Oʻz-oʻzini nazorat qilish uchun savollar
1. Bashoratning asosiy tamoyillari nima?
2. Rejalashtirish usullarini tavsiflang.
3. Biznes-rejaning asosiy qismlarini sanab oʻting.
4. Biznes-rejaning moliyaviy qismi nimani oʻz ichiga oladi?
5. Biznes-strukturaviy loyihalarni tavsiflab bering.
64
VI BOB. TASHKILOTNING LOYIHA BOSHQARUV TIZIMI
6.1. Tizimlarni boshqarish
Tizimlarni boshqarish (systema pproach and integration) loyiha boshqaruv
funksiyasi boʻlib, korxona va loyiha umumiy vazifalar va proseduralar bilan bogʻliq
boʻlgan tizimlar majmuasi sifatida qaraladi.
Korxonaning rahbariyati va loyiha jamoasi tomonidan tizimlarni
integratsiyalashuvi ularning loyiha maqsadlariga erishish boʻyicha yagona
yoʻnaltirilganligini ta’minlaydi.
Murakkab tizimlar boʻlgan loyihalarni boshqarishga muntazam yondoshish
nazariyasi umuman olganda vaziyatlar va murakkab munosabatlarning disiplinlerarası
va holistik nuqtai nazarini oʻz ichiga oladi, bu bizga muammolarni formulasini
soddalashtirish uchun haqiqatni taqsimlash imkonini beradi.
Tizimlarning umumiy nazariyasi 40 yildan ortiq vaqtdan beri mavjud edi, ammo
uning amaliy qoʻllanilishi loyihani boshqarishning boshlanishi bilan bogʻliq. Ludvig
von Bertalanfay 1951 yilda anatomiyadan terminologiyani qoʻllagan holda, ochiq
sistemalarni tasvirlab berdi. Inson tanasining qismlari, skeletlari, mushaklari, asab va
qon aylanish tizimi, inson miyasi va boshqalar insoniy tizimning quyi tizimlari sifatida
tasvirlangan. Shunday qilib, turli xil kichik tizimlar bilan bir qatorda butun tizimning
ishlashi bilan oʻzaro tushunish mumkin edi.
1956 yilda Kenneth Balding tizimlarni integratsiyalash jarayonida yuzaga
kelishi mumkin boʻlgan aloqa muammolarini aniqladi. Professor Bolding quyi tizimlar
(fiziklar, iqtisodchilar, kimyogarlar, sotsiologlar va boshqalar) sohasidagi
mutaxassislarning har biri boshqasidan farq qiladigan oʻz konseptual apparatiga ega
ekanligi haqida tashvishlanardi. U muvaffaqiyatli integratsiya qilish uchun quyi
tizimlar sohasidagi barcha mutaxassislar matematikatchilar kabi "bir xil tilda"
gapirishlari kerakligini ta’kidladi [10].
Buning uchun IPMA, PMI va boshqa xalqaro tashkilotlarning bilimlari
qoʻllaniladi. Tizimlarning umumiy nazariyasi biznesni loyihalash, marketing, ishlab
chiqarish, moliya va boshqalarning koʻpgina jihatlarini qamrab olgan metodologiyani
65
yaratishni oʻz ichiga oladi.Bu texnikani tizimni boshqarish, loyihani boshqarish yoki
matritsalarni boshqarish tizimi deb atashadi.
Aloqa shartlariga va chegaralar mavjudligiga koʻra, tizimlar yopiq, tashqi
muhitdagi boshqa tizimlardan butunlay ajratilgan va tashqi muhit tizimlari bilan oʻzaro
aloqada bu’lgan ochiq tizimlarga boʻlinadi.
Barcha ijtimoiy tizimlar ochiq deb hisoblanadi. Ochiq tizimlarning oʻziga xos
xususiyati - chegaralarning shaffofligi.
Loyiha boshqaruviga tizim yondashuvini mantiqiy va muntazam ravishda
muammoni hal qilish jarayoni sifatida tavsiflash mumkin. Bu holda boshqaruv
resurslar oqimini (pul, asbob-uskuna, bino, xodimlar, axborot, xom-ashyo va
materiallarni) aniqlaydigan ma’lumotlarni kiritish, qayta ishlash va chiqimlari bilan
tavsiflanadigan kichik tizimlarni rivojlantirishning doimiy funksiyasi boʻlib xizmat
qiladi. Tizim yondashuvi ushbu kichik tizimlar bilan aloqalarni koʻrib chiqishga imkon
beradi. Muntazam yondoshuvdan foydalanib, ajratilgan qismlar birma-bir jamlangan
va muammolar eng maqbul yechimni topadi.
Tizimlarni boshqarish oʻzgarish, tashxis qoʻyish, tanlash va sintez qilish bosqichlarini
oʻz ichiga oladi. Tizim yondashuvining muhim tarkibiy qismlari quyidagilardir:
maqsadning mavjudligi;
talab - talabning bajarilishini ta’minlaydigan ehtiyoj maqsadlar;
muqobil - talabni bajarish usullaridan biri;
tanlash mezonlari - muqobillarni baholashda foydalaniladigan omillar;
muqobilni ta’minlashi kerak boʻlgan shartlarni ta’riflovchi toʻxtatuvchi omil.
Tizim tahlillari (6-rasm) istalgan maqsadga erishish bilan bogʻliq boʻlgan
muqobil xatti-harakatlarni solishtirish va taqqoslash bilan boshlanadi. Shundan soʻng,
muqobillar xarajatlar va natijalar bilan taqqoslanadi. Aylanish teskari aloqa orqali
bilan tugaydiki, qaysi bu korxonaning muqobilligi va maqsadlariga muvofiqligini
belgilaydi
Tizimiy fikrlash muvaffaqiyatli loyihani amalga oshirish uchun zarur omil
hisoblanadi. Loyiha boshqaruv tizimlari muqobil texnik, texnikaviy va boshqa
yechimlar nuqtai nazaridan loyiha ehtiyojlarini tahlil qilishning yangi usullarini talab
66
qiladi. Loyihani butunlay tahlil qilish, uning alohida boʻlimlarida haddan ortiq
konsentratsiyani oldini olish qobiliyati loyihaning maqsadlariga erishishning eng
muhim shartidir.
Tizim yondashuv nazariyasi qaysi tizimlarning eng muhim ekanligini aniqlay
olmasligini unutmang. Nazariya faqat korxona bir-biriga bogʻliq boʻlgan quyi
tizimlardan iborat boʻlib, tashqi muhit bilan oʻzaro munosabatlarda ochiq boʻlgan
tizimdir.
Tizimning ayrim elementlari loyiha maqsadlariga erishish boʻyicha ta’sir
darajasini aniqlamaydi. Tizimlarni loyiha boshqaruviga toʻgʻri ishlatish uchun menejer
korxona va loyiha oʻrtasida oʻzaro munosabatlar tamoyillarini bilishi kerak.
Ishlab chiqarish sharoitida loyiha yangi ob’yektni yaratish va ulardan
foydalanish (ekspluatatsiya qilish, foydalanish), shuningdek ishlab turgan ob’yektni
yaxshilash, qayta qurish, rekonstruksiya qilish, kengaytirish yoki modifikatsiya qilish
uchun tizimiy tadbir hisoblanadi.
Loyiha bajarilishning ma’lum bir tartibiga, maqsadlarni, bosqichlar mazmunini,
ish hajmini, usullarini va vositalarini, har bir bosqich uchun ketma-ketlik va
muddatlarni koʻrsatib, amalga oshirilishi kerak. Loyihalar ta’lim metodologiyasida aks
ettirilgan turlar, turlar va xilma-xillik boʻyicha keng tasnifga ega.
Shunday qilib, faoliyatning turli sohalari boʻyicha loyihalar bir necha turga
boʻlinadi: tadqiqot, konstruktorlik, texnologik, tashkiliy, tatbiq etilishi (amalda
roʻyobga chiqarish) va odamlarni boshqarish.
Dostları ilə paylaş: |