O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sh. Dj. Ergashxodjaeva strategik marketing toshkent – 2019

monopoliyasidir. Bunday vaziyat tovarning hayotiylik davrini bozorga kirib kelish
bosqichiga,
endi
vujudga
kelayotgan,
texnologik
innovasiyalar
bilan
xarakterlanadigan sohalarga to‘g‘ri keladi.
Monopoliya vaziyatida firmaning bozordagi mavqei juda yuqori bo‘ladi. Biroq
unga bozorning o‘sib borayotgan potensialini va yuqori daromadlarini qo‘lga
kiritishga intilayotgan yangi firmalar tahdid sola boshlaydi. Natijada monopoliyaning
kutilayotgan muddati muhim omilga aylanadi, bu omil innovasiyaning miqyosiga va
yangi raqobatchilar uchun kirish to‘siqlarining yuqoriligiga bog‘liq bo‘ladi.
Texnologik yangiliklarning tez tarqalishi natijasida monopoliyalar tobora yemirilib
boradi. Monopolist firma bilan o‘rinbosar tovarlar ham raqobatlashishi mumkin.
Davlat monopoliyasi esa ko‘proq uchrab turadi, uning mantiqiy mazmuni
xususiy firmalarnikidan farq qiladi. Bu erda asosiy e’tibor daromadga emas, balki

---

---

114

ijtimoiy ne’matga qaratiladi. Bu holatning qiyinchilik tomoni shuki, unda jamiyat
manfaatlariga xizmat qilishni nazorat qilib bo‘lmaydi, natijada markazlashgan
boshqaruv vujudga keladi va u o‘zining ichki vazifalariga mo‘ljal oladi. Bu
muammoni esa ijtimoiy marketing yoki daromadsiz tashkilotlar marketingi o‘rganadi.
5.1-jadval
Raqobat jihatidan bozor modellarining hususiyatlari 
Xarakterli 
xususiyatlar 
Raqobat modellari 
Sof raqobat 
Monopolistik 
Oligopoliya 
Sof 
monopoliya 
Firmalar soni
Juda ko‘p
Ko‘p
Bir necha
Bitta
Mahsulot turi
Standartlangan
Tabaqalashgan
Ixtisoslashgan yoki
tabaqalashgan
Noyob, o‘rin
bosuvchi
tovar yo‘q
Narx ustidan
nazorat yo‘q
Yo‘q
Tor doirada bor
O‘zaro bir-biriga
bog‘liq bo‘lganligi
tufayli cheklangan
yashirin kelishuvda
sezilarli
Sezilarli
Tarmoqqa kirish
Juda oson
Nisbatan oson
Sezilarli to‘siqlar
mavjud
O‘tib
bo‘lmaydigan
to‘siqlar
mavjud
Ma’lumot olish
imkoniyati
Ma’lumot olish
imkoniyati
hamma uchun
teng
Ma’lum
cheklashlar
mavjud
Ma’lum cheklashlar
mavjud
Ma’lum
cheklashlar
mavjud