O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti qo’lyozma huquqida udk: 598,617 Ergashev Dilshod Umurzoq o’g’li Tuxum yo’nalishli tovuqlar ratsionini D

Tajriba guruhlari
Tajriba muddatlari
Tajribaning boshi	Tajribaning o’rtasi	Tajribaning oxiri
Nazorat(n=5)	6.60±0.08	6.41±0.06	6.42±0.07
Tajriba-1(n=5)	6.65±0.09	6.89±0.07	6.90±0.06
Tajriba-2(n=5)	6.63±0.07	6.90±0.09	6.91±0.07
Tajriba-3(n=5)	6.66±0.08	6.72±0.06	6.75±0.09

Rasm 3.8
Tajriba tovuqlari tuxum po’stlog’ini og’irligini o’zgarish ko’rsatkichi (gr hisobida)


Tovuqlar dastlab tuxumga kirganda tajribaning hamma varyantlarida tuxum po’stlog’ining og’irligi deyarli o’zaro yaqin ko’rsatkichlarga ega bo’ladi. Tajribaning kiyengi bosqichlarida nazorat guruhida bu ko’rsatkichlar kamayish tendensiyasiga ega ( P>0.05). Nazorat guruhidagi tovuqlarga nisbatan tajribalarning o’rtasi va oxirida tuxum po’stlog’i og’irligida oshish tendensiyasi borligi aniqlandi. Xususan, bu ko’rsatkichlar nazoratlardagi tegishli ko’rsatkichlarga nisbatan tajriba 1da- 3.60% ;3.76% tajriba 2da- 4.07%;4.22% tajriba 3da- 0.9%; 1.35% larga oshar ekan.(P=0.05).


4. OLINGAN MA’LUMOTLAR BO’YICHA UMUMIY MULOHAZALAR.
Tajriba hayvonlarida biokimyoviy va gemotalogik tahlilar o’tkazilib ular hakida ummumiy mulohazalar yurutilganda, shuni aytish mumkinki, qon zardobi tarkibidagi eritositlar, leykotsitlar, gemoglobin, oqsillardan albumin, globulinlar, kalsiy va fosforning miqdoriy ko’rsatkichlari organizmning fiziologik holatini baholashda muhim ahamiyatga ega. Bizning tajribalarimiz natijalari shuni ko’rsatdiki, tovuqlar qoni tarkibidagi eritositlar Jadval 3.3 va rasm 3.3 malumotlaridan koʻrinib turibdiki, nazorat, tajriba 1, tajriba 2 va tajriba 3 guruhlarida tajribaning boshlanishida o’zaro mos holda eritrotsitlar 10⁷ /l 2.89±0,21; 2.95±0,21;2,83±0,21;2,85±0,21 10⁷/l ni tashkil qiladi. Tajribaning oxirida esa 24.91%;34.4%;35.34%;31.58%ni tashkil qildi. Leykotsitlar tajribaning boshida 34.5±0.40 10⁹ /l; 34.5±0.40 10⁹ /l; 34,5±0.41 10⁹ /l; 34,5±0.41 10⁹ /l ni tashkil qiladi. Tajribaning oxirida bu ko’rsatkichlar tajribaning barcha varyantlarida oshish tendensiyasiga ega bo’lib, yukoridagi tartibga muovfiq ravishda 2.3%; 6,98%;8.98%;5,04% ga oshar ekan. Gemoglobin tajribaning boshlanishida o’zaro mos holda 112±4,5g/l; 113±4,5g/l; 114±4,5g/l; 113±4,5 g/l larni tashkil qildi oxirida esa bu ko’rsatkichlar yukoridagi ketma ketlik tartibiga mos holda 16.96%;18.58%;25.44%;19.47% larga oshdi. Kalsiyning nazorat guruhida tajribaning boshlanishiga nisbatan tajribaning o’rtasida va oxirida o’zaro mos holda qon zardobi tarkibidagi kalsiyning miqdori 3.07%;10.0% ga oshgan bo’lsa, bu ko’rsatgich 1 tajribada 3.01%; 10.0% ga, tajriba 2 da 12.15%; 17.75%ga, tajriba 3 da 9.02%;12.78%ga oshanligi malum bo’ldi. Fosforning nazorat guruhida tajribaning boshlanishiga nisbatan tajribaning o’rtasida va oxirida o’zaro mos holda qon zardobi tarkibidagi fosforning miqdori 12.34%;27.75% ga oshgan bo’lsa, bu ko’rsatgich 1 tajribada 37.69%; 29.64% ga, tajriba 2 da 56.73%; 32.3%ga, tajriba 3 da 46.54%;32.98%ga oshganligi ham ma’lum bo’ldi. Qon zardobi tarkibidagi oqsillar albumin va globulinlar ham yuqoridagilar kabi nazorat va tajriba gruhlari singari oshib borish tendensiyasiga ega.
Tajriba davomida tovuqlarning tana vazni, tuxumlar soni va og’irligi to’g’risida ham tahlilar o’tkazildi. Jadval 3.3; 3.4 va rasm 3.3;3.4 larda o’z aksini topgan. Tovuqlarning tana vazining o’zgarishi jadval 3.3 va rasm 3.3 ma’lumotlaridan ko’rinib turubdiki, barcha tajriba variyantlarida tuxumga kirish davridagi tana vaznlari tuxumga jadal kirishgan davrida ancha oshib tajriba oxirida kamayish tendensiyasiga ega (P<0.05). 3.4. Jadval, 3.4. Rasmdan ko’rinib turibdiki, tuxumning soni va og’irligi nazorat, tajriba 1, tajriba 2, tajriba 3, guruhlarida o’zaro mos holda 163.2±0.39; 60.9±0.48; 170.7±0.35; 63.6±0.50; 173.1±0.58; 64.5±0.52; 169.8±0.38; 63.3±0.49; oshib borish tendensiyasiga ega bo’ladi.

XULOSA

• 
  Tuxumdor tovuqlarlarga D₃ vitamini va kaltsiyning fosfat tuzlarini qo’shib berishning tovuqlar qonining gemotologik ko’rsatkichlariga ta’sirini o’rganish eritrositlar, leykotsitlar va gemoglobining miqdori tajribaning hamma variyantlarida nazorat, tajriba 1, tajriba 2, tajriba 3 lari o’zaro mos holda oshish tendensiyasiga egaligi, lekin ratsionga D₃ vitamin va fosfat kislotaning kalsiyli tuzlarini qo’shib berilganlarida u yanada yuqori ekanligini ko’rsatdi.
  
• 
  Tuxumdor tovuqlar qoning biokimyoviy tahlillari: qon zardobida oqsillar tarkibidagi albumin va globulining miqdoriy ko’rsatkichlari tuxumga kira boshlaganda ummumiy oqsil miqdori nazorat, tajriba 1, tajriba 2, tajriba 3 guruhlarida o’zaro mos holda 45,11±3.1; 44,63±4.3; 46,54±3.8 va 44,80±3.9 gr/l ni tashqil qilar ekan. Tajribani o’rtasida ya’ni tovuqlar ommaviy ravishda tuxumga kirganda bu ko’rsatgichlar yuqoridagi tartibda o’zaro mos holda 3.9%;22.49%;10.59%;27.05% oshganligi aniqlandi. Tajribaning nixoyasida esa, 10.7%;30.18%;22.26%;50.51% ga oshganligi ma’lum bo’ldi.
  
• 
  Tuxumdor tovuqlarning qoning biokimyoviy tahlilari: qon zardobi tarkibidagi kalsiyning miqdoriy ko’rsatkichlari nazorat guruhida tajribaning boshlanishiga nisbatan tajribaning o’rtasida va oxirida o’zaro mos holda qon zardobi tarkibidagi kalsiyning miqdori 3.07%;10.0% ga oshgan bo’lsa, bu ko’rsatgich 1 tajribada 3.01%; 10.0% ga, tajriba 2 da 12.15%; 17.75%ga, tajriba 3 da 9.02%;12.78%ga oshar ekan. Bu ko’rsatgichlarni qiyosiy ravishda taqoslaganda tajriba 2 da qon zardobi tarkibidagi kalsiyning miqdori eng ko’p miqdorni tashkil qiladi. Bu narsa aftidan tajriba 2 dagi kalsiy almashinuving jadallashuvi bilan bog’liq.
  
• 
  Tuxumdor tovuqlarning qoning biokimyoviy tahlilari: qon zardobi tarkibidagi fosforning miqdoriy ko’rsatkichlari nazorat guruhida tajribaning boshlanishiga nisbatan tajribaning o’rtasida va oxirida o’zaro mos holda qon zardobi tarkibidagi fosforning miqdori 12.34%;27.75% ga oshgan bo’lsa, bu ko’rsatgich 1 tajribada 37.69%; 29.64% ga, tajriba 2 da 56.73%; 32.3%ga, tajriba 3 da 46.54%;32.98%ga oshar ekan. Bu ko’rsatgichlarni qiyosiy ravishda taqoslaganda tajriba 2 da qon zardobi tarkibidagi fosforning miqdori eng ko’p miqdorni tashkil qiladi. Bu narsa aftidan tajriba 2 dagi fosfor almashinuving jadallashuvi bilan bog’liq.
  
• 
  D3 vitamin va fosfat kislotaning kalsiyli tuzlari bilan boyitilgan ratsioni tovuqlar organizmining modda va energiya almashinuvini jadallashtiradi, natijada ularning tuxum qilishi, tuxum po’stlog’ining kalinligini, vazning oshishiga erishish mumkin.
  
• 
  Ratsioni D3 va fosfat kislotaning kalsiyli tuzlari bilan boyitilgan varyantlar orasida tovuqlar organizmida barcha jaroyonlari rivojlanishini jadallashtirishnin tavsiflovchi barcha ko’rsatkichlar tajribaning 2 varytida, ya’ni ratsiyonga D3 vitamini (1 gr 1 litr suvga) va (kalsiy monofosfat har bir tovuq uchun 5gr) hisobidagi vayantda eng samarali va uning ishlab chikarishga tavsiya qilish maqsadga muvofiq.