42
ehtiyojning iqtisodiy yoki xayoldagi xulq-atvorni belgilashiga ko‘ra
yaqqol
va
yashirin
ehtiyojlar; individning retrospektiv jarayonlari bilan bog‘liqligiga ko‘ra
anglangan yoki anglanmagan ehtiyojlar (2.4-rasm). Merrey o‘z reestrida shu
mezonlar asosida ehtiyojlarning 37 xilini keltiradi.
2.4-rasm.
Merreyning inson ehtiyojlari reestri
Merreyning fikricha, ehtiyojlar barcha kishilarda bir xil edi, biroq u yoki bu
ehtiyojlar turli kishilar uchun shaxsiy omillar va muhit omillarining ta’siriga ko‘ra
turlicha namoyon bilishini e’tirof etar edi. Ehtiyojlar
ichki va tashqi stimullar
tomonidan vujudga kelishi va turli paytlarda kuchli yoki kuchsiz bo‘lishi mumkin.
Ehtiyojlar uch xil holatda bo‘ladi: (1)
refraktor holat,
bunda ehtiyojning
uyg‘onishiga hech qanday rag‘bat ta’sir
qilmaydi; (2)
ishontiruchi holat,
bunda
ehtiyoj passiv bo‘lsada, biroq uni qo‘zg‘atish mumkin; (3)
faol holat,
bunda
organizmning xulq-atvorini shu ehtiyoj belgilaydi (Merrey). SHunday qilib,
marketing sohasidagi faoliyat his qilinadigan ehtiyojlarga bevosita ta’sir ko‘rsatishi
mumkin.
Niyat mayillarini tadqiq etishdan maqsad - iste’molchilarning
bozordagi
xulqini oydinlashtirish, ya’ni
nega odamlar unday emas, bunday qiladilar - degan
savolga javob topish, shuningdek ularni zarur hatti-harakat qilishga undashdan iborat.
Merreyning
inson
ehtiyojlari reestri
Yaqqol
ehtiyoj
Latent ehtiyoj
Anglangan ehtiyoj
Anglanmagan
ehtiyoj
Birlamchi ehtiyoj
Ikkilamchi ehtiyoj
Ijobiy ehtiyoj
Salbiy ehtiyoj
43
Niyat (motivasion) tadqiqotlarda gap asosan iste’molchilarning fikriy, iqtisodiy
nuqtai nazari bilan aloqasi bo‘lmagan xatti-harakatlar, iste’molchi huquqining
motivlarini ochib berish haqida bormoqda. SHu sababli niyatlarni o‘rganish
tadqiqotlarida psixologik usul eng ko‘p qo‘llaniladi. Psixologlar tomonidan inson
motivasiyasining bir qator nazariyalari yaratilgan. Ularning orasida
Dostları ilə paylaş: 
