O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi tоshkеnt dаvlаt iqtisоdiyot universitеti

15 
Muvozanat 
Dinamik muvozanat e‘tiborga olingan, olinmagan 
16 
Balans, optimallashtirish 
shartlari 
Balans modellari, optimizatsiya modellari, ekonometrik 
modellar; matematik-statistik; imitatsion va h.k. 
17 
Tarmoqlararo balanslar 
(TAB) 
TABga asoslangan, asoslanmagan makromodellar 
18 
Indikatorlar 
Indikatorlar qatnashgan, qatnashmagan modellar 
19 
Stsenariylar 
Ssenariylar imkonini beradigan, bermaydigan 
20 
Kompyuter dasturlari
Standart dasturiy ta‘minotga ega, o‗rta murakkablikka ega, 
o‗ta murakkab (xususan, evristik) modellar; qisqa muddatli 
makroindikativ rejalar, uzoq muddatli strategik reja-
prognozlar tuzish, monitoring va maslahat axborot tizimlari 
21 
MHT (SNS) ma‘lumotlari 
MHT ma‘lumotlari yetarli, yetarli emas; MHTga asoslangan, 
asoslanmagan makromodellar 
22 
Asosiy ifodalash shakli 
Grafik, analitik, algoritmik va aralash 
Makromodellar dinamik yoki statik turlarga bo‗linadi. Barqaror va muvozanatli 
iqtisodiy o‗sish dinamikasini – shunga mos dinamik modellar asosida o‗rganish 
kerak. Ma‘lumki, dinamik modellarda vaqt uzluksiz (
t
) yoki diskret tarzda ( ) bo‗lishi 
mumkin. Shuningdek, makromodellar chiziqli va nochiziqli turlarga bo‗linadi. 
Bunday tasniflash alomatlari va shularga asoslanib ajratiladigan modellarning turlari 

---

124 
2-jadvalda ko‗rsatilgan.
Makroiqtisodiy tahlil usullari va modellarning tasnifi ularning funksional 
vazifalariga qarab ham bajarilishi mumkin. Masalan, mamlakat iqtisodiyotidagi 
makroiqtisodiy jarayonlarni o‗rganishda rivojlanishning umumiy tendensiyalari va 
qonuniyatlarini ifodalovchi modellarni, makroiqtisodiy indikatorlarni, tahlil va 
prognoz qilish modellari, ichki va tashqi ―turtkilarni‖ (shoklar) aks ettiruvchi, 
ularning iqtisodiyotning real sektorlariga ta‘sirini baholovchi modellarni alohida 
ajratish kerak. 
Bulardan tashqari, ba‘zi amaliy masalalarni yechishda umumiyroq tarzdagi 
modellar bilan birga, xususiy amaliy modellarni, jumladan, Milliy hisoblar tizimi 
(MHT)ga, boshqa ma‘lumotlarga asoslangan ekonometrik modellarni ham qo‗llash 
mumkin va muhimdir. 
Shuningdek, jami talab (
Q
D
) va taklif (
Q
S
) muvozanati dinamikasi modellarini, 
jami talabning asosiy tarkibiy qismlari: iste‘molga sarflar (
C
), investitsion sarflar (
I
), 
davlat sarflari (
G
) modellari, jami taklif funksiyasi sifatida qarash mumkin bo‗lgan 
ishlab chiqarish funksiyalarini (IChF), tovarlar, xizmatlar, kapital, mehnat, pul, 
valyuta bozorlarining umumiy muvozanati modellarini ham, qisqa muddatli 
prognozlar uchun ishlatish mumkin. 
Konkret raqamlarga asoslangan katta makroekonometrik modellar biror 
mamlakat yoki jahon iqtisodiyotini ifodalovchi, yuzlab ko‗rsatkichlar orasidagi 
bog‗lanishlarni aks ettiruvchi modellardir. Bularni amalda tuzish uchun ko‗p 
mutaxassislar ishtiroki, ko‗plab ma‘lumotlar va kompyuterlar kerak bo‗ladi. Ular, 
endogen (ekzogen) o‗zgaruvchilarning konkret qiymatlariga ekzogen (endogen) 
o‗zgaruvchilarning qaysi qiymatlari mos kelishini ko‗rsatadi. Shuningdek, kichik 
o‗lchamli makroekonometrik modellarning ham o‗z o‗rni bor. 
Iqtisodiy rivojlanishning yana bir tur modellarida vaqt lagi (vaqt bo‗yicha 
kechikib bo‗ladigan ta‘sirlar) ham ko‗rib chiqiladi. 
Iqtisodiy 
o‗sishga 
ilmiy-texnikaviy 
taraqqiyotning 
(ITT) 
ta‘sirini 
makromodellarda e‘tiborga olishning ikki asosiy varianti bor: avtonom (ekzogen) 
ITTlik modellar va endogen ITTlik modellar. Bu modellar – mamlakat, hudud va 

---

125 
katta korxonalar uchun ishlab chiqarishning uzoq muddat davomida fan va texnika 
yutuqlarini qo‗llab o‗sishini ifodalaydi.