O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti qo’lyozma huquqida udk: 598,617 Ergashev Dilshod Umurzoq o’g’li Tuxum yo’nalishli tovuqlar ratsionini D

Nazorat n=5	Tajriba-1 n=5	Tajriba-2 n=5
Tajriba-3 n=5
Boshlanishi	34.5±0.40	34,4±0.39	34,5±0.41	34,3±0.39
Leykotsit 10^9/l	Oxiri	35,3±0.41	36,8±0.40	37,6±0.42	36.03±0.40
Farq %		2,32%	6,98%	8.98%	5,04%

Rasm 3.2
Tajribalarning boshlanishi va oxirida tovuqlar qoni tarkibidagi leykotsitlarining miqdoriy ko’rsatkichilari

Jadval 3.2 va Rasm 3.2 malumotlaridan ko’rinib turubdiki nazorat, tajriba 1, tajriba 2 va tajriba 3 guruhlarida tajribaning boshlanishida o’zaro mos holda leykotsitlar soni o’zaro bir biriga yaqin bo’lgan ko’rsatkichlarini, ya’ni 34.5±0.40 10⁹ /l; 34.5±0.40 10⁹ /l; 34,5±0.41 10⁹ /l; 34,5±0.41 10⁹ /l ni tashkil qiladi. Tajribaning oxirida bu ko’rsatkichlar tajribaning barcha varyantlarida oshish tendensiyasiga ega bo’lib, yukoridagi tartibga muovfiq ravishda 2.3%; 6,98%;8.98%;5,04% ga oshar ekan.
Jadval 3.3.
Tovuqlarni parvarishlash bosqichlarida ularning qon plazmasi oqsillarning miqdoriy ko’rsatgichlari.

Ko’rsatkichlar		Guruhlar
		Nazorat (n=5)		Tajriba-1 (n=5)		Tajriba-2 (n=5)	Tajriba-3 (n=5)
Tajribaning boshlanishi
Umumiy protein g/L		45,11±3.1		44,63±4.3		46,54±3.8	44,80±3.9
Albumin%		30,27±2.5		31,68±2.5		31,27±2.8	; 30,96±3.0
Globulin%	Alfa		17,20±1.8		16,79±1.8	17,82±1.8		16,79±1.8
	Betta		19,57±1.8		19,58±1.8	19,59±1.8		19,58±1.8
	gamma		32,96±3.1		36,26±3.3	31,21±3.2		33,68±3.5
Tajribaning oʻrtasida
Umumiy protein g/L		46,87±3.6		54,67±4.4		51,47±4.1	56,92±4.0
Albumin%		32,56±2.9		32,99±3.1		32,56±3.1	32,35±3.1
Globulin%	Alfa		17,87±1.8		17,44±1.9	18,51±1.8		17,44±1.9
	Betta		20,33±1.9		20,30±1.9	20,32±1.8		20,31±1.9
	gamma		34,24±3.1		37,66±3.1	32,42±3.1		34,99±3.2
Tajribaning oxiri
Umumiy protein g/L		49,95±3.1		58,10±4.1		56,90±4.2	67,43±4.8
Albumin%		30,35±2.8		33,30±3.1		33,80±3.1	33,70±3.1
Globulin%	Alfa		20,35±1.8		21,45±1.9	21,35±1.9		20,40±1.9
	Betta		14,85±1.6		13,75±1.5	12,65±1.5		13,75±1.5
	gamma		43,45±3.1		38,50±3.1	39,60±3.1		37,95±3.1

Rasm 3.3
Tovuqlarni parvarishlash bosqichlarida ularning qon plazmasi oqsillarning miqdoriy ko’rsatgichlari.







Jadval 3.2.va Rasm 3.2 lardan ko’rinib turubdiki tovuqlarning tuxumga kira boshlaganda ummumiy oqsil miqdori nazorat, tajriba 1, tajriba 2, tajriba 3 guruhlarida o’zaro mos holda 45,11±3.1; 44,63±4.3; 46,54±3.8 va 44,80±3.9 gr/l ni tashqil qilar ekan. Tajribani o’rtasida ya’ni tovuqlar ommaviy ravishda tuxumga kirganda bu ko’rsatgichlar yuqoridagi tartibda o’zaro mos holda 3.9%;22.49%;10.59%;27.05% oshganligi aniqlandi. Tajribaning nixoyasida esa, 10.7%;30.18%;22.26%;50.51% ga oshganligi ma’lum bo’ldi. Ummumiy oqsilning albumin va globulining fraksiyalari o’rtasidagi nisbiy miqdorlari quydagicha taqsimlanishi aniqlandi.
Plazma tarkibidagi ummumiy oqsillarning albuminlarga tegishli ulushi tovuqlar tuxumga kira boshlaganda nazorat, tajriba 1,tajriba 2, tajriba 3 guruhlarida o’zaro mos holda 30,27±2.5%; 31,68±2.5%; 31,27±2.8%; 30,96±3.0 % ni tashqil qilar ekan. Tajribani o’rtasida, ya’ni tovuqlar ommaviy ravishda tuxumga kirganda bu ko’rsatgichlar yuqoridagi tartibda o’zaro mos holda 7.56%;4.13%;4.12%;4.48% ga oshganligi aniqlandi. Tajribaning nixoyasida esa, bu ko’rsatgichlar o’zaro mos holda 0.26%;5.1%;8.1%;8.8%ga oshar ekan. Bunda ko’rinib turubdiki D vitamini va fosfat kislotaning kalsiyli tuzlarini tovuqlarningn ratsioniga qo’shib berish, ularning qon zardobi tarkibidagi oqsillarning almashinuvida ta’sir ko’rsatib bu jarayon tuxum mahsuloti ko’rsatgichiga ham ta’sir etar ekan.

3.1.2. Tovuqlar ratsionini D₃ vitamin va fosfat kislotaning kalsiyli tuzlari bilan boyitishning biokimyoviy koʻrsatkichlarga taʼsiri.
Tuxum yoʻnalishidagi tovuqlar uchun ularning organizmmni Ca va P bilan taʼminlanishi muhim ahamiyatga ega. Tajriba bosqichlari jarayonida organizmda kalsiy elementining almashinuvi to’g’risida quydagi o’zgarishlar yuz berishi haqida mulohaza yurutishimiz mumkin. Ma’lumki, kalsiyning asosiy qismi suyak skeletida boʻladi. U qon oqimi boʻylab serkulatsiyalangan Ca ⁺² ionlarining asosiy qismi hisoblanadi. Ca ⁺² ning qondagi miqdorini deyarli yarimi albuminlar tarkibida bo’ladi. Suyak tarkibidagi kalsiy trifosfat, kalsiy karbonat va biroz kam miqdorda kalsiy xlorid xolatida boʻladi va qon zardobi tarkibida u ionlangan (60% gacha) holda uchraydi. Kalsiyning kamroq miqdori esa oqsillar bilan birikkan holda eritrotsitlar tarkibida uchraydi. Kalsiy tuzlarining ahamiyati ularning suyak skeletining va tuxum poʻstlog’ini shakilanishidagi ishtiroki bilan cheklanib qolmay, balki koʻp biokimyoviy fiziologik jarayonlarni kechishida ham muhim oʻrini egallaydi. Tuxumdor tovuqlarning organizmda kalsiy almashinuvi o’ziga hos tavsifga ega. Xattoki, tuxum tugʻish jarayoni unchalik katta boʻlmagan taqdirda (200 dona) bolganda ham tuxum bilan har yili 400-420 g kalsiy organizmni tark etadi. Bu esa organizmda uchraydigan umumiy miqdordan 20 marotaba koʻp miqdorni tashkil qiladi. Jadal tuxum tugʻish jarayonida tovuq oʻzi bilan kirgan kalsiyning 60-70% ni to’liq oʻzlashtiradi. Tuxum yoʻnalishidagi tovuqni tinch holatda boʻlganda qon zardobidagi kalsiy 2.25 - 3.00 mmol/l ni tashkil qilsa, jadal tuxum tugʻish jarayonida esa 4.25- 5.00 dan 6.25-10 mmol/l miqdorda boʻladi. Bizning tadqiqotimiz natijasida tovuqlar organizmining ozuqasiga fosfat kislotaning kalsiyli tuzlari va D₃ vitamini qoʻshib berilganda kalsiyning mikdori oshib borish tendensiyasiga ega ekanligi aniqlandi. (jadval 3.1. rasm3.1).

Jadval 3.4.