O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»

JANUBIY AMERIKA 

JANUBIY AMERIKA MATERIGIGA UMUMIY TAVSIF.

GEOLOGIK TUZILISHI VA RELEFI. 

Geografik o‘rni va chegaralari 
Janubiy Amerika g‘arbiy va janubiy yarim sharlarda joylashgan bo‘lib, 
boshqa quruqliklardan deyarli to‘liq ajralib turadi. Faqatgina shimolda tor Panama
bo‘yni orqali Markaziy va Shimoliy Amerika bilan tutashib turadi. Janubiy 
Amerika maydoninning kattaligi jihatidan materiklar orasida to‘rtinchi o‘rinda
turadi. Uning maydoni yaqin joylashgan orollari bilan 18,28 mln km2 ga teng.
Materikning eng uzun joyi 7150 km, eng keng joyi 5° j.k. yakinida 5150 km
va tor joyi 40° j.k. dan janubda 600 km dan oshmaydi. Uning shimoldagi eng 
chekka nuqtasi Guaxira yarim orolidagi Galinas burni (12° 25’ sh.k.), janubdagi
nuktasi Frouord burni (53°, 54° j.k.), g‘arbiy nuqtasi Parinyas burni (81° 20° g‘.u.) 
va sharqdagi nuqtasi Kabu-Branku burni (34° 46° g‘.u.) hisoblanadi.
Janubiy Amerika shimolda Qarib dengizi, sharqda Atlantika okeani, g‘arbda 
Tinch okeani va janubda Magellan bo‘g‘ozi suvlari bilan yuvilib turadi.
Materikning Shimoliy Amerika bilan tabiiy geografik chegarasi Karib dengizining 
Daren qo‘ltig‘idan boshlanib, Tinch okeanning Buenaventura qo‘ltig‘igacha
davom etadi. Aksariyat hollarda ikki materik o‘rtasidagi chegarani shartli ravishda 
Panama bo‘yni deb qabul qilingan. Materik yaqinida kelib chiqishiga ko‘ra ikki xil
orollar guruxi joylashgan. Bular materik va okean tipidagi orollardir. Materik 
tipiga Trinidad, Chili, Olovli Yer, Folklend orollari va arxipelaglari, okean tipiga
Galapogos, Xuan-Fernandes va boshqa mayda orollar kiradi. 
Materik qirgoqlari Shimoliy Amerika qirgoqlariga nisbatan kam
parchalangan. Qirg‘oqlarining aksariyat qismi tik va qoyali tog‘ jinslaridan tarkib 
topgan, shu sababli portlar qurish uchun qulay emas. Materikning janubi-sharqiy,
janubiy va janubi-g‘arbiy qismlari ko‘proq parchalangan, ko‘ltiqlar va ko‘rfazlar 

---

---

hosil bo‘lgan. Parchalangan janubi-sharqiy qirg‘oq bo‘ylab Baiya-Grande, San-

Xorxe, San-Matias kabi yarim aylanma shaklidagi qo‘ltiklar va Parana daryosining 
quyilish joyida La-Plata estuariysi va qo‘ltig‘i joylashgan. Undan shimolroqda
Urugvay soxillari bo‘ylab laguna tipidagi qirgoq shakli hosil bo‘lgan. 
Materikning janubi-g‘arbiy qirg‘oqlari shimoli-g‘arbiy qirg‘oqlariga
nisbatan juda kuchli parchalangan. Natijada ko‘plab mayda va yirik orollar hamda 
arxipelaglar hosil bo‘lgan. Ular orasida materik ichkarisiga turtib kirgan va uncha
katta bo‘lmagan Penyas, Korkovado qo‘ltiqlari hamda Janubiy Amerikani Olovli 
Yer arxipelagidan ajratib turgan Magellan bo‘g‘ozi joylashgan. Shimoli-g‘arbiy
qirg‘oqning ekvatordan janubrog‘ida Guayakil qo‘ltig‘i qirg‘oq chizig‘ining 
materik ichkarisiga burib turadi. Undan janubda qirg‘oqlar to‘g‘ri chiziqli,
parchalanmagan, tik va baland. 
Janubiy Amerikaning Karib dengizi qirg‘oqlari ham kuchli kesilgan, bir
necha yarim orollar, qo‘ltiqlar va lagunalar hosil bo‘lgan. Guaxira va Pariya yarim 
orollari, Venesuela va Pariya qo‘ltiqlari hamda Marakaybo lagunasi shular
jumlasidandir. Panama bo‘ynini hosil bo‘lish joyida Karib dengizi tomon keng 
ochilib turgan Daren qo‘ltig‘i joylashgan.