O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sog‘liqni saqlash vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya kafedrasi

3. Harorat boshqariluvi
Gipotermiya to`g`risida tushincha. Odam va xayvonlarning organizmida uzluksiz ravishda issiqlik ishlab chiqarladi va bu issiqlik to`qimalarga ma'lum harorat baxsh etadi. Ammo tananing turli qismlarida xosil bo`ladigan issiqlikni miqdori teng emas. Odamning ko`krak va qorin bo`shlig`idagi a'zolari tana va massaning 6%ni tashkil kilsada, ishlab chiqariladigan issiqlikni 56 %ni beradi. Uncha katta bo`lmagan bosh miyada umumiy issiqlikni 16%i xosil bo`ladi. Demak tanani issiqlikning asosiy miqdorini ishlab chiqaruvchi ichki qismga va uz ichiga muskullar va terini kamrab olgan va ancha katta bula turib, oz miqdordaissiqlik ajratadigan tashqi qismga ajratish mumkin.
Organizmning ichki organlari harorati deyarli o`zgarmaydi. Ammo turli a'zolar harorati O, 50S chamasida farqlanishi mumkin. Ko`prok issiqlik xosil qiladigan a'zolar boshqalarga nisbatan sal ilikrok bo`ladi. Tananing ichki qismida (magizida) issiqlik uzluksiz ishlab chiqarilishiga qaramasdan uning harorati ko`tarilib ketmaydi. Chunki bu issiqlikni pereferiyadan ancha sovib kelgan qon ichki a'zolardan o`tish vaqtida ilitib o`zi bilan olib ketadi va tana yuzasiga etkazadi.
Tana magzining harorati odamda 37<sup>0</sup>C, kun va tun davomida O,5-1<sup>0</sup>C chegarasida o`zgarib turadi. Kunning ikkinchi yarmida soat 16-18 da harorat eng yuqori tong otishidan oldin, soat 4 da eng past nuqtalarda bo`ladi. Uta yuqori haroratdahamva juda sovukdahamodam organizmi qisqa vaqt davomida uz faoliyatini saqlab qoladi. Ammo favkuloddagi harorat ta'siri davom esa tana harorati pasaiib yoki ko`tarilib ketadi va gipo-gipertermiya xolatlari rivojlanadi.
Agar tana harorati 35⁰C gacha past tushsa gipotermiya to`g`risida gai yuritish mumkin. Bu xolat sovuk suvda tez rivojlanadi. Tana haroratining 370S dan oshib ketishi gipertermiya deyiladi, Bu xolat issiqlik uzoq vaqt ta'sir qilganda rivojlanadi. Xavoning namligi, kalin, xavo o`tkazmaydigan kiyim, issiq joylarda og`ir jismoniy ish qilish, oqsilga juda boy ovqat iste'mol qilish gipertermiya rivojlapishini tezlashtiradi. Tana haroratining 40-41⁰C gacha ko`tarilib ketitpiga olib keladigan keskin gipertermiya issiq urushi deyiladi. Agar kuyosh nurlyri bsvosita boshga ta'sir kilsa, u xolda oftob urishi deb tushuniladi.
Organizmda yuz beradigan isitmani gipertermiyadan farqdash lozim. Tashqi harorat o`zgarmagan sharoitda issiqlikni idora etib turodigan memexanizmlar buzilib, shikastlansa isitma kelib chiqadi. Ko`prok yuqumli kasalliklarni paydo qiluvchi mikroblar zaxarining (toksinlarining)gipotalamusdagi markazlarga bevosita ta'siri bunday xolatga olib kelishi mumkin.
Odam tanasining ichki harorati 43 gradusgacha ko`tarilsa, uning sabablaridan qat'iy nazar xaloqat yuz beradi.