O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»
Yüklə 3,31 Mb.
|
|
Patagoniya yassi tog‘ligi. Materikning eng janubi-sharkiy kismida
joylashgan va gersin burmalanishida vujudga kelgan platforma Patagoniya Yassi tog‘ligining asosiy strukturasini tashkil etadi. Yassi toglikning shimolidagi gersin strukturasi yer yuziga chiqib yotgan bo‘lsa, janubida u bo‘r davri cho‘kindilari va vulkanik jinslar bilan qoplangan. Iqlimi quruq va yer usti suvlari kam bo‘lganligi sababli yassi tog‘likning yuzasi kam parchalangan. Relef shakllarida zinapoyasimon platolar hukmronlik qiladi. Yassi tog‘likning g‘arbiy qismi And geosinklinali ta’sirida bo‘lganligi uchun 2000m balandlikkacha ko‘tarilgan. Qolgan qismining o‘rtacha balandligi 1000-1500 m atrofida bo‘lib, Atlantika okeani qirg‘oqlarida tik yon bag‘rli jarliklar hosil qilgan. Janubiy Amerikaning shimoliy va g‘arbiy qismida joylashgan Andli G‘arb Andsiz Sharqqa nisbatan tektonik va morfologik jihatdan juda murakkab tuzilgan tog‘ tizimi bir-biriga paralel ravishda joylashgan orografik zonalardan, ichki platformadan va tektonik cho‘kmalardan tarkib topgan. Ular Tinch okeanu sohillaridan materik ichkarisi tomon birin-ketin almashinib boradi. Tinch okeanu sohillarida uncha baland bo‘lmagan platosimon Qirg‘oq Kordilera tizmalari joylashgan. Ular bo‘ylama tektonik qirg‘oq hosil qilib, okean tomon tik tushgan. Qirg‘oq Kordilerasi uzluksiz polosa hosil qilmasdan materikning shimoliy chekka qismi va 20° j.k. dan janubda uchraydi. Ular daryo vodiylari bilan kuchli kesilgan, qumtosh, ohaktosh, mergel va intuziv jinslardan tarkib topgan. And tog‘ tizimining asosiy qismi mezozoy va kaynozoyda yuz bergai burmalanishlar jarayonida shakllangan. Tog‘larning tuzilishida so‘ngan va harakatdagi vulkanlarning vulkanik jinslari ham katta rol o‘ynaydi. And tog‘larida so‘ngan va harakatdagi vulkanlar keng tarqalgan, B.P.Jernakovning ma’lumotiga kura bu yerda 49 ta harakatdagi va 35 ta so‘ngan vulkanlar mavjud. Vulkanlarning asosiy qismi tektonik yoriqlar bo‘ylab joylashgan. Tektonik yoriqlar va uzilmalar natijasida And tog‘ tizimida tik yon bag‘rli qoyalar hosil bo‘lgan. Vulkanlarning geografik tarqalishi And tizimi bo‘ylab bir xil emas. Ularning keng tarqalgan regionlari Ekvador Andi, Markaziy And (13° va 29° j.k. oralig‘i) hamda 32° j.k dan to materikning janubigacha bo‘lgan qismi, ya’ni Chili-Argentina Andi va Patagoniya Andi hisoblanadi. Kordileralar deb ataluvchi And tog‘lari bir-biriga parallel joylashgan va uzok masofaga cho‘zilgan tog‘ zanjirlarini, ular tutashgan joylarda eng baland tog‘ cho‘qqilarini va tog‘ tugunlarini hosil qiladi. Tog‘ cho‘qqilari orasida so‘ngan va harakatdagi vulkanlar ko‘pchilikni tashkil etadi. Janubiy Amerika Andida na faqat materikning eng baland nuqtasi, balki butun g‘arbiy yarim sharning ham eng baland nuqtasi hisoblangan Akonkagua tog‘i 6960 m balandlikkacha kutarilib turibdi. Katta masofaga kengaygan And tog‘ tizmalari oralig‘ida baland yassi tog‘liklar yastanib yotibdi. Ular And yassi tog‘liklari yoki Punalar deb ataladi. Punalarning yuzasi okean sathidan 3500-4500 m balandlikda joylashgan. And tog‘ tizimidagi ko‘pchilik cho‘qqilarning va vulkanlarning balandligi 6000 m dan oshadi va hatto 7000 m gacha yetadi. Tog‘larning eng baland qismlari uchun alp tipidagi relef shakllari harakterli. Ye.N.Lukashova And tog‘ tizimi tarkibida 7 ta morfostruktura oblastini ajratadi: 1. Karib Andi. 2. Shimoli-G‘arbiy And. 3. Ekvador Andi. 4. Peru Andi. 5. Markaziy And. 6. Chili-Argentina Andi. 7. Patagoniya Andi. Yüklə 3,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|