishga 
intilishni yaratish;
•
mavzu
  bo‘yicha   bilimlarni 
chuqurlashtirishga sharoit yaratish;
•
mustaqil   ishlash   qobiliyatini 
o‘stirish;
•
mantiqiy   xulosa   chiqarishga 
ko‘nikmalar berish.
O‘quv faoliyati natijalari:
•
mavzu bo‘yicha amaliy bilimlarga 
ega bo‘ladi;
•
nazariyadan
 
amaliyotda 
foydalanish   ko‘nikmalarga   ega 
bo‘ladi;
•
guruh   bilan   birgalikda   ishlash 
qobiliyatiga ega bo‘ladi;
•
mustaqil   ishlash,   fikrlash   va   o‘z 
nuqtai nazarga ega bo‘ladi;
O‘qitish usullari
Masalalarni yechish usuli, baxs-munozara, kichik 
guruhlarda ishlash
O‘qitish vositalari
Leksiyalar kursi, uslubiy ko‘rsatma, doska, 
qog‘ozlar, kompyuter texnologiyalari
O‘qitish shakli
Guruhlarda ishlash
O‘qitish shart-sharoitlari
Texnik vositalar bilan ta’minlangan va guruhlarda 
ishlashga mo‘ljallangan auditoriya, laboratoriya 
xonasi
Monitoring va baholash
Og‘zaki nazorat, savol-javob shakli, reyting tizimi 
asosida baholash
138

Amaliy mashg‘ulotning texnologik haritasi
 
Faoliyat 
bosqichlari
Faoliyatning mazmuni
O‘qituvchi
Talaba
1-bosqich 
Kirish 
(10 minut)
1.1. Amaliy mashg‘ulot mavzusi, maqsadi va 
o‘quv faoliyatining natijalarini aytadi
1.2. Talabalarning mashg‘ulotdagi faoliyatini 
baholash   ko‘rsatkichlari   va   mezonlari   bilan 
tanishtiradi (1-ilova).
Tinglaydilar
Eshitadilar
2-bosqich
Asosiy 
(60 minut)
2.1.   Talabalarni   faollashtirish   maqsadida 
savol-javob o‘tkaziladi (1-slayd);
2.2.   Talabalarga   individual   ravishda 
«Berilgan   aniq   masalani   qanday   yechish 
mumkin?» degan savolni «Pinbord» texnikasi 
asosida   ishlab   chiqishlari   topshiriladi   (2-
ilova)
2.3.   Masalalarni   yechish   bo‘yicha 
ko‘rsatmalar, savollar beradi;
2.4.   Guruh   ishini   faolligini   ta’minlaydi   va 
nazorat qiladi.
Faol 
qatnashadilar
«Pinbord» 
texnikasi   asosida 
yechilgan   tayyor 
ishlarni 
topshiradilar
Talabalar   masala 
ustida ishlaydilar
 
3-bosqich 
Yakuniy
(10-minut)
3.1. Ish yakunlarini chiqaradi. Faol talabalarni 
baholash mezoni asosida rag‘batlantiradi.
3.2.   Mustaqil   ishlash   uchun   topshiriqlar 
beradi
Eshitishadi, 
aniqlaydi
Yozib oladilar
1-ilova
Talabalar faoliyatini baholash mezonlari
86-100 % 2 ball «a’lo»
71-85 % 1,7 ball «yaxshi»
55-70 % 1,4 ball «qoniqarli»
Baholash mezonlari
F.I.Sh.
Baho 
Mezonlar 
Bilim 
Follik 
Takliflar 
Jami ball
Ballar 
0,8
0,6
0,6
2
%
40
30
30
100
1-slayd 
139

2-ilova
9-mavzu. O‘zgarmas elektr toki
140
«Tezkor-so‘rov» savollari
1. O‘tkazgichni sirt zichligi, hajm zichligi deb nimiaga aytiladi?
2. Yakkalangan o‘tkazgichning elektr sig‘imi nimaga bog‘liq?
3. O‘zaro elektr sig‘im deb nimaga aytiladi?
4. Kondensatorlarning   sig‘imini   o‘zgartirish   yoki   ularning   kuchlanishini 
elektr tarmog‘idagiga moslash kerak bo‘lgan hollarda nima tuziladi?
Pinbord texnikasi
Muammoni hal qilishga oid fikrlarni tizimlashtirish va guruhlashni 
amalga   oshirish   (inglizchadan:  pin  –   mahkamlash,  board  -   doska) 
kollektiv   tarzda   yagona   yoki   aksincha   qarama-qarshi   pozitsiyani 
shakllantirishga imkon beradi.
O‘qituvchi  taklif  etilgan   muammo  bo‘yicha   o‘z   nuqtai  nazarlarini 
bayon   qilishni   so‘raydi.  To‘g‘ridan-to‘g‘ri   yoki   ommaviy   aqliy 
hujumning boshlanishini tashkil qiladi (rag‘batlantiradi).
Fikrlarni taklif qiladilar, muhokama qiladilar, baholaydilar va eng 
optimal (samarali) fikrni tanlaydilar. Ularni tayanch xulosaviy fikr (2 ta 
so‘zdan   ko‘p   bo‘lmagan)   sifatida   alohida   qog‘ozlarda   yozadilar   va 
doskaga mahkamlaydilar
Guruh namoyondalari doskaga chiqadilar va maslahatlashgan holda:
1. Xato bo‘lgan yoki takrorlanayotgan fikrlarni olib tashlaydilar;
2. Baxsli bo‘lgan fikrlarni oydinlashtiradilar;
3.
Fikrlarni tizimlashtirish mumkin bo‘lgan belgilarini aniqlaydilar;
4. Shu   belgilar   asosida   doskadagi   barcha   fikrlarni   (qog‘oz 
varaqlaridagi) guruhlarga ajratadilar;
5. Ularning   o‘zaro   munosabatlarini   chiziqlar   yoki   boshqa   belgilar 
yordamida   ko‘rsatadilar:   kollektivning   yagona   yoki   qarama-qarshi 
pozitsiyalari ishlab chiqiladi.

9.1. Ma’ruza mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi
Mashg‘ulot vaqti – 2 soat 
Talabalar soni: 40-70 gacha
Mashg‘ulot shakli
Tematik ma’ruza
Ma’ruza rejasi:
1. Elektr tok haqida ma’lumotlar. Tokni kattaliklari 
va harakteristikalari
2. O‘zgarmas tok zanjirlari va qonunlari
3. O‘zgarmas tokni ishi va energiyasi
4. Tarmoqlangan elektr zanjirlarni hisoblash usullari
5.   Xalq   xo‘jaligining   rivojlanishida   elektr 
energiyaning ahamiyati
         O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: elektr to‘g‘risidagi ta’limot, elektr tok, tok 
tashuvchilari, o‘zgarmas tok manbalari, elektr zanjir, o‘zgarmas tok qonunlari, 
o‘zgarmas tok energiyasidan foydalanilishi haqidagi bilimlarni shakllantirish.
Pedagogik vazifalar:
•
elektr   tok,   tok   tashuvchilari, 
o‘zgarmas tok va uning kattaliklari, 
harakteristikalari,   o‘lchov   asboblari 
haqida tushuncha berish;
•
elektr zanjir, elektr zanjir sxemasini 
yoritib berish;
•
o‘zgarmas   tok   qonunlari   haqida 
ma’lumotlar berish;
•
elektr enerigyani ahamiyatini yoritib 
berish;
•
mashg‘ulot jarayonida o‘zgarmas tok 
haqida umumiy ma’lumot berish.
O‘quv faoliyati natijalari:
•
mavzuni maqsadi, vazifalari, o‘quv 
jarayonida   tutgan   o‘rnini   yoritib 
beradi;
•
o‘zgarmas   tok,   tok   manbalari, 
kattaliklari,
 
harakteristikalari, 
o‘lchov   asboblarini   tushuntirib 
beradi;
•
elektr   zanjir,   o‘zgarmas   tok 
zanjirlari,   elektr   zanjir   sxemasini 
tushuntirib beradi;
•
o‘zgarmas   tok   qonunlarini   yoritib 
beradi;
•
xalq   xo‘jaligining   rivojlanishida 
elektr   energiyaning   ahamiyatini 
yoritib beradi.
O‘qitish usullari
Aqliy hujum usuli, jonlantirish savollari
O‘qitish vositalari
Leksiyalar kursi, kodoskop, slayd, kompyuter 
texnologiyalari, vizual materiallar
O‘qitish shakli
 Frontal, jamoaviy
O‘qitish shart-sharoitlari
Texnik vositalardan foydalanishga va guruhlarda 
ishlashga mo‘ljallangan auditoriya, laboratoriya 
xonasi
Monitoring va baholash
Nazorat savollari
141

14.2. Amaliy mashg‘ulotni o‘qitish texnologiyasi
Mashg‘ulot vaqti – 2 soat 
Talabalar soni: 25
Mashg‘ulot shakli
Bilimlarni chuqurlashtirish va mustahkamlashga 
qaratilgan amaliy mashg‘ulot
Ma’ruza rejasi:
1. O‘zgaruvchan tok qiymatlari
2. O‘zgaruvchan tok zanjirlari
3.   O‘zgaruvchan   tok   energiyasi   va 
quvvati
                 O‘quv   mashg‘ulotining   maqsadi:  mavzu   bo‘yicha   bilimlarni 
mustahkamlash, kengaytirish va chuqurlashtirish.
Pedagogik vazifalar:
•
o‘zgaruvchan   tok,   tok   kattaliklari, 
qiymatlari,   amaliy   ahamiyatini 
gaprib berish;
•
o‘zgaruvchan tok zanjirlari, ularning 
turlari,   zanjirlarda   ro‘y   beradigan 
hodisalarni tushuntirib berish;
•
o‘zgaruvchan tok, energiyasi haqida 
va   quvvati   haqida   ma’lumotlar 
berish.
O‘quv faoliyati natijalari:
•
o‘zgaruvchan   tok   kattaliklari, 
qiymatlari   haqida   ma’lumotlarga 
ega bo‘ladi;
•
o‘zgaruvchan   tok   zanjirlari, 
qonunlari,   hodisalari   haqida 
ma’lumotlar beradi;
•
o‘zgaruvchan   tok   energiyasi, 
quvvati,   energiyani   qo‘llanish 
sohalarini gapirib beradi;
•
mavzu   bo‘yicha   masalalarni 
yechadi.
O‘qitish usullari
Masalalarni yechish usuli, taqdimot, guruhlarda 
ishlash
O‘qitish vositalari
Leksiyalar kursi, uslubiy ko‘rsatma, doska, 
qog‘ozlar, kompyuter texnologiyalari
O‘qitish shakli
Guruhlarda ishlash, individual
O‘qitish shart-sharoitlari
Texnik vositalar bilan ta’minlangan va guruhlarda 
ishlashga mo‘ljallangan auditoriya, laboratoriya 
xonasi
Monitoring va baholash
Og‘zaki nazorat, savol-javob shakli, mustaqil ish 
topshiriqlari
Amaliy mashg‘ulotning texnologik haritasi
 
Faoliyat 
bosqichlari
Faoliyatning mazmuni
O‘qituvchi
Talaba
1-bosqich 
Kirish 
(10 minut)
1.1.   Amaliy   mashg‘ulot   mavzusi,   maqsadi, 
muhokama   uchun   savollar,   ko‘zlanayotgan 
natijalarini   aytadi.   Mashg‘ulotni   olib   borish 
xususiyatlarini   ma’lum   qiladi.   Ta’lim 
jarayoni   kichik   guruhlarda   ishlash   orqali 
amalga oshirilishini e’lon qiladi (1-ilova).
Tinglashadilar
142

1.2. Talabalar bilimini jonlantirish uchun jalb 
qiluvchi savollar beradi:
1.   O‘zgaruvchan   tokni   o‘zgarmas   tokka 
nisbatan afzalligi nimada?
2. O‘zgaruvchan tokni sanoat chastotasi nima 
va   undan   amaliyotda   qaysi   maqsadda 
foydalanish mumkin?
3. Kuchlanishlar rezonansi nima?
4. O‘zgaruvchan tok zanjirini to‘la qarshiligi 
nimaga teng?
5. O‘zgaruvchan tok quvvati qanday bo‘ladi?
Savollarga   javob 
beradilar
2-bosqich
Asosiy 
(60 minut)
2.1.   «Birgalikda   o‘qiymiz»   texnikasidan 
foydalanilgan   holda   mashg‘ulotni   tashkil 
etish hamda mazkur texnikasidan foydalanish 
qoidalari bilan tanishtiradi (2-ilova);
2.2.   Talabalarni   kichik   guruhlarga   bo‘ladi. 
O‘quv topshirig‘ini tarqatadi (3-ilova);
2.3. Guruhlarga topshiriqlarni bajarishi uchun 
yordam   beradi.   Diqqatlarini   kutiladigan 
natijaga jalb qiladi. 
Guruh   ishini   nazorat   qiladi.   Xulosalarni 
umumlashtiradi
Tanishib 
chiqadilar
Ixtiyoriy ravishda 
guruhlarga 
bo‘linadi
Topshiriqlar 
ustida ishlaydilar
3-bosqich 
Yakuniy
(10-minut)
3.1. Ish yakunlarini chiqaradi. Faol talabalarni 
baholash mezoni asosida rag‘batlantiradi (4-
ilova).
3.2. Mustaqil ishlash uchun topshiriq beradi.
Tinglaydilar 
Yozib oladilar
1-ilova
«Birgalikda o‘qiymiz» birgalikda o‘qish texnikasining qoidasi
2-ilova
143
Birgalikda o‘qish: o‘quv guruhi kichik guruhlarga bo‘linadi. Har bir 
kichik guruh o‘rganilayotgan mavzuning ma’lum bir sohasida ekspert 
bo‘ladi va boshqalarga o‘rgatadi.
Har bir guruhning maqsadi, barcha boshqa guruhlar ishtirokchilari 
mavzu savollarini to‘la hajmda egallab olishdan iborat.

«Birgalikda o‘qiymiz» birgalikda o‘qish texnikasidan foydalangan holda 
guruhlarda ishni tashkil etish jarayonini tuzilishi
3-ilova
144
 Bilim darajasiga qarab 3-5 kishidan iborat bo‘lgan har xil turdagi 
guruhlar tuziladi
 Har bir guruhga bitta topshiriq beriladi – umumiy mavzuning bir 
qismi, uning ustida butun o‘quv guruhi ish olib boradi hamda tayanchlar – 
ekspert varaqlari – taqdim etiladi
 Har bir guruh ichida umumiy topshiriq taqsimlanadi
 Hamma yakka tartibdagi topshiriqni bajaradi
  Barcha guruh a’zolarining mini-ma’ruzalarini tinglaydi. Umumiy 
natija (butun ekspert varag‘i bo‘yicha savolar javobi)ni shakllantiradi va 
uni taqdimotga tayyorlashadi
  Spiker yoki guruh barcha a’zolari birgalikda bajargan ish 
natijalarini taqdimot etishadi
  Guruhning yakuniy bahosi ma’ruza uchun umumiy ballni va 
mustaqil ish uchun individual ballarni o‘z ichiga oladi
  Matnni o‘qishda asoslanish zarur bo‘ladigan savollardan iborat 
varaq. Savollar o‘quv materiali ustidan olib boriladigan mustaqil faoliyatga 
yo‘naltiradi