Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti

Valyuta svopi. 
Bu shartnoma turiga koʻra shartnoma muddati tugagunga 
qadar kelishilgan muddatlarda bir tomon toʻlovlarni bir valyutada, ikkinchi tomon 
toʻlovlarni boshqa valyutada amalga oshiradi. Tomonlar qatʼiy belgilangan va 
oʻzgaruvchan stavkalarda toʻlovlarni har ikkala valyutada ham amalga oshirishlari 
mumkin.
Valyuta svopini amalga oshirishning bir necha sabablari boʻlishi mumkin, 
masalan, valyuta konvertatsiyasidagi cheklovlar, valyuta risklarini bartaraf etish 
istagi yoki boshqa davlat valyutasida obligatsiyalar chiqarishga intiluvchi emitent 
oʻzga davlatda u qadar nomi chiqmagan va buning natijasida bozorga toʻgʻridan 
toʻgʻri kira olmasa va boshqalar. 
20
Frederic S.Mishkin, Stanley G.Eakins. Financial markets and Institutions – USA: Prentice Hall, Pearson 
Education, 2012. – p. 613
21
LIBOR 
–бу ресурсларни жалб қилиш бўйича Лондон банклараро ставкаси. У турли валюталарга нисбатан 
ҳисобланади. Ҳалқаро молия бозорларидаги қарз муносабатларида инобатга олинувчи ўзгарувчи фоиз 
ставкаси.

---

74 
Aktivlar svopi
. Aktivlar svopi doirasida bir aktiv boʻyicha qatʼiy foizlar, 
boshqa aktiv boʻyicha oʻzgaruvchan foizlarga almashtiriladi.
Tovar svopi. 
Bu shartnomalarga koʻra aniq bir tovarga nisbatan 
qoʻllaniluvchi qatʼiy toʻlovlar oʻzgaruvchan toʻlovlarga almashtiriladi. Ularning 
tuzilishi foizlar svopiga oʻxshaydi. Hozirgi sharoitlarda tovar svoplarini sezilarli 
oʻsishiga tovar bozorlaridagi nobarqaror narxlar sabab boʻlmoqda. Albatta bu holat 
birjadagi tovarlar boʻyicha muddatli savdolarni ham rivojlanishiga sabab boʻladi. 
Lekin birja savdolaridan farqli ravishda aynan tovar svopi orqali shartnomalar 
uzoq muddatlarga tuzilishi, shu bilan birgalikda kelajakdagi bir qator muddatlar 
uchun maʼlum bir narxlarni belgilashi bilan ajratib turadi.
Yuqoridagilardan tashqari svoplarning bir necha xil koʻrinishlari mavjud: 
kep (cap), flo (floor), kollar (collar), jamgʻarma svopi (accrual swaps), svopsion 
(swap options, swaptions), amortizatsion svop (amortizing swaps), oʻsuvchi svop 
(accreting swaps), diskontlangan svop (discount swap) va boshqalar.
Svop shartnomasi doirasida bir tomon oʻzining majburiyatlaridan voz 
kechmoqchi boʻlsa, u oʻzining majburiyatlarini oʻz zimmasiga olishi mumkin 
boʻlgan kompaniyani izlab topishi lozim boʻladi. Svop tuzilgandan soʻng 
boshlangʻich bosqichda bunday holatni yuz berishi kontragentlarga hech qanday 
taʼsir etmasligi mumkin, lekin majburiyatlar amalda boʻlgan shartnoma doirasida 
boshqa shaxsga oʻtkazilayotgan boʻlsa, u holda bunday svop maʼlum bir qiymatga 
ega boʻlgan boʻlib, uni baholash juda zarur hisoblanadi. Bundan tashqari hisob 
kitob qilish maqsadida har bir aniq vaqtdagi svopning qiymatini bilish zaruriyati 
paydo boʻlishi ham mumkin. 
Svopni baholash uchun uni ikki obligatsiyalarning kombinatsiyasi sifatida 
tasavvur qilishimiz mumkin. Investor ularning biriga nisbatan uzun pozitsiyasini, 
ikkinchisiga nisbatan esa qisqa pozitsiyani tanlagan boʻlsa, bu holatda svop 
qiymati mana shu ikki obligatsiya narxlarining farqiga teng boʻladi. Aytaylik, svop 
shartnomasi doirasida kompaniya oʻzgaruvchan foizlarda toʻlab, qatʼiy foizlarda 
olsa, bunday holatda svop narxi quyidagiga teng boʻladi: 
𝑃
𝑐
= P
1
− P
2
Bu yerda, R
s
–
svopning narxi; R
1
–
qatʼiy kuponli obligatsiya narxi; R
2
–
oʻzgaruvchan kuponli obligatsiya narxi. 
Svop boʻyicha majburiyatlarni toʻxtatish uchun kompaniya qatʼiy foizli 
obligatsiyani sotib, oʻzgaruvchan foizli obligatsiyani sotib olishi kerak. Agar 
kompaniya svop doirasida qatʼiy foizlarda toʻlab, oʻzgaruvchan foizlarda olsa u 
holda svopning narxi quyidagiga teng:
𝑃
𝑐
= 𝑆P
f
− P
d
bu yerda: 
S 
– valyutaning spot kursi, toʻgʻridan – toʻgʻri kotirovka asosida 
taqdim etilgan; P
f
– obligatsiyaning xorijiy valyutadagi narxi; P
d
– obligatsiyaning 
milliy valyutadagi narxi. 
Obligatsiya boʻyicha toʻlovlarni diskontlash uchun tegishli davrlardagi 
stavkalar va valyutalar olinadi.
Moliya institutlari turli xildagi moliyaviy yoʻqotishlarni oldini olish 
maqsadida, svoplar boʻyicha defolt holatlari haqida yetarlicha xabardor boʻlishlari 

---

75 
lozim. Bunda xuddi forvard shartnomasi kabi svop shartnomasida qatnashuvchi har 
ikki tomonlar shartnomani amalga oshirilishini taʼminlashlari uchun bir birlari 
haqida koʻproq maʼlumotlarga ega boʻlishlari lozim boʻladi.
22
Shuningdek svop ishtirokchisi shartnomani baholashi va narx boʻyicha 
taʼsirchanligini aniqlab olishi zarur. Undan soʻng maksimal darajada mos 
keladigan xedjirlash instrumentini aniqlash lozim. Bundagi asosiy vazifa mos 
keluvchi xedjni tanlab olib, u orqali svop pozitsiyalari boʻyicha har qanday 
yoʻqotishlar, xedjirlash uchun qoʻllanilgan shartnomadan olingan daromadlar bilan 
qoplanishidan iborat.
23
Xulosa qilib aytganda, hosilaviy qimmatli qogʻozlar kelajakdagi narxlar 
oʻzgarishidan hosil boʻluvchi riskni cheklashda sugʻurta sifatida qoʻllanilib, 
kompaniyalar ulardan oʻz prognozlarini barqarorlashtirish va pul mablagʻlarinining 
oqimini tartiblashtirish maqsadida foydalanishadi. Shunday ekan, forvard, 
fyuchers, opsion, va svop bitimlarini amalga oshirilishi ularning egalariga 
qoʻshimcha daromad topish imkoniyatini yaratadi. Lekin bunda ularning qiymatini 
hisoblash masalasiga alohida etibor qartilishi lozim boʻladi.