Dinamik sterotip. Miya po’stlog’idagi sintetik faoliyatning murakkab formalari dinamik stereotip, yoki sistemalilik tushunchalari bilan ifodalanadigan hodisalarda yaqqol ko’rinadi.
It ustidagi tajribada kuch jihatdan har xil shartli reflekslarni vujudga keltiradigan har xil shartli ta’sirlovchilar kun sayin qat’iyan muayyan tartibda qo’llanilsa, hayvonning katta yarim sharlar po’stlog’ida ta’sirotlarning butun shu sistemasiga ko’rsatiladigan reaktsiyalarning muayyan stereotipi vujudga keladi. Qandaydir tajribada shartli ta’sirlovchilardan faqat birontasini takror ta’sir ettirib, bunga ishonish mumkin. Shartli ta’sirlovchi kuchli, kuchsiz yoki tormozlovchi ta’sirlovchi o’rnida ho’llanilishiga qarab, effekti kuch jihatidan har xil bo’ladi. Miya po’stlog’i signalga muayyan andaza bilan, hosil bo’lgan dinamik stereotipga yarasha reaktsiya ko’rsatadi. Shartli signal yakka ta’sirlovchi sifatida emas, balki muayyan signallar sistemasining avvalgi va keyingi ta’sirotlar bilan bog’langan bir elementi sifatida idrok etiladi.
Shartli reflektor faoliyatning yuqorida tasvir etilgan barcha qonuniyatlari yuksak darajadagi hayvonlar va odam uchun umumiy qonuniyatlardir. Eksteroretseptorlarning yoki interoretseptorlarning har xil ta’sirlannshi bilan birga shartsiz yoki shartli reflekslarni yuza ga chiqaruvchi qanday bo’lmasin ta’sirotlar ham bo’lsa, odamda ham tashqi olamning yoki organizm ichki holatining turli signallariga doir shartli reflekslar vujudga keladi. Tegishli sharoitda tashqi (shartsiz) yoki ichki (shartli) tormozlanish protsessi odamda ham kelib chiqadi. Qo’zg’alish va tormozlanish irradiatsiyasi va kontsentratsiyasi, induktsiya, dinamik stereotipiya va shartli reflektor faoliyatning boshqa xarakterli belgilari odamda ham kuzatiladi.
Nazorat savollari. 1. Oliy nerv faoliyati haqida tushincha?
2. Shartsiz va shartli reflekslar?
3. Shartli refleks hosil qilish qoidalari?
4. Shartli refleks hosil bo’lish asoslari va mexanizmi?
5. Vaqtinchalik aloqaning hosil bo’lishi fiziologik mexanizmi?
6. Shartli refleks turlari?
7. Shartli reflekslarning biologik ahamiyati?
8. Shartli reflekslarning tormozllanishi?
9. Shartsiz (tashqi) tormozlanish?
10. Shartli (ichki) tormozlanish?
11. Shartli tormozlanishni fiziologik mexanizmi?
12. Dominanta va shartli reflekslar?
13. Dinamik steotip?
