O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»
Yüklə 3,31 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Braziliya yassi tog‘ligi.
|
Gviana yassi tog‘ligi platformaning shimoliy qismidagi ko‘tarilma bo‘lib, u
uncha katta bo‘lmagan Essekibo va yuqori Orinoko sineklizalari bilan uchta massivga bo‘lingan. Sharqiy massivda mezozoyda to‘plangan cho‘kindi jinslar to‘liq yuvilib ketgan. Uning markaziy qismidagi bo‘ylama yoriqlarda vertikal ko‘tarilishlar va parchalanishlar yuz berib, baland massivlar va tektonik erozion cho‘kmalar hosil bo‘lgan. Sharqiy massivning eng baland joyi uning shimoliy qismida joylashgan Vilgelmin tog‘idir. U okean sathidan 1281 m baland ko‘tarilib turibdi. Kristalli qalqonning shimoliy qanoti Gviana pasttekisligining uchlamchi va to‘rtlamchi davr yotqiziklari tagida qolib ketgan. Janubiy kanoti Amazoniya sineklizasi bilan tutashgan. Markaziy massivda to‘g‘ri chizikli tektonik yoriqlar va vertikal harakatlar qalqonning shimoliy qanotini keskin tik ko‘tarilishiga va janubiy qanotini qiya bo‘lishiga ta’sir etgan. Ko‘tarilgan joylarida bo‘r davrining qizil rangli qumtoshlari, konglomeratlari yaxshi saqlangan. Bu qatlamni intruziv jinslar yorib o‘tgan. Markaziy massiv Serra-Pakaraima kabi tik yon bag‘rli tizmalardan, alohida-alohida qoldiqli tog‘ massivlaridan, jumladan Gviana yassi tog‘ligining baland nuqtalari bo‘lgan La-Neblina (3014 m), Rorayma (2810 m) tog‘laridan, peneplenlashgan kristalli platolardan tarkib topgan. G‘arbiy massiv plita shaklida bo‘lib, uning kembriygacha bo‘lgan zamini uchlamchi davrning kontinental yotqiziqlari bilan qoplangan. Balandligi 910 m gacha ko‘tarilgan Pardaos massivida bo‘r davrining kutoshlari orollar shaklida ko‘tarilib turadi. Zinapoyasimon shaklga ega bo‘lgan g‘arbiy plato asta-sekin Orinoko va Amazonka sineklizalari tomon pasayib boradi. Braziliya yassi tog‘ligi. Janubiy Amerika platformasining eng yirik ko‘tarilmalaridan biri bo‘lgan Braziliya yassi tog‘ligi geostruktura jihatdan bir qator antekliza va sineklizalardan tarkib topgan. Bu morfostruktura oblastining relefini shakllanishida xuddi Gviana yassi tog‘ligidagiga o‘xshash, uzoq davom etgan yemirilish, peneplenizatsiya, yotqiziq jinslarni yuvib ketish, yangi ko‘tarilishlar kabi jarayonlar asosiy rol o‘ynagan. Bundan tashqari Braziliya yassi tog‘ligining relefini shakllanishida tektonik yoriqlar, ichki cho‘kmalarni dengiz, vulkanik va parchalangan materiallar bilan to‘lish jarayoni ham ishtirok etgan. Parchalangan jinslarni yuvilib ketishi ko‘pincha yassi tog‘likning ancha ko‘tarilgan va nam bo‘lgan shimoliy hamda sharqiy rayonlari uchun, materiallarni to‘planishi esa markaziy cho‘kma rayonlari uchun harakterli. Braziliya yassi tog‘ligining Atlantika okeani tomon qaragan sharqiy va janubi-sharqiy qismida baland ko‘tarilgan uzilmalar sohil bo‘ylab cho‘zilgan bo‘lib, ular kuchli parchalangan. Bu uzilmalar balandligi 2000-2800 m keladigan bir necha tog‘ tizmalarini hosil kiladi. Bular Serra Jeral, Serra-du-Mar, Serra-da- Mantikeyra, Serra-du-Yespinyasu tizmalari va Borborema platosidir. Tizmalarning o‘ziga xos cho‘qkilari bo‘lib, shundan Bandeyra okean sathidan 2890 m, Itambe 2033 m, Igreja 1808 m baland ko‘tarilib turibdi. Bandeyra tog‘i Braziliya yassi tog‘ligining eng baland nuqtasi hisoblanadi. Braziliya yassi tog‘ligining markaziy, g‘arbiy va shimoliy qismlari uning sharqiy va janubi-sharqiy qismiga nisbatan ancha past. Bu yerda o‘rtacha balandligi 500-800 m dan oshmaydigan Serra-Dorada, Serra-du-Ronnador, Serra- dus-Paresis, Serra-Formoza, Serra-du-Kashimbu kabi tog‘lar va kristall zaminli Matu-Grosu platosi joylashgan. Janubiy Amerika platformasining sinekliza morfostruktura oblastlari Orinoko, Amazonka va Markaziy pastteksiliklardan iborat. Yüklə 3,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|