O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “ ijtimoiy fanlar

1-MAVZU:
O‘ZBEKISTONNI RIVOJLANTIRISH STRATEGIYASI. FUQAROLIK 
JAMIYATI FANINING PREDMETI, OB’EKTI, MAQSAD VA VAZIFALARI 
Reja: 
 
1.
 
Fuqarolik jamiyati fanining predmeti va ob’ekti. 

---

7 
2.
 
Fuqarolik jamiyati fanining tushunchalari, qonuniyatlari va boshqa ijtimoiy-gumanitar 
fanlar bilan o‘zaro bog‘liqligi.
3.
 
Fuqarolik jamiyati - taraqqiyotning yuqori bosqichi. 
4.
 
Fuqarolik jamiyati haqida g‘oyalar evolyusiyasi 
5.
 
YAngi davrda fuqarolik jamiyati nazariyasi rivojlanishining o‘ziga xos 
xususiyatlari 
6.
 
Fuqarolik jamiyati xaqidagi zamonaviy konsepsiyalar
1.
 
Fuqarolik jamiyati fanining predmeti va ob’ekti. 
Mustaqillikka erishganimizdan keyin bozor iqtisodiyotiga asoslangan mustaqildemokratik davlat 
barpo etish, inson manfaatlari, huquq va erkinliklari, qonun ustuvorligi hamda mamlakatimiz barcha 
fuqarolari uchun qonun oldida tenglik ta’minlanadigan fuqarolik jamiyatini shakllantirish strategik 
maqsad sifatida belgilangan. 
Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov «Bizning bosh strategik maqsadimiz qat’iy va o‘zgarmas 
bo‘lib, bozor iqtisodiyotiga asoslangan erkin demokratik davlat barpo etish, fuqarolik jamiyatining 
mustahkam poydevorini shakllantirishdan iborat»
1
deb ta’kidlagan edi.
Fuqarolik jamiyati tushunchasi – kishilik jamiyatining asrlar mobaynida shakllangan 
tafakkur mahsuli bo‘lib inson huquqlari va erkinliklarining holati bilan belgilanadi. Fuqarolik 
jamiyatining poydevorini yaratish va uni amalda shakllantirish uchun avvalo u haqdagi g‘oyalar 
genezisini,asoslarini bilish lozim. Fuqarolik jamiyati ma’lum asoslar (iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, 
huquqiy, ma’naviy) yaratilgandagina shakllanishi mumkin. Bular quydagilardan iborat:
iqtisodiy asos
- shaxs va jamiyat manfaatlarining umumiyligiga asoslangan mulk 
shakllarining xilma-xilligi, iqtisodiy plyuralizm, ko‘p ukladlilik, erkin bozor munosabatlari. 
Qaysikijamiyatda uning har bir a’zosi, qandaydir mulkka ega bo‘lishi, o‘z xohishi bilan tasarruf 
etish, sarflash huquqiga ega bo‘lishi, xususiy mulk daxlsizligi, davlat tomonidan kafolatlangan 
tadbirkorlik, mexnat va iste’mol faoliyati erkinligining ta’minlanganligi. 
ijtimoiy-siyosiy asos
– mustaqil davlatlarning tashkil topishi, iqtisodiy va siyosiy 
hokimiyatning ajratilishi. Insonlarning o‘z maqsadlarini himoya qilish maqsadida ma’lum 
tashkilotlarga birlashishi,Hokimiyatlar turli-tuman markazlar, tashkilotlar, siyosiy institutlar 
qo‘lida jamlangan bo‘lsa, ular bir-birini cheklaydi va muvozanatga solib turadi. Siyosiy 
plyuralizm, davlat hokimiyati funksiyalarining sekin-asta fuqarolik jamiyati institutlariga berib 
borilishi. “Kuchli davlatdan – kuchli jamiyat sari” tamoyilining namoyon bo‘lishi. Birinchi 
Prezidentimiz I.A. Karimov ta’kidlaganidek, “Fuqarolik jamiyati qurish bir qancha vakolatli 
vazifalarni davlatdan mahalliy hokimiyat organlariga, jamoat tuzilmalariga va fuqarolarning 
o‘zini o‘zi boshqarish organlariga bosqichma-bosqich topshirishni ko‘zda tutadi”
2
.
huquqiy asosi
– inson uchun ahamiyatli bo‘lgan ozodlik, tenglik, adolat qadriyatlarining 
qaror topishi yuridik tenglikning ta’minlanishi va ularga huquq va erkinliklar berish orqali qonun 
yo‘li bilan tan olinishi. “Qonun hukumron bo‘lgan joyda erkinlik ham bo‘ladi” (A.Temur). 
“Adolat - qonun ustuvorligida” tamoyilining amal qilinishi. ...“Fuqarolar bilan davlat o‘zaro 
huquqlar va burchlar orqali uzviy bog‘liqdirlar. Fuqarolarning huquqlari va erkinliklari daxlsiz 
bo‘lib,hech kim ularni sudning qarorisiz mahrum etishi yoki cheklashi mumkin emas.Ayni 
vaqtda fuqarolarning o‘z huquq va erkinliklarini amalga oshirishlari bshqa fuqarolarning,davlat 
va jamiyatning qonuniy manfaatlariga zid bo‘lmasligi lozim”
3
. 
1
Каримов И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт – пировард мақсадимиз. Т.: Ўзбекистон. 2000. 8-жилд. -Б-
331. 
2
Каримов И. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз.Тошкент. “Ўзбекистон”, 1999.7-жилд 388-бет. 
3
Каримов И .А.Ўзбекистон:миллий истиқилол,иқтисод,сиёсат,мафкура.-Тошкент, “Ўзбекистон”, 1996, 1-жилд.126-бет. 

---

8 
ma’naviy asos
– insonlar o‘z qadr-qimmatiga, jamiyatning asosiy qadriyatlari himoyasiga 
tura oladigan zaruriyat tug‘ilganda ular uchun kurasha oladigan bo‘lishlari, vijdon erkinligi, 
ahloqiy normalarga rioya qilish, yagona mafkura dunyoqarashning yakka hokimligining mavjud 
emasligi, 
ijtimoiy 
jarayonlarni 
demokratlashtirishda 
bevosita 
va 
bilvosita 
ishtirok 
etishlari,fuqarolik pozitsyasiga ega ekanligi. “Tafakkur ozod bo‘lmasa,ong va shuur tazyiqda, 
qullikdan qutulmasa,inson to‘la ozod bo‘lolmaydi.Taraqqiyot taqdirini ma’naviy jihatdan etuk 
odamlar hal qiladi”
4
. 
O‘zbekistonda yangi jamiyatni rivojlantirish islohotlari jarayonida jahondagi turli 
mamlakatlarda fuqarolik jamiyati asoslarining yaratilishi turli darajada va davrlarda amalga 
oshirilganligining nazariy va amaliy jihatlarini, tajribalarini o‘rganish muhim ahamiyatga egadir. 
CHunki, fuqarolik jamiyatining buprogressiv jihatlari (tamoyillari va belgilarini) sinalgan tajriba 
sifatida o‘tish davrini o‘z boshidan kechirayotgan mamlakatlarda fuqarolik jamiyati qurishda 
e’tiborga olishga imkon beradi. SHu nuqtai nazardan fuqarolik jamiyati fanini oliy ta’lim 
tizimida o‘qitish dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi. Fuqarolik jamiyati fanini o‘qitish 
asnosida mamlakatda “Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari” tamoyili asosida 
islohotlarni yanada chuqurlashtirishga doir tajribalar va boshqa ijtimoiy-gumanitar fanlar 
bilimlari yordamida nafaqat yangi jamiyatda yashaydigan, balki bu jamiyatni rivojlantirishda 
bevosita faol ishtirok eta oladigan yosh avlodni shakllantirishga qaratilgan bilimlar berish 
nazarda tutiladi.
Aslini olganda “fuqarolik jamiyati” atamasi turli xorijiy adabiyotlarda alohida mazmun 
kasb etgan tushuncha bo‘lib, u hozirgi davr talqinda jamiyatning muayyan shakli (holati va 
xususiyati)ni, uning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va huquqiy tabiatini, rivojlanish darajasini 
ifodalaydi. Fuqarolik jamiyatini shakllantirish masalalari doimo davlatni takomillashtirish, 
huquq va qonunning rolini yuksaltirish muammolari hal etish bilan chambarchas tarzda o‘zaro 
bog‘likdir.
Fuqarolik jamiyati fanining predmeti fuqarolik jamiyatining shakllanishi, rivojlanishi, har 
bir milliy davlatda fuqarolik jamiyati qaror topishining umumiy, o‘ziga xos qonuniyatlarini va 
tamoyillarini o‘rganishdan iboratdir. 
Fuqarolik jamiyati fanining 
ob’ekti
– bu rivojlangan mamlakatlarda va O‘zbekistonda 
fuqarolik jamiyatini shakllanish va rivojlanish jarayoni hisoblanadi. Bu jarayon ijtimoiy-siyosiy, 
iqtisodiy va ma’naviy sohalardagi tub o‘zgarishlarni ifodalaydi va bir necha o‘n yilliklarni o‘z 
ichiga olib, unda fuqarolik jamiyatining huquqiy davlat bilan o‘zar uyg‘unlikda rivojlanish 
bosqichlari nazariy va amaliy nuqtai nazarlardan o‘rganiladi. 
Fuqarolik jamiyati fanining