O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi

Tayanch so’z va iboralar: 
iqtisodiy o’sish, iqtisodiy o’sish sur’atlari, 
absolyut o’sish, bazisli absolyut o’sish, zanjirli asolyut o’sish, qo’shimcha o’sish, 
qo’shimcha o’sish sur’ati, iqtisodiy o’sish omillari, Xarrod-Domar modeli, Lorents 
egri chizig’i. 
 
Nazorat savollari 
1. Iqtisodiy o’sish tushunchasi va uni o’lchash usullarini izohlab bering. 
2. Iqtisodiy o’sish sur’atlari qanday aniqlanadi? 
3.Iqtisodiy o’sishga ta’sir etuvchi omillarni formulalar yordamida 
tushuntirib bering. 
4. Iqtisodiy o’sish qanday salbiy oqibatlarga olib keladi? 
5. Iqtisodiy o’sishda Lorens egri chizig’ining qanday aloqasi bor? 
6. Xarrod-Domar modelini mohiyatini tushuntirib bering. 
7. O’zbekiston Respublikasida iqtisodiy o’sish qanday ahamiyatga ega? 
8. O’zbekistonda iqtisodiy o’sishni ta’minlash chora-tadbirlari qanday? 

---

152 
XV BOB. IQTISODIY O’SISHNING NEOKLASSIK MODELLARI
 
15.1.Xarrod-Domar modelining kamchiliklari 
Xarrod-Domar modelida kamchiliklar mavjud bo’lib, bu avvalo dinamik 
muaozanatning iqtisodiy o’sish sharoitida chidamli emasligidir. Bu kamchilik 
ushbu modeldagi kafolatlangan va tabiiy o’sish sur’atlari o’rtasidagi nisbat bilan 
bog’liqdir.Agar tabiiy o’sish sur’ati kafolatlangan o’sish sur’atidan katta bo’lsa, 
unda haqiqatda iqtisodiyot ishsizlik mavjud bo’lganda kafolatlangan o’sish 
sur’atlari bilan rivojlanishi mumkin. Biroq, boshqacha ham bo’lishi mumkin, ya’ni 
haqiqatda iqtisodiyot kafolatlangan o’sish sur’atidan yuqori sur’atlarda rivojlanishi 
mumkin, chunki ortiqcha mehnat resurslari qo’shimcha investitsiyalarni jalb 
etishga imkon beradi. Natijada muvozanatli iqtisodiy rivojlanish sharoitini 
buzishga qodir iqtisodiy holat yuzaga keladi.
Xarrod-Domar modelining cheklanganligi uning dastlabki o’lchovlarida 
berilgan. Ushbu modelda qo’llaniladigan Leontevning ishlab chiqarish funktsiyasi 
ishlab chiqarish omillari – mehnat va kapitalni o’zaro almashtirish imkoni yo’qligi 
bilan xarakterlanadi, bu haqiqiy hayotdagi mos kelmaydi. Bundan tashqari mazkur 
modeldagi barcha tarkibiy qismlar: daromad va kapital nisbati, iste’molga chekli 
moyillik, ishchi kuchini o’sishi, mehnatni tejovchi texnika taraqqiyoti bir biriga 
bog’liq emas, shuning uchun muvozonatli iqtisodiy o’sishga erishish ehtmoli nolga 
teng. Shu sababdan ham Xarrod-Domar modeli “brtiva lezviyasi” modeli nomini 
olgan. Bunda undagi tarkibiy qismlarning kam hajmdagi muvozanatsizligi butun 
tizim muvozanatini buzib yuboradi. 
Aynan shu sababdan, 1950 yillarning o’rtalaridan boshlab ishlab chiqarish 
funktsiyalari ishlab chiqarish omillarini o’zaro almashinishini ko’zda tutuvchi 
iqtisodiy o’sishning neoklassik modellari muvaffaqqiyatga ega boshladi.