O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Qo’l harakatini mashq qildirish usuli
. Qo’l harakatini mashq qildirish usuli 
bolalarning charchagan a’zolarini dam olishiga va yozuv sifatiga katta ta’sir etadi. 
O’quvchilar dars jarayonida bajariladigan mashqlar oddiy bo’lib, kam vaqt olishi’ 
o’quvchining jismoniy jihatdan o’sishiga, qo’l va barmoqlarning chiniqishiga, 
qaddi-qomatining to’liq,erkin tutilishiga yordam berishi lozim. Yozuv darsida 8-
10daqiqa o’tgandan so’ng o’quvchilar betoqat bo’lib charchash alomatlari ko’zga 
tashlanadi. 
Mana shunday holatda o’quvchilarning charchashlariga ahamiyat bermay’ ko’p 
yozdirish natijasida o’quvchi toliqadi, harakatlari sustlashadi,hati xunuklashadi 
,ko’p xatoga yo’l qo’yadi. 
Shu sababli charchashning oldini olish uchun vaqti-vaqti bilan jismoniy 
mashqlar o’tkazib borish zarur. 
Jismoniy 
mashq 
izchil 
o’tkazib 
borilsa,keyin 
esa 
yozishga 
kirishilsa,o’quvchilarning ish qobiliyati tiklanadi va darsga qiziqishi ortadi. 
Xullas,ish faoliyati davrida qo’l harakatini mashq qildiruvchi jismoniy 
mashqlardan foydalanib turish chiroyli yozuvga o’rgatishning asosiy shartlaridan 
biridir.

---

166 
Qo’l uzmasdan yozish usuli. 
Qo’l uzmasdan yozish yozuv malakalarini tez 
egallashga zamin yaratadi. Yozuv malakalari juda erta egallnadi, ya’ni avvaldan tez 
yozishga yordam beradigan harakatlarni egallash muhim sanaladi, chunki 
keyinchalik qayta o’rganish talab etiladi. 
O’quvchilar harflarni yoza boshlaganlarida o’qituvchi ularga harflarni yozish 
jarayonida ruchkaning uchini qog’ozdan uzmagan holda yozishlarini eslatib turishi 
lozim. So’zlarni yozayotgan o’quvchilar bo’g’inlarni qo’l uzmagan holda yozadilar. 
Oval shakldagi harflarni qo’l uzmasdan tutashtirishda bir necha birlashtirish 
usullaridan foydalaniladi. Avval yozilgan chiziq bo’yicha takror qo’l uzmasdan 
yozish barcha oval va bir turdagi yarim ovallarni birlashtirish imkonini beradi. Bu 
uning yutug’i, ammo bunday usul ma’lum bir kamchilikka ega. Avval yozilgan 
chiziqdan takror yozish ko’p biriktiruvda yozuv jarayonida qo’l harakatining 
yo’nalishi bilan mos tushmaydi, u tabiiy holda o’ngdan chapga tomon harakatlanadi. 
U faqatgina pastki birikuvlarning harakat yo’nalishi bilan mos tushadi, bunday 
takrorlanish chapdan o’ngga tomon amalga oshiriladi. 
Shuning uchun qo’l uzmasdan yozishning turli usullaridan foydalanish 
maqsadga muvofiqdir. Shuningdek qo’l uzmasdan biriktirishning tabiiy usullaridan 
foydalanish ko’proq talab etiladi. 
Katta odamning yozuvida odatda turli harf birikmalarining aniq bir harf va 
harflarning so’z boshida va so’z oxirida yozilishiga ko’ra turli bog’lanuv usullarini 
ko’rishimiz mumkin. Shu bilan birga katta odamning yozuvida biriktiruvning 
tejamkorlik usuli ko’zga tashlanadi. 
Harf va harf birikmalarini yozishga o’rgatishda yuqoridagi holat ham e’tiborga 
olingan. Shu bilan birga qo’l uzmasdan biriktiruv yo’llarini keyinchalik yanada 
takomillashtitish talab e’tiladi.
Oval shaklini qo’l uzmasdan yozish uchun chizilgan yozuvning ustidan 
takroran yoziladi, bunda ruchkaning uchi takroran harakat yo’nalishinini chapdan 
o’ngga takrorlaydi. Namunada berilgan 
ra
bo’g’ini quyidagicha bog’lanadi.
__________________________________________________________________
_____ro____ra___ru_________________________________________________ 

---

167 
Shunday usul bilan oldindagi harflar bilan barcha oval harflar biriktiriladi. Faqatgina 
o
harfi navbatdagi harf bilan yuqoridan bog’lansa bundan mustasno bo’ladi.
Shu yo’l bilan o harfi navbatdagi harf bilan pastki qatorda navbatdagi harf bilan 
bog’langanda kuzatiladi. Shunday yo’l bilan bosh harf bilan yoziladigan 
o
harfi 
keyingi harf bilan bog’lanadi.
__________________________________________________________________
ia__ig__if__ib__io__________________________________________________ 
__________________________________________________________________
_O____O_____O__________________________________________________ 
Yuqoridagi takrorlanishdan butunlay voz kechib bo’lmaydi. Uni yuqoridan qo’l 
uzmasdan yarim ovallar bilan, masalan, 
b
harfi bilan
__________________________________________________________________
__bo______xo_____du_______________________________________________
______ 
Bu usul