MAʼRUZA № 5. YURAKNING GEMODINAMIK FUNKTSIYASI. YURAK MUSKULINING ASOSIY FIZIOLOGIK XOSSALARI. YURAK FAOLIYATINING BOSHQARILISHI.
Reja: Yurak moʼshagining morfofunktsional harakteristikasi
Yurak moʼshagining fiziologik xossalari. Аvtomatiya.
Yurakning oʼtkazuvchi sistemasi, uning funktsional xususiyatlari.
Yurak siklining fazalari.
Yurakning sistolik va minoʼtlik xajmlari.
Yurakning asosiy funktsiyasi – butun organizm boʼylab qon ning harakatini taʼminlash. Yurak mushaklarining fiziologik xossalari. Qoʼzgʼaluvchanlik.Oʼtkazuvchanlik. Qisqaruvchanlik. Аvtomatiya. Refrakterik.
Yurak muskulining skelet muskulidan asosiy farqlari:avtomatiyaga ega, «bor va yoʼq» qon uniga buysinadi, refrakterlik davri oʼzoq vaqt davom etadi, harakat potentsiali oʼzoq vaqt davom etadi, tetaniq qisqarmaydi, skelet moʼshagiga nisbatan qoʼzgaluvchanligi past, qoʼzgʼalishning tarkalish tezligi skelet muskullariga nisbatan sekin.
Yurakning oʼtkazuvchi sistemasi: sinoatrial – keys-flak tuguni, baxman, torel, venkebax tolalari, atrioventrikulyar – ashoff-tavar tuguni, gis toʼtami va uning oʼng va chap oyoqchalari, purkin’e tolalari.
Yurakning oʼtkazuvchi sistemasi taminlaydi.
Boʼlmachalar va qorinchalar qisqarishini ketma-ketligini. Boʼlmacha va qorinchilar ishini muvofiqlashtirishni. Miokard xoʼjayralarini qisqarishini: Impul’slarni ritmik generatsiyasini. Yurak avtomatiyasini. Oʼtkazuvchi sistemada qoʼzgʼalishni oʼtish tezligi.
Boʼlmachalarda 1 m/s.Аtrioventrikulyar tugunda 0,05 m/s. (toʼtilish 0,05 s.) Qorinchalarda va Purkin’e tolalarida 3 m/s (qorinchalar miotsitlarida 1 m/s.) Аvtomatiya - yurak mushak tolalarining oʼzida Tashqi taʼsirotsiz paydo boʼladigan impul’slar taʼsirida qoʼzgʼala olishi. Yurakning avtomatiya substratini oʼtkazuvchi sistemani shakllantiradigan, embrional tabiatga ega boʼlgan spetsifik mushak toʼqimasi tashkil qiladi.
Аvtomatiya gradienti. Sinoatrial tugoʼn 60-80 imp/min. Аtrioventikulyar tugoʼn 40-50 imp/min. Gis toʼtami 30-40 imp/min. Purkin’e tolalari 20 imp/min
Refrakterlikning ahamiyati.Miokardni tez tez va qayta qoʼzgʼalishlardan saqlab qoladi.Qoʼzgʼalishni doira boʼylab harakat qilishiga xalaqit beradi. Yurak ritmik ishlaydi-sistola va diastolani taʼminlaydi. Tetaniq qisqarishlarga yoʼl qoʼymaydi. Yurakni yakka ritmda ishlashini taʼminlaydi
Yurak sikli tashkil topgan. Boʼlmachalar sistolasi 0,1 s.Qorinchalar sistolasi 0,3 s.
Umumiy paoʼza 0,4 s.
Yurak urish chastotasi 1 min. 75ga teng boʼlganda butun yurak siklining davomiyligi 0,8 s.
Qorinchalar sistolasining fazalari:
Taranglanish fazasi 0,08 s. Аsinxron qisq. fazasi 0,05 s.
Izometrik qisq. fazasi 0,03 s.
Qon ning qorinchalardan Tez xaydalish fazasi 0,12 s. xaydalish fazasi 0,25 s. Sekin xaydalish fazasi 0,13s Qorinchalar diastolasi. Protodiastolik davri 0,04 s. Izometrik boʼshashish davri 0,08 s.
Qorinchalarning qon bilan Tez toʼlish fazasi 0,09 s. toʼlish fazasi 0,25 s. Sekin toʼlish fazasi 0,16 s. Boʼlmalar sistolasi natijasida qorinchalarning qoʼshimcha qon ga toʼlish fazasi, presistola 0,1 s. 1 minoʼtda Yurakdan aortaga chiqadigan qon miqdoriga qon ning minoʼtlik hajmi – QMH deyiladi. Tinch holatda 4 – 6 l/minoʼtga teng. Jismoniy ish bajarganda – 25-30 l/min.
Sistolik hajm – SX bitta qisqarishda chap qorinchadan aortaga chiqariladigan qon miqdori 65 – 75 ml.ga teng.
Umumiy paoʼza oxirida qorinchada 130 – 150 ml qon toʼplanadi (oxirgi diastolik hajm)
50% – SX tashkil etadi
50% – qorinchalarda qoladi (oxirgi sitolik hajm)
Yurakning qisqarish kuchi oshganda SX ga qoʼshimcha qon portsiyasi – rezerv hajm qoʼshiladi.
Maksimal qisqarishdan keyin qorinchada qolgan qon miqdoriga – qoldiq hajm deyiladi
Rezerv va qoldiq hajmlar miqdori oʼrtacha 30 – 40 ml.dan
