O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi tоshkеnt dаvlаt iqtisоdiyot universitеti

Dinamik qatorlarning tahlili. 
Dinamik qatorlarini tahlil qilishda bir qator 
ko‗rsatkichlardan foydalaniladi. Bu ko‗rsatkichlar o‗rganilayotgan hodisaning o‗sish 
yoki pasayish yo‗nalishini kuzatishda, ayrim qonuniyatlarni aniqlashda juda muhim 
rol o‗ynaydi. Ko‗rsatkichlarni hisoblash ayirish yoki bo‗lish usulida amalga 
oshiriladi. Natijada quyidagi ko‗rsatkichlarga ega bo‗linadi: 
1. 
Mutlaq qo‗shimcha o‗sish (yoki kamayish). 
2. 
O‗sish (yoki kamayish) koeffitsienti (foizda bo‗lsa sur‘ati).
 
3. 
Qo‗shimcha o‗sish (yoki kamayish) koeffitsienti (foizda bo‗lsa sur‘ati).
 
4. 
1 % qo‗shimcha o‗sishning (yoki kamayishning) mutloq qiymati.
 
Dinamik qatorlar ko‗rsatkichlarini hisoblash ikkita davr darajasini taqqoslash 
natijasida olinadi. Odatda, taqqoslanadigan daraja sifatida qatorning birinchi darajasi 
yoki oldingi yil darajasi qabul qilib olinadi. Agar har bir daraja o‗zidan oldingi daraja 
bilan taqqoslansa (ya‘ni, taqqoslash yilma-yil bo‗lsa), u holda olingan ko‗rsatkich 
zanjirsimon, agar har bir daraja faqat doimiy bitta (ya‘ni, boshlang‗ich) davr darajasi 
bilan taqqoslansa, u holda olingan ko‗rsatkich bazisli ko‗rsatkich bo‗ladi. Yangi 

---

190 
omillarning ta‘sirini to‗g‗rilaydigan ekstrapolyatsiya hisobga olishga qodirdir. 
Bunday ekstrapolyatsiya usuli to‗g‗ridan-to‗g‗ri ekstrapolyatsiya qilinadigan 
usullarga o‗xshash bo‗lib, uning farqi shundaki, u prognoz obyekti dinamikasining 
xususiyatlarini vaqt bo‗yicha hisobga oladigan tuzatuvchi koeffitsientlardan 
foydalanadi. 
Empirik ma‘lumotlarning belgilangan qonuniyatlar o‗zgarishini aks ettiradigan 
egri chiziqli bo‗lmagan shakli aniqlangan bo‗lsa, prognozlashda ekstrapolyatsiya 
usulini qo‗llanish yaxshi natijalar beradi. Bunday holda kuzatiladigan jarayonni 
rivojlantirishning asosiy yo‗nalishlarini ko‗rsatadigan trend (yoki tendensiya) asosida 
prognozlash usuli kattalikka yaxshiroq yaqinlashtiradi.