O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

OLMOSHNI O’TISH METODIKASI 
Boshlang’ich ta`limda faqat kishilik olmoshlari o’rganiladi. 4-sinfda kishilik 
olmoshlari haqidagi dastlabki umumiy tushuncha beriladi; ularning kelishik 
qo’shimchalari bilan turlanishi va imlosi o’rgatiladi. 
Kishilik olmoshlari bilan o’quvchilarni tanishtirishda predmetni nomlamasligi, 
ular faqat ko’rsatish uchun xizmat qilishi bilan tanishtiriladi. Boshlang’ich sinfda 
kishilik olmoshlarining ot bilan almashinib qo’llanishiga alohida to’xtab o’tilmaydi. 
CHunki 
men, sen
olmoshlari hech qachon ot bilan almashinib qo’llanmaydi: “
Men 
o’qiyapman, sen o’qiyapsan
” deyish mumkin, lekin 
“Salima chiqyapman, Salima 
o’qiyapsan, qiz tikyapman”
tarzida qo’llanmaydi. Lekin III shaxs kishilik olmoshi ot 
bilan almashinib qo’llanadi: 
“Qiz tikyapti – u tikyapti”
. O’qituvchi kishilik 
olmoshlari bilan tanishtirayotganda shunga diqqatni qaratish lozim. Kishilik olmoshi 
haqidagi dastlabki ma`lumot badiiy asardan keltirilgan og’zaki nutqqa doir 
misollarni kuzatish va tahlil qilish orqali beriladi. 
Kishilik olmoshlarini o’rgatish jarayonida o’quvchilarda quyidagi bilim va 
ko’nikmalar hosil qilinadi:
– 
men, sen, u, biz, siz, ular
kishilik olmoshlari, ular 
kim?
so’rog’iga javob bo’ladi;
– kishilik olmoshlari so’z turkumi;
– kishilik olmoshlari 3 ta shaxsni birlik va ko’plikda ifodalaydi;

---

506 
– ular kelishiklar bilan turlanadi; 
-ni, -ning
qo’shimchalari 
men, sen
olmoshlariga qo’shilganda asosdagi 
n
tushib qoladi; 
u
olmoshiga 
-ga, -da, -dan
qo’shimchalari qo’shilsa, bir 
n
tovushi orttiriladi kabi bilimlar beriladi; 
– olmoshlarni nutqda to’g’ri va o’rinli qo’llash, ularni kelishikli holatda to’g’ri 
yozish, so’roqlar yordamida aniqlash va farqlash ko’nikmalari hosil qilinadi. 
Olmosh so’z turkumi 
suhbat, yarim izlanishli muammoli metod, induktiv
metodlarda tushuntiriladi. Bu metodlarning qaysi birida tushuntirilsa, shunga mos 
usul va ish turlari tanlanadi. 
O’quvchilar olmoshlarning kelishik bilan qo’llanishini o’rganmagani uchun 
dastlabki tanishtirishda bosh kelishikdagi olmoshlar qatnashgan gap tanlanadi. 
Kishilik olmoshlarini o’rgatish uchun quyidagi misollar asosida suhbat o’tkazish 
mumkin: