O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti



Yüklə 5,05 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə110/416
tarix16.09.2023
ölçüsü5,05 Mb.
#144179
1   ...   106   107   108   109   110   111   112   113   ...   416
o
harfidan oldin kelayotgan harf bilan bog’lanishda, qachonki 
o
harfidan keyin boshqa 
o
harfi bilan yuqoridan ulanadigan harf kelayotganda 
foydalanish mumkin. Masalan, 
nog’ora
so’zida 
n
harfi 
o
harfi bilan qo’l uzilmagan 
holda bog’lanadi, bu vaqtning o’zida 
g’
va 
o
harflari ham shu usul bilan bog’lanadi.
__________________________________________________________________
_n__no__nog’ora____________________________________________________ 
O’quvchilar harflarni qanday bo’lanishini va ularni qo’l uzmasdan yozish 
yo’llarini tushuntirib bera olishlari lozim.
Tushuntirishni quyidagicha olib boorish mumkin. 
O’qituvchi xattaxtaga 
ma
bo’g’inini yozadi.
-
Bolalar, qaranglar, men 
ma
bo’g’inini yozyapman. Men uni qanday 
yozyapman? 
-
Sizlar ham shunday ruchkani uzmasdan yozing.
-
M harfi 
a
harfi bilan qo’l uzmasdan bog’lanish uchun nima qilish kerak? 
-
M harfini yozganimizda ruchkani pastdan o’ngga tomon, so’ng oval shaklini 
yopib, shu chiziqdan yuqori chapdan to’g’ri chiziq chizib pastki qismini yarim doira
shaklida to’xtatamiz.


168 
__________________________________________________________________
__mo___ma______po___pe_________________________________________ 
- Bu bo’g’inni qanday yozganimni kim ko’rsatadi? 
Bir o’quvchi yozilgan bo’g’inni xatcho’p bilan yurgizib chiqadi, qolgan 
o’quvchilar uni diqqat bilan kuzatib turadilar. Agar o’quvchi xato qilsa, o’qituvchi 
sinfdan so’raydi va boshqa o’quvchini uning xatosini to’g’rilashga chiqaradi.
So’ng hamma o’quvchilar bu bo’g’inni qanday yozilishini ko’rsatib beradilar. 
Ular ruchkani o’ng qo’llariga olib, o’ng qo’l tirsaklarini chap qo’llariga qo’yadilar 
(o’qituvchi bu qanday qo’yilishini ko’rsatib beradi) va bo’g’inni havoda o’qituvchi 
xattaxtada qanday yozganini yozib ko’rsatadilar. 
O’quvchilar xattaxtaga yozilgan bo’g’inga qarab havoda ustidan chizib 
chiqadilar. Yoki o’qituvchining bo’g’inni yozayotganida uning harakati bilan 
birgalikda havoda berilgan bo’g’inning ustidan chizib chiqadilar. 
Faqat shundan keyingina o’quvchilar bu bo’g’inni daftarlariga yoza boshlaydilar. 
Agar o’quvchi yozib bo’gan bo’lsa, u ruchkani joyiga qo’yib, yozilgan bo’g’inni 
to’g’ri yozilganiga ishonch hosil qilishi kerak.
O’qituvchi: “Kim 
ma
bo’g’inini qo’l uzmasdan yozdi? Qo’lingizni ko’taring”. 
O’qituvchi sinf bo’ylab yuradi va ayrimlarga uning xatosini ko’rsatib o’tadi. 
O’quvchilar yana bir bor bu bo’g’inni yozadilar va ruchkaning uchini qog’ozdan 
uzmasdan yozishni kuzatib boradilar. Bo’g’inni qo’l uzmasdan yoza olmayotgan 
o’quvchilar qo’llarini ko’taradilar.
O’qituvchi yoza olmagan o’quvchining oldiga boradi va qanday yozish 
kerakligini o’quvchining daftariga yoki hamma sinf uchun xattaxtaga yana bir bor 
yozib ko’rsatadi. So’ng 
ma
bo’g’inini qator oxirigacha yozib chiqiladi. 
Xuddi shunday tushuntirish ishlari boshqa bo’g’in va so’zlarni yozishda ham olib 
boriladi. 
Avval so’zlar bo’g’inlab, qo’l uzmasdan yoziladi, chunki bu vaqtda o’qishda 
ham bo’g’inlab o’qiladi. O’quvchilar birinchi bo’g’inga kiruvchi harflarni eslab 
qolishi , so’ng qo’l uzmasdan yozishi kerak. Keyingi ikkinchi bo’g’in ham qo’l 


169 
uzmasdan yoziladi. O’qituvchi esa barcha qo’l uzmasdan yoziladigan bog’lanishli 
so’zlarni qo’l uzmasdan yozib ko’rsatadi.
O’qituvchi hamma o’quvchilarning yozayotganliklarini kuzatib boradi. 
Buning uchun u sinfni aylanadi va o’quvchilarning yozish jarayonidagi ruchkaning 
harakatini kuzatib boradi. Daftarlarni tekshirayotgan o’qituvchi o’quvchining qo’l 
uzmasdan yoki uzib yozganligini darrov ilg’ab oladi. Buni chizilgan chiziqning 
xarakteridan bilish mumkin. A harfi pastki tomondan birozgina yo’g’onlashadi. 
Daftarlarni tekshirayotgada o’qituvchi o’quvchining qo’l uzmasdan bo’g’lanish 
usulidan to’g’ri yoki noto’g’ri foydalanayotganini ko’rishi mumkin.
O’qituvchi o’quvchilarning qo’l uzib yoki uzmasdan yozayotganliklarini 
daftarga bir qarashdan bilishini ko’rsatib qo’yishi kerak.
Bir harfning qo’l uzmasdan bo’g’lanishning turli usullari darsda bir necha 
marotaba takrorlanadi. 
Yilning ikkinchi yarmida bolalarga tanish bo’lgan uncha katta bo’lmagan
4-5 harfdan iborat bo’lgan so’zlar qo’l uzmasdan butunligicha yozdiriladi. 
Ikkinchi sinfda o’quvchilar barcha so’zlarni qo’l uzmasdan yozadilar. Ayrim 
harflargina qo’l uzib yoziladi. Bular 
b
keyingi harf bilan uzib yoziladi, 
k
harfiga 
pastki element uzib yoziladi, 
x
harfi bilan yarim ovallilar uzib yoziladi. 
X
va 

harflarini o’quvchilarga qo’l uzmasdan yozishga ham o’rgatish mumkin, lekin qo’l 
uzmasdan yozishda uchraydigan qiyinchiliklar tufayli ulardan qattiq talab qilish 
shart emas.
Bosh harflarni yozayotganda ham uzib yozish kuzatiladi. Barcha 
bo’g’lanishlar o’quvchilarning maxsus tayyorgaliklarini talab etadi. Shunday tarzda 
o
harfi turli harf birikmalari bilan qo’l uzmasdan bog’lab yozishni talab etadi. 
O’qituvchi xattaxtaga ikkita so’zni yozadi. O’qituvchi o’quvchilarga murojaat 
qiladi:
- Aytingchi o harfini bu so’zda qo’l uzmasdan bog’lab yozishning necha 
usulidan foydalanilgan? 
- Uch usulidan. 
- Qanday usulligini ko’rsatib va aytib ber. 


170 
O’quvchi xattaxtaning yoniga keladi va 
o
harfini ajratib aytib beradi. _____ 
so’zida uchta 
o
harfi bor. Birinchi 

harfi __ harfi bilan pastki bog’lanishni talab 
etadi. Bu harflarni quyidagicha bog’laymiz. __ harfini qo’l uzmasdan yozganimizda 
pastki tomondan 

harfini yozamiz va ruchkaning uchini yuqoriga olib borib ovalni 
yopamiz va takroran yozgan chizig’imizdan qaytib 
o
harfini __ harfi bilan 
tutashtiramiz. Bu so’zdagi navbatdagi 

harfini __ harfi bilan yuqoridan bog’lanishni 
talab etadi. __ harfini yozganimizda ruchkaning uchini yuqoriga ovalga yurgizamiz, 
bir necha marta aylantiramiz va yozilgan joydan ovalni chapdan ongga tomon 
harakatlanib ovalni yopamiz va 
o
harfini __ va __ harflari bilan tutashtiramiz. Bu 
so’zdagi oxirgi o harfi ham pastki qismdan bog’lanayotganda qanday yozilsa, 
shunday bo’g’lanadi.
Shundan keyin o’qituvchi o’quvchilarni 
o
bo’g’inini uch turda bog’lanishini 
yozib olishlarini taklif etadi.
______________________________________________________________
___ok____iok__lok__mol__ko__no_____________________________________ 
So’ng o’quvchilar shu bo’g’inlarga mos turli so’zlarni yozadilar. 

Yüklə 5,05 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   106   107   108   109   110   111   112   113   ...   416




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin