O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti

 
Yoshlarni vatanparvarlik va milliy g‘oyaga Daxldorlik hissi ruhida tarbiyalashda 
ma’naviyatning o’rni. Ma’naviy tahdidlarning oldini olish. 
Bugungi kunda yurtimizda yoshlarimizni ona Vatanga fidoiy, mard, jasur, sadoqatli, milliy 
g‘oyaga Daxldorlik hissi ruhida tarbiyalashda ma’naviyatning o‘rni va roli tobora oshib bormoqda. 
Ayniqsa,  millatning  to‘laqonligi  millat  maqomiga  yetishi  uchun  milliy  tilning,  madaniyat,  urf-
odat,  an’analar,  qadriyatlardagi  o‘ziga  xosligini,  ya’ni,  milliy  o‘zligini  anglashda    ma’naviyat 
muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Bugungi  kunga  kelib,  yurtimizda  yashovchi  aholining  barcha 
qatlamlari  orasida  xususan  yoshlarimiz  o‘rtasida  aniq  masadga  qaratilgan  ma’naviy  –  ma’rifiy 

---

ishlarni targ‘ibot va tashviqot qilishga Davlatimiz tomonidan alohida e’tibor qaratlayotgani bejiz 
emas, albatta.  
Ayniqsa,  bu  borada  Vatanimizni  kelajakdagi  istiqbolini  belgilovchi  2017-2021  yillarda 
O‘zbekiston  Respublikasini  yanada  rivojlantirishning  beshta  ustuvor  yo‘nalishi  bo‘yicha 
Harakatlar strategiyasi qabul qilinganligi ulkan ahamiyat kasb etmoqda. Bu haqda fikr yuritganda 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev qayd etganidek: “Oldimizda turgan ana 
shu  ulkan  vazifalardan  kelib  chiqib,  mamlakatimiz  taraqqiyotini  yangi  bosqichga  ko‘tarish 
maqsadida  2017-2021  yillarda  O‘zbekiston  Respublikasini  rivojlantirishning  beshta  ustuvor 
yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasini qabul qildik”
57
, — deya alohida ta’kidlab o‘tgan edi. 
Harakatlar  strategiyasida  eng  avvalo,  davlat  boshqaruvi  organlarining  quyi  bo‘g‘inlari 
faoliyatini tubdan yaxshilash, ularning xalq bilan muloqot qilishini ta’minlash, bu borada samarali 
ijtimoiy hamkorlik mexanizmini mustahkamlash ustuvor vazifa sifatida belgilab qo‘yildi. Bu esa, 
o‘z  navbatida  fuqarolarimizni  xususan,  yosh  avlodni  ona  Vatanga  fidoiy  va  sadoqat  ruhida 
tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb etmoqda. 
2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi 
bo‘yicha  Harakatlar  strategiyasining  to‘rtinchi  ustuvor  yo‘nalishi  bo‘yicha  ijtimoiy  sohani 
rivojlantirish  borasida  amalga  oshirialyotgan  strategik  maqsadalar  sifatida  e’tirof  etilayotgan 
ma’naviy  –  ma’rifiy  ishlar  samaradorligini  oshirish  va  sohani  rivojlantirishni  yangi  bosqichga 
ko‘tarish eng avvalo, Yurt  ravnaqi va Vatan taraqqiyoti uchun xizmat qiladi. Ayniqsa, 2017 yil 
28 iyulda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning “Ma’naviy – ma’rifiy ishlar 
samaradorligini  oshirish  va  sohani  rivojlantirishni  yangi  bosqichga  ko‘tarish  to‘g‘risidagi 
qarori”
58
ga muvofiq, quyidagi vazifalarga alohida e’tibor qaratish belgilandi. Jumladan: 
— dunyoda yuz berayotgan murakkab geosiyosiy va g‘oyaviy-mafkuraviy jarayonlarning 
mazmun-mohiyatini  har  tomonlama  chuqur  yoritib  borish,  terrorizm,  diniy  ekstremizm, 
aqidaparastlik,  separatizm,  odam  savdosi,  “ommaviy  madaniyat”,  narkobiznes  va  boshqa 
tahdidlarga qarshi samarali g‘oyaviy kurash olib borish; 
—  jamiyatimizning  barqaror  rivojlanishiga  to‘sqinlik  qilayotgan  ichki  tahdidlar  –  el-yurt 
taqdiriga loqaydlik, mahalliychilik, urug‘-aymoqchilik, oilaviy qadriyatlar va yoshlar tarbiyasiga 
e’tiborsizlik kabi holatlarga barham berishga qaratilgan kompleks tadbirlar tizimini ishlab chiqish 
va amalga oshirish; 
— milliy g‘oyani  yurtimizda yashayotgan barcha millat va elatlar, ijtimoiy toifa vakillari 
o‘rtasida keng targ‘ib etish, bunyodkorlik ruhini yalpi ijtimoiy harakatga aylantirish, ertangi kunga 
ishonch tuyg‘ularini kuchaytirish; 
—  targ‘ibot-tashviqot  ishlarida  aholining  hududiy,  kasbiy  hamda  yosh  xususiyatlarini 
hisobga olgan holda mutanosib, maqsadli va mazmunli yondashuvni joriy etish; 
—  ma’naviy-ma’rifiy  targ‘ibot  ishlari  samaradorligining  ilmiy  asoslangan  monitoringini 
ta’minlashga qaratilgan sotsiologik tadqiqotlar o‘tkazishni muntazam yo‘lga qo‘yish; 
—  yoshlarda  sog‘lom  dunyoqarash,  jumladan,  kitobxonlik  ko‘nikmasini  shakllantirish, 
internet, axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan oqilona foydalanish madaniyatini oshirish, 
ularda g‘oyaviy va axborot xurujlariga qarshi mafkuraviy immunitetni kuchaytirish; 
—  mahallalarda  uyushmagan  yoshlar  bilan  ishlash,  ushbu  toifani  ijtimoiy-iqtisodiy 
faollashtirishda jamoat tashkilotlari bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yish; 
— xalqimizning tarixiy merosi, urf-odatlari va milliy tarbiya an’analarini asrab-avaylash, 
keng aholi qatlamlari, ayniqsa, yoshlarimiz o‘rtasida dinlararo bag‘rikenglik, millatlararo totuvlik 
va o‘zaro mehr-oqibat muhitini mustahkamlash bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab chiqish va joriy 
etishga alohida e’tibor qaratilmoqda. 
Zero,  bugungi  kunda  globallashuv  jarayonlarining  shiddatli  tus  olishi  dunyo  miqyosida 
tinchlik  va  barqarorlikka  qarshi  yangi  tahdid  va  xatarlarni  tobora  kuchayotganligini  namoyon 
                                                 
57
 O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning O‘zbekiston Respublikasi mustaqilligining yigirma olti yilligiga 
bag‘ishlangan tantanali marosimdagi nutqi http://uza.uz/oz/politics/uzbekiston 
58
 Ma’naviy – ma’rifiy ishlar samaradorligini oshirish va sohani rivojlantirishni yangi bosqichga ko‘tarish to‘g‘risida 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori. Ma’rifat. 2017 yil. 29 iyul. Shanba № 60(9021) 

---

etmoqda. Dunyoda sodir etilayotgan bunday murakkab va tahlikali vaziyatni keskin tus olishi har 
qanday  xalq,  millat,  jamiyat  va  davlat  hayotida  muntazam  sezgir,  xushyor  hamda  ogox  bo‘lish 
borasida  jiddiy  fikrlashni  taqozo  etmoqda.  Ayniqsa,  bugungi  global  miqyosdagi  tahlikali 
vaziyatlarni  kuchayotganligi  har  qanday  xalq  va  millatning  madaniyati  hamda  ma’naviyatiga 
raxna solish orqali ma’naviyatini izdan chiqarishga zamin yaratmoqda. 
Mamlakatimizda  demokratik  jamiyat,  huquqiy  davlat  va  fuqarolik  jamiyati  institutlarini 
shakllantirish  va  rivojlantirish  ma’naviy  hayotdagi  muhim  o‘zgarishlar  va  yangilanishlar  bilan 
bog‘liq  xolda  kechadi.  Bunga  globallashuv  davri  ham  o‘zining  bevosita  va  bilvosita  ta’sirini 
ko‘rsatmoqda. Ma’lumki globallashuv so‘zi ―global so‘zidan olingan bo‘lib, yer shari ma’nosini 
bildiradi. Global o‘zgarishlar, obyektiv jarayoni, u ijtimoiy hayotning barcha sohalariga o‘zining 
ta’sirini o‘tkazmoqda.  
U  ijobiy  va  salbiy  jihatlariga  ega.  Ma’lumki,  u  insonlar  ma’naviy  hayot  sharoiti, 
imkoniyatlarini yanada oshirish bilan birga, ayni paytda ma’naviyatga tahdid soluvchi ayrim salbiy 
oqibatlarga  ham  olib  kelmoqda.  Bu  global  yutuqlardan  qanday  maqsadda  va  kim  tomonidan 
qanday  maqsadda  foydalanishi  bilan  bevosita  bog‘liq.  Daxldorlik  hissi  fuqarolikni  anglash, 
fuqarolik mas’uliyati, insonlarni inson sifatida qadrlash, uning hayotiga, sha’ni, qadr-qimmatini, 
daxlsizligini hurmat qilish tuyg‘ulari bilan mujassam holda amalda namoyon bo‘lishini hisobga 
olsak, Daxldorlik xissiga salbiy ta’sir etuvchi omillar qatoriga quyidagilarni qo‘shish mumkin:  
O‘zbo‘larchilik; 
ommaviy 
madaniyat; 
beparvolik; 
loqaydlik; 
sotqinlik; 
xudbinlik;mahalliychilik; urug‘-aymog‘chilik; korrupsiya; qonunni hurmat qilmaslik; vatansizlik.  
Ana  shunday  globallashuv  fenomeni  haqida  gapirganda,  bu  atama  bugungi  kunda  ilmiy-
falsafiy,  hayotiy  tushuncha  sifatida  juda  keng  ma’noni  anglatishini  ta’kidlash  lozim.  Umumiy 
nuqtai nazardan qaraganda, bu jarayon mutlaqo yangicha ma’no-mazmundagi xo‘jalik, ijtimoiy-
siyosiy,  tabiiy-biologik  global  muhitning  shakllashini  va  shu  bilan  birga,  mavjud  milliy  va 
mintaqaviy muammolarning jahon miqyosidagi muammolarga aylanib borishini ifoda etadi.  
Globallashuv jarayoni hayotimizga tobora tez va chuqur kirib kelayotganining asosiy omili 
va  sababi  xususida  gapirganda  shuni  obyektiv  tan  olish  kerak  —  bugungi  kunda  har  qaysi 
davlatning taraqqiyoti va ravnaqi nafaqat yaqin va uzoq qo‘shnilar, balki jahon miqyosida boshqa 
mintaqa  va  hududlar  bilan  shunday  chambarchas  bog‘lanib  boryaptiki,  biron  mamlakatning  bu 
jarayondan chetda turishi ijobiy natijalarga olib kelmasligini tushunish, anglash qiyin emas.  
Shu  ma’noda,  globallashuv  —  bu  avvalo  hayot  suratlarining  beqiyos  darajada  tezlashuvi 
demakdir .  
Global  o‘zgarishlardan  ma’naviy  hayotda  nosog‘lom  maqsadlarda  foydalanishga  urinish, 
ma’naviy  tahdidlarga,  axborot  xurujlarini  ortishiga,  ―ommaviy  madaniyat  va  mafkuraviy 
kurashlarning kuchayishiga sabab bo‘lmoqda. Dunyoda ayrim xalqlarning madaniyatidan, milliy 
o‘zligidan 
begonalashtirish 
orqali 
ularning 
kelajagidan 
mahrum 
etishga 
urinilmoqda.Insoniyatning ko‘p ming yillik tajribasi shundan dalolat beradiki, dunyodagi zo‘ravon 
va tajovuzkor kuchlar qaysi bir xalq yoki mamlakatni o‘ziga tobe qilib, bo‘isundirmoqchi, uning 
boyliklarini  egallamoqchi  bo‘lsa,  avvalambor,  uni  qurolsizlantirishga,  ya’ni  eng  buyuk  boyligi 
bo‘lmish milliy qadriyatlari, tarixi va ma’naviyatidan judo qilishga urinadi.  
Binobarin,  ma’naviyatga  qarshi  qaratilgan  har  qanday  tahdid  o‘z-o‘zidan  mamlakat 
xavfsizligini,  uning  milliy  manfaatlarini,  sog‘lom  avlod  kelajagini  ta’minlash  yo‘lidagi  jiddiy 
xatarlardan biriga aylanishi va oxir-oqibatda jamiyatni inqirozga olib kelishi mumkin.  
Bu  dunyoda  tabiatda  ham,  jamiyatda  ham  bo‘shliq  bo‘lmaydi.  Qayerdadir  bo‘shliq  paydo 
bo‘ldimi, hech shubhasiz, uni albatta kimdir to‘ldirishga harakat qiladi .  
Ma’naviy tahdid deganda, avvalo, tili, dini, e’tiqodidan qat’i nazar, har qaysi odamning tom 
ma’nodagi  erkin  inson  bo‘lib  yashashiga  qarshi  qaratilgan,  uning  aynan  ruhiy  dunyosini  izdan 
chiqarish  maqsadini ko‘zda tutadigan mafkuraviy,  g‘oyaviy va informatsion xurujlarni nazarda 
tutish lozim .  
Tarixdan ma’lumki, gegemon davlatlar bir xalqni o‘ziga tobe qilish uchun eng avvalo uni 
o‘zligi,  tarixi,  madaniyati  va  ma’naviyatidan  judo  qilishga  alohida  e’tibor  qaratishgan.  Zero, 
ma’naviy jihatdan zabt etilgan har qanday xalqni madaniy-ma’naviy taraqqiyotini bo‘g‘ib qo‘yish 

---

istilochi,  bosqinchi  mamlakatlarning  mustamlakachilik  tartiblarini  saqlab  turish  va 
mustahkamlashning azaliy, tarix sinovidan o‘tgan an’anaviy usullaridan biri bo‘lib hisoblanadi. 
Ayniqsa,  dunyo  miqyosida  xalqaro  terrorizm,  ekstremizm,  narkotrafik,  diniy  qarama-qarshilik, 
noqonuniy  migratsiya,  odam  savdosi,  ekologik  muammolar,  ayrim  mintaqalarda  iqtisodiy 
nochorlik,  ishsizlik,  qashshoqlik  kuchayib  borayotgani  butun  insoniyatni  qattiq  xavotirga 
solmoqda. 
Bu haqda fikr yuritganda Prezidentimiz  Shavkat Mirziyoev qayd etganidek: “Ana shunday 
o‘ta  murakkab  va  qaltis  sharoitda  qanday  yo‘l  tutish,  qanday  qilib  tinchlik  va  osoyishtalikni 
saqlash, barqaror rivojlanishni ta’minlash mumkin, degan savol barchamizni jiddiy o‘ylantirishi 
zarur”
59
,  –  deya  bejiz  ta’kidlamagan.  Binobarin,    bugungi  kunda  yoshlarimizni  milliy 
Vatanparvalik ruhida tarbiyalashda tariximizning ajralmas qismi ma’naviy merosimizni o‘rganish, 
yosh  avlodni  ushbu  madaniy  boyligimiz  qadr-qimmati,  beqiyos  ahamiyati,  ularning  nafaqat 
millatimiz va jahon hamjamiyati tomonidan e’zozlanishini yoshlar ongiga singdirish orqali ularni 
haqiqiy Yurti himoyachisi sifatida Vatanga daxldorlik hissi bilan yashashga da’vat etadi. 
Axborot xurujlari milliy ma’naviyatimiz negizlariga qarshi qaratilganligi bilan xarakterlidir. 
Yolg‘on va soxta axborotlarni tarqatish  orqali fuqarolar onginimanipulyatsiya qilish  yo‘li bilan 
ularni milliy ma’naviy merosi va qadriyatlariga nisbatan qarashlarini o‘zgartirishga xarakat qilib, 
mamlakatni ichidan zaiflashtirishga va beqarorlik keltirib chiqarishga urinishlar bo‘layotganligini 
ta’kidlash  lozim.  Bundan  tashqari  mafkura  soxosida  ham  kurashlar  davom  etmoqda.  Turli  xil 
g‘oya va qarashlar o‘rtasida kurash hamon saqlanib qolmoqda. Bunda ―g‘oyaga qarshi g‘oya, 
fikrga qarshi fikr bilan, jaholatga qarshi ma’rifat  bilan javob berish orqali yovuz va tajavuzkor 
g‘oyalarning  oldini  olish  mumkin.  Yoshlarda  buning  uchun  mustaqil  fikr  va  qarashlarni 
shakllantirishga alohida e’tibor berish muhim ahamiyatga ega. Chunki fikri bor bo‘lsa, u fikr bilan 
fikrni, g‘oya bilan g‘oyani farqiga bora oladi. Mafkuraviy kurashlarning kuchayishi yot va zararli 
g‘oyalarning kirib kelishi fuqarolik jamiyati maqsadlariga va negizlariga to‘g‘ri kelmaydi. Yot va 
zararli g‘oyalar milliy-ma’naviy qadriyatlarga ham uume’tirof etilgan demokratik qadriyatlarga 
ham  zid.  U  fuqarolarning  huquq  va  erkinliklarini,  insonni  oliy  qadriyat  sifatida  e’tirof  etish 
maqsadlariga mutlaqo zid.  Bu fuqarolarning davlat  va jamiyat  boshqaruvida faol  ishtirok etishi 
kabi maqsadlarni amalga oshirish bunday  yovuz g‘oyalarni oldini olishni taqozo etadi. Hozirgi 
dunyoda  ―ommaviy  madaniyat  ko‘rinishidagi  turli  xil  zararli  g‘oyalar  va  axloqsizlik 
ko‘rinishlarini axloq deb hisoblashga bo‘lgan urinishlar umume’tirof etilgan axloqiy normalarga, 
xulq-atvor  prinsiplariga  zidligi  bilan  hamfuqarolik  jamiyati  maqsadlariga,  ozod  va  erkin  shaxs 
ma’naviyatiga  to‘g‘ri  kelmaydi.  Globallashuv  davridagi  bunday  soxta  va  bir  tomonlama 
mafkuraviy  hurujlar  va  axborot  ko‘rinishlarini  tarqatishga  urinish  ma’naviyatimizga  tahdid 
ekanligini  hisobga  olish  lozim.  Bunday  zararli  g‘oyalarga  nisbatan  befarq  qarab  bo‘lmaydi. 
Prezidentimiz  I.Karimov  ta’kidlaganidek,  ―barchamizga  ayon  bo‘lishi  kerakki,  qayerdaki 
beparvolik  va  loqaydlik  hukm  sursa,  eng  dolzarb  masalalar  o‘zibo‘larchilikka  tashlab  qo‘iilsa, 
o‘sha yerda ma’naviyat eng ojiz va zaif nuqtaga aylanadi. Va aksincha — qayerda hushyorlik va 
jonkuyarlik, yuksak aql-idrok va tafakkur hukmron bo‘lsa, o‘sha yerda ma’naviyat qudratli kuchga 
aylanadi .   
Globallashuv  davrida  ma’naviy  tahdidlarning  oldini  olish  mamlakatimizda  belgilangan 
fuqarolik  jamiyatini  rivojlantirish  maqsadalariga  to‘g‘ri  keladi.  Bunda  fuqarolarning  yuksak 
ma’naviyatini shakllantirish orqali ularning milliy-ma’naviy qadriyatlariga, tarixiy merosimizga, 
demokratik qadriyatlarga bo‘lgan ishonch va e’tiqodini mustahkamlash orqali zararli g‘oyalarning 
oldini olish mumkin. 
Xulosa o‘rnida aytish mumkinki, yuksak ma’naviyat va Daxldorlik hissi ma’naviyatni inson 
va  jamiyat  hayotida,  fuqarolik  jamiyati  qurilishi  maqsad  va  vazifalarini  tushunishda  muhim 
nazariy  va  amaliy  ahamiyatga  ega.  Yuksak  ma’naviyat  va  fuqarolik  jamiyatining  o‘zaro 
bog‘liqligini quyidagi yo‘nalishlar orqali ko‘rish mumkin:  
                                                 
59
  O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Shavkat  Mirziyoyevning  2017  yil  15  iyunda  Toshkent  shahrida    “Ijtimoiy 
barqarorlikni  ta’minlash,  muqaddas  dinimizning  sofligini  asrash  –  davr  talabi»  mavzusidagi  anjumanda  so‘zlagan 
nutqi. Adolat 2017 yil. № 24. B.1-2-3 

---

1)  Ma’naviyat  insonga  xos  xususiyat,  ma’naviyatni  tushunish  uchun  insonni  bilish 
zarur;  
2)  Insonning  ma’naviyat  darajasi  uning  Daxldorlik  hissini  belgilaydi.  Insonning 
ma’naviyati hamda Daxldorlik hissi qancha yuqori bo‘lsa, uning fuqarolik jamiyati 
mas’uliyatini,  maqsad  va  vazifalarini  tushunishi  hamda  ishtiroki  shuncha  yuqori 
bo‘ladi;  
3)  Inson  ma’naviyatli  va  Daxldorlik  hissi  yuqori  bo‘lsa,  milliyma’naviy  meros  va 
qadriyatlarni hurmat qiladi, unga sodiq bo‘ladi. Bu fuqarolik jamiyati uchun muhim 
negizdir;  
4)  Insonning qonunlarni hurmat qilishi, amal qilib, uning ijrosini  
ta’minlashi 
  ham   yuksak  
ma’naviyatihamda   Daxldorlik hissimezonidir;  
5)  Milliy g‘oya maqsadlari bilan fuqarolik jamiyati maqsadlari mushtarak;  
6)  Yuksak ma’naviyatli shaxs ozod va erkin shaxs ma’naviyatidir. Ozod va erkin shaxs 
esa fuqarolik jamiyatiningfaol ishtirokchidir, bunyodkordir;  
7)  Ma’naviy tahdidlar – insonning o‘zligiga, ma’naviyatiga tahdiddir. Shuning uchun 
ham insonni uning har qanday ko‘rinishidan himoya  
qilish   fuqarolik 
  jamiyati  
rivojlanishining  
ustuvor 
maqsadlariga 
to‘g‘ri 
keladi. 
Daxldorlik hissining yuqori bo‘lishi insonlarga xos muhim fazilatdir.