O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti

Milliy g‘oyaga Daxldorlik hissi tushunchasi, mazmun-mohiyati 
Har  qaysi  xalq  yoki  millatning  tafakkuri,  turmush  tarzi,  ma’naviy  qarashlari  o‘z-o‘zidan, 
bo‘sh joyda shakllanib qolmaydi. Ularning vujudga kelishi va rivojlanishida aniq tarixiy, tabiiy va 
ijtimoiy omillar asos bo‘ladi. Mustaqillik tufayli jamiyatimiz ma’naviy negizlariga alohida e’tibor 
qaratildi.  Sobiq  sovet  davlatining  ma’naviyatga  nisbatan  pisandsizlik  bilan  qarash  siyosatiga 
barham  berildi.  O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.A.Karimovning  ―Yuksak  ma’naviyat  – 
yengilmas kuch asari ma’naviyat va fuqarolik jamiyatini o‘zaro bog‘liqligini tushunishda muhim 
ahamiyatga ega. ―O‘tgan davr mobaynida eski tuzumdan og‘ir meros bo‘lib qolgan ana shunday 
illatlarga,  el-yurtimizga  nisbatan  kamsitish  va  milliy  manfaatlarimizni  mensimaslik  holatlariga 
barham  berish,  ko‘hna  qadriyatlarimiz,  dinu  diyonatimizni  tiklash,  hayotimizda  tarixiy  adolatni 
qaror toptirish,  yangi  jamiyat  qurish  yo‘lida xalqimizning ma’naviy  yuksalishini o‘z oldimizga 
qo‘ygan  olijanob  maqsadlarga  yetishda  hal  qiluvchi  mezon  deb  qarash  va  shu  asosda  ish  olib 
borish  biz  uchun  doimo  ustuvor  vazifa  bo‘lib  kelganini  va  bugun  ham  e’tiborimiz  markazida 
turganini ta’kidlash lozim
55
.  
―Ma’naviyat  tushunchasining  ilmiy,  falsafiy,  adabiy  yoki  oddiy  tilda  ifodalanadigan 
ko‘plab  ta’riflari  mavjud.O‘zidajuda  chuqur  va  keng  qamrovli  ma’no-mazmunni  mujassam 
etganbu tushunchaga har qaysi ma’rifatli inson o‘ziningfalsafiy yondashuvi, siyosiy qarashlari va 
e’tiqodi, ongu tafakkuridan kelib chiqqan xoldaturlicha ta’rif va tavsiflar berishi tabiiy. Shuning 
uchun  ham  bu  masala  bo‘yichailmiy  adabiyotlarda,  kundalik  matbuotlarda  bir-biridan  farq 
qiladigan fikrmulohazalarni uchratganda bundan taajjublanmasdan, ularni  har qaysi muallifning 
o‘ziga xos dunyoqarashi, mushohada tarzi  ifodasi  sifatida qabul  qilish  o‘rinlidir. Prezidentimiz 
I.Karimov  o‘zining  ―Yuksak  ma’naviyat  –  yengilmas  kuch  nomli  asarida  ma’naviyatga 
quyidagichata’rif  beradi:  ―Ma’naviyat  –  insonni  ruhan  poklanish,  qalban  ulg‘ayishga 
chorlaydigan,  odamning  ichki  dunyosi,  irodasini  baquvvat,  imon-e’tiqodini  butun  qiladigan, 
vijdonini uyg‘otadigan beqiyos kuch, uning barcha qarashlarining mezonidir
56
.Daxldorlik hissi esa 
                                                 
55
 I.Karimov. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – T.: ―Ma’naviyat‖, 2008, - 6-7 b.  
56
 И.Karimov. Yuksak ma’naviyat  19 b.  

---

fuqarolarning tug‘ilgan joyi, ona Vatani, mustaqillikni anglash, uni asrab-avaylash, himoya qilish, 
uni yanada rivojlantirishga chorlaydigan, shart-sharoit, omillar majmuidir.  
Men,  o‘zbekistonlik,  O‘zbekiston  fuqarosi  deb  bilgan  har  bir  kishi  shu  tuyg‘u  bilan 
yashashi,intilishi, faoliyatda bo‘lishi zarur.  
Daxldorlik hissi:  
1)  Insonga atrofdagi odamlarga nisbatan Daxldorlik;  
2)  Oilaga Daxldorlik;  
3)  Maxallaga Daxldorlik;  
4)  Millatga Daxldorlik;  
5)  Mamlakatga, Vatanga Daxldorlikni his etish bilan bog‘liq holatlardir.   
 Insonning  ma’naviy  olamining  yuksalishiva  Daxldorlik  xissi  fuqarolik  jamiyati  qurish 
vazifalarini amalga oshirish  bilan uzviy bog‘liq.  Fuqarolarning davlat va  jamiyat  boshqaruvida 
ishtiroki  ularning  ichki  dunyosi  va  irodasini  baquvvat,  imon-e’tiqodini  butun  qilishda  yorqin 
namoyon  bo‘ladi.  Insonning  jamiyat  hayotiga  munosabati,  qonunlarni  hurmat  qilishi,  adolat 
tamoyillariga  amal  qilishi,  insonni  qadrlashi,  ularning  huquq  va  erkinliklarini  oliy  qadriyat  deb 
bilishi,halol va pok yashashi ularning yuksak ma’naviy dunyosi va Daxldorlik hissining amaliy 
ifodasi ekanligini hisobga olish lozim.Fuqarolik jamiyati qurilishi shu ma’noda insonning yuksak 
ma’naviy  hamda  Daxldorlik  hissi  fazilatlari  bilan  uzviy  bog‘liq  ekanligini  ko‘rish  mumkin. 
Fuqarolik jamiyati – ijtimoiy makondir. U fuqarolarning davlat va jamiyat munosabatlarida aniq 
namoyon bo‘ladi.  Fuqarolik jamiyati  – fuqarolarnintegishli  fuqarolik jamiyati institutlari orqali 
davlat va jamiyat boshqaruvida faol ishtirok etishi ta’minlangan jamiyatdir. U tegishli qonunlar 
bilan tartibga solinadi va amalga oshiriladi. Fuqarolik jamiyati shu ma’noda demokratik jamiyat 
qurishning muhim shartidir. Jamiyatning ma’naviyati va Daxldorlik hissiqancha yuksalib borsa, 
fuqarolik  jamiyatini  rivojlantirish  vazifalarini  amalga  oshirish  inmkoniyatlari  shuncha  oshib 
boradi.  ―Yuksak  ma’naviyat  tushunchasi  jamiyatning  ma’naviy  taraqqiyot  darajasini 
belgilaydigan o‘ziga xos mezoni hisoblanadi. U jamiyatdagi har bir insonning ruhiy olami, ichki 
dunyosi,  imon-e’tiqodi  va  qarashlarining  mezoni  sifatida  jamiyat  hayotining  o‘ziga  xos 
fazilatlarini  namoyon  etadi.  Yuksak  ma’naviyat  jamiyatning  milliy  ma’naviy  merosi  va 
qadriyatlari hamda ilm-fan rivoji, demokratik jamiyat qurish tajribasi, yutuqlari bilan uzviy bog‘liq 
bo‘ladi.   
Fuqarolik jamiyati qurilishi ma’naviyatni anglash va Daxldorlik hissi, uni shakllantiruvchi 
mezonlar bilan bog‘liq. Fuqarolik jamiyati qurilishi har bir xalqning milliy-ma’naviy merosi va 
qadriyatlari  bilan  bog‘liq  o‘ziga  xos  milliy  xususiyatlarga  tayanadi  hamda  dunyo  xalqlarining 
erishgan  yutuqlarini  xisobga  oladi.  Ma’naviyat  insonning  qon-qoni,  suyaksuyagiga  yillar 
davomida ona suti, oila tarbiyasi, ajdodlar o‘giti, Vatan tuyg‘usi, bu hayotning ba’zida achchiq, 
ba’zida quvonchli saboqlaribilan qatra-qatra bo‘lib singib boradi. Ayniqsa, tabiatga, odamlarga 
yaqinlik,  doimo  yaxshilikni  o‘ylab  yashash,  halol  mehnatqilish,  dunyoning  tengsizne’mat  va 
go‘zalliklaridan bahramand bo‘lish ma’naviyatga oziq beradi, uni yanada kuchaytiradi.  
Jahon  xalqlari  tajribasi,  ularningbosib  o‘tgan  murakkab  rivojlanish  yo‘llari,  bu  boradagi 
saboq va xulosalar shundan dalolat beradiki, qayerda davlat va jamiyat taraqqiy topsa, xalqning 
tinch-osoyishta hayot kechirishi, o‘z oldiga ezgu va buyuk maqsadlar quyib yashashi uchunetarli 
shart-sharoitlar  yaratilgan  bo‘lsa,  o‘sha  yerda  erkin  fikrlash  muhiti  va  shu  asosda  ma’naviy 
yuksalish va Daxldorlik hissini anglash uchun yangi imkoniyatlar tug‘iladi.  
Umuman olganda, insoniyat tarixi ma’naviyat –insonning, xalqning, jamiyat va davlatning 
buyuk boyligi va kuch-qudrat manbai ekanini, bu hayotda ma’naviyatsiz xech qachon odamiylik 
va mehr oqibat, baxt va saodat bo‘lmasligini yaqqol tasdiqlaydi. Yer zida qancha inson, qancha 
taqdir  bo‘lsa,  har  birining  o‘z  ma’naviy  olami  bor.  Ma’naviyatni  tushunish,anglashuchun 
avvaloinsonni  tushunish,  anglash  kerak.  Shuning  uchun  ham  o‘zligini,  insoniy  qadr-
qimmatinianglab yetgan har qanday odam bu haqda o‘ylamasdan yashashini tasavvur qilish qiyin. 
Milliy  ma’naviyatni  yuksaltirish  asosiy  vazifa  hisoblanadi.  Bugungi  kunda  ma’naviyatimizni 
shakllantiradigan  va  unga  ta’sir  o‘tkazadigan  barcha  omil  va  mezonlarni  chuqur  taxlil  qilib, 
ularning  fuqarolik  jamiyatida  qanday  o‘rin  tutishini  yaxshi  anglab  olish  maqsadga  muvofiq. 

---

Prezidentimiz I.Karimov har qaysi xalq yoki millatning ma’naviyatini uning tarixi, o‘ziga xos urf-
odat  va  an’analari,  hayotiy  qadriyatlaridan  ayri  holda  tasavvur  etib  bo‘lmasligini  ta’kidlab,  bu 
borada ma’naviy meros, madaniy boyliklar, ko‘hna tarixiy  yodgorliklar eng muhim omillardan 
biri bo‘lib xizmat qilishini ta’kidlaydi.