O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

 
 
Sifat analizi bo‘yicha masalalar yechish usullari 
 
1- 
masala
. Butan, pentan va etanolning tutilish hajmlari mos 
ravishda 57, 152 va 78 ml ga teng. Etanol uchun Kovach indeksini 
hisoblang. 
Yechish
. Kovachning indeksi quyidagi tenglama yordamida 
aniqlanadi: 
 
Masala shartida berilgan qiymatlarni tenglamaga mos ravishda 
qo„yamiz: 
 
Javob
:431,6 
2-
masala
.Gaz suyuqlik xromatografiyasi usulida uglevodorodlarni 
bir-biridan ajratishda yutilmaydigan komponent –havoning tutilish vaqti 
1,72 minutni tashkil etdi. Uglevodorodlarning-n-geptan, 2-metilgeptan, 
siklopentan va n-oktanning tutilish vaqtlari mos ravishda 9,63; 12,40; 

---

49 
13,19 va 14,21 minut qiymatlarga teng. 2-metilgeptan, siklopentan 
uchun Kovach indekslarini hisoblang.
Yechish
. 
tenglama yordamida barcha uglevodo-
rodlarning nisbiy tutilish qiymatlarini aniqlaymiz: n-geksan-7,91; 2-
metilgeptan -10,68; siklopentan -11,47 va n-oktan – 12,49 minut. 
Kovach tenglamasi bo„yicha hisoblaymiz:
[
]
[
]
Javob
:
 
3- 
masala
. Karbovaks fazasi bilan to„ldirilgan xromatografik 
kolonkada 77
0
C haroratda, gaz oqimining tezligi 90 ml/minut bo„lganda 
alifatik spirtlarning quyidagi tutilish vaqtlari aniqlandi: metanol- 72,3 s; 
etanol- 126 s; butanol- 509 s. Yutilmaydigan komponentning tutilish 
vaqti 30 sekund. Yuqorida keltirilgan sharoitda n-pentanolning tutilish 
hajmini aniqlang. 
Yechishi
. Masalani yechish uchun quyidagi bog„liqlikdan foydala-
namiz: 
Qo„shimcha jadval tuzamiz. 
n 
t
R
, C 
lg t
R 
1 
72,3 
42,3 
1,63 
2 
126 
96 
1,98 
4 
509 
479 
2,68 
Jadvaldagi keltirilgan qiymatlar asosida tenglamalar tuzami: 
1,63=a+b 
1,93=a+2b 
2,68=a+4b 
Tenglamalar sistemasining yechimi quyidagi qiymatlarni keltirdi: 
b=0,35; a=1,28. 

---

50 
Hisoblash uchun
tenglama o„rinli. 
Pentanol uchun
. 
 
Bundan 
⁄
Javob
:
4-
masala
. Yutilmaydigan komponentning tutilish hajmi 5 ml. 
Ush-bu kolonkada propan xromatografik cho„qqisigacha bo„lgan 
masofa (
) diagramma lentasining turli xil tezlik qiymatlarida (q) 
quyidagicha: 
№ 
1 
2 
, mm 
7 
1,75 
q, sm/min 
6 
1,5 
w, ml/min 
60 
60 
ning aniqlash xatosi 1 mm. Propanning qaysi holatida sifat 
analizi qilishligini aniqlang. 
Yechish
. Propanning sifat analizini o„tkazish sharoiti faqat uning 
tutilish hajmining yutilmaydigan modda tutilish hajmi qiymatidan 
ishonchlilik intervali chegarasining tashqarisida farq qiladigan sharoitda 
amalga oshadi. 
Xromatogramma olingan sharoitni o„rganib chiqamiz:
1 holat. Agar 
topish xatoligi 1 mm bo„lsa,
qiymati 6 dan 8 
gacha o„zgaradi. Yutilmaydigan komponentning tutilish hajmi kichik 
qiymat bo„lgani uchun, biz faqat 
ning past o„zgarish chegarasini 
o„rganamiz.
bo„lganda tutilish hajmi: 
6 ml > 5 ml bo„lganligi uchun ushbu sharoitda propanni sifatiy 
analiz qilishimiz mumkin degan hulosa chiqarishimiz mumkin. 
2 -holat. Birinchi holatga o„xshab : 

---

51 
3 ml < 5 ml, demak, ushbu sharoitda propannni sifatiy analiz qilish 
mumkin emas. 
Javob
: ushbu sharoitda propannni sifat analiz qilish mumkin emas.