O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Tovar bozorining raqobat tuzilmalari 
Raqobat 
tuzilishi 
bo’yicha 
Ishlab 
chiqaruvchilar 
soni va mahsulot 
xilma-xilligi 
darajasi 
Bozor 
uchraydigan 
iqtisodiyot sohasi 
Narxni 
nazorat 
qilish 
darajasi 
Marketing 
usullari 
Mukammal 
raqobat 
Bir turdagi 
mahsulot va 
ko‘plab ishlab 
chiqaruvchilar 
Qishloq xo‘jaligi: 
bug‘doy, 
makkajo‘xori va 
boshqalar 
Mavjud 
emas 
Tovar birjalari va 
auksionlar orqali 
sotish 
Nomukammal raqobat: 
Monopol 
raqobat 
Ko‘plab firmalar, 
har birining o‘z 
tovar guruhi 
mavjud 
Chakana savdo: 
iste‘mol tovarlari, 
yoqilg‘i va 
boshqalar 
O‘rtacha 
Reklama, narxni 
boshqarish 
maqsadida 
bellashuv 
Oligopoliya 
a) bir mahsulotni 
ishlab chiqaruvchi 
ko‘plab firmalar 
sanoat: qora va 
rangli 
metallurgiya, 
kimyo 
O‘rtacha 
Reklama, narxni 
boshqarish 
maqsadida 
bellashuv 
b) bir mahsulotning 
ko‘plab 
modellarini ishlab 
Avtomobillar, 
kompyuterlar 
28
Мокроносов, А. Г. Конкуренция и конкурентоспособность : учебное пособие / А. Г. Мокроносов, 
И.Н.Маврина. – Екатеринбург : Изд-во Урал ун-та, 2014. – 194 стр, 19 б. 

---

31 
chiqaruvchi 
ko‘plab firmalar 
Monopoliya 
Yagona ishlab 
chiqaruvchi va 
yagona tovar 
Telefon tarmog‘i, 
elektr ta‘minoti, 
tabiiy gaz va 
boshqa ommaviy 
xizmatlar 
sezilarli, 
lekin davlat 
nazorati 
Reklama va servis 
xizmatini 
takomillashtirish 
Sobiq ittifoq xalq xo‘jaligi o‘ziga xos monopoliya tipga ega bo‘lib, 
monopoliyalar yakuniy mahsulot ishlab chiqarishga emas, balki yarim tayyor 
mahsulot, resurs yoki yig‘ishga asoslangan edi.
2000 ga yaqin korxonalar muayyan mahsulot turi bo‘yicha yagona ishlab 
chiqaruvchi bo‘lgan. 1989 yilda 340 guruhdagi sanoat mahsulotlarining 209 tasi 
yagona korxonada, 109 tasi ittifoq sanoat bozorining 90 dan ortiq ulushini 
egallagan korxonalar tomonidan ishlab chiqarilgan edi.
Xalq xo‘jaligining monopollashtirilishining yana bir sababi yirik 
korxonalarni markazlashgan holda boshqarishdir. 
Monopoliyaning yuqori darajasi oxir oqibatda korxonalarning juda tor 
ixtisoslashuvchiga olib keldi. Masalan, verolyotlar Rostvertol, og‘ir yuk 
mashinaliri UAZ, yengil mashinalar VAZ zavodlaridan ishlab chiqarilgan bo‘lib, 
ulardan birining ishni to‘xtatishi ittifoq iqtisodiyoti uchun halokatli edi. 1990 
yillarning boshlarida 1100 dan ortik korxonalar o‘z mahsuloti bo‘yicha to‘liq 
monopol bo‘lgan.