O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti biznes moliyasi

Kichik biznesning ahamiyati
Kichik kompaniyalar biz yuqorida keltirganimizdek Buyuk Britaniya xususiy sektorining muhim qismidir. Angliya banki ma‘lumotlariga ko‘ra (Bank of England 2003a, 2004), xodimlar soni 50 kishidan kam bo‘lgan kompaniyalar uchun quyidagi ko‘rsatkichlar xosdir:
Xususiy sektor kompaniyalarining ulushi (%)
Ishlovchilar soni 44

BIZNES MOLIYASI 1
KIRISH 3
Mablag„larni qarzga olish va qarzga berish 38
X va Y loyihalaridan nazariy xulosalar 41
Qaror qabul qilish uchun asoslar 45
Pulning vaqt qiymati 46
Sof keltirilgan qiymat 47
V ¹⁰⁰) 49
Muddati bir yildan ortiq bo„lgan investitsiyaviy imkoniyatlar 51
3.1-misol. 52
3.3-misol. 58
IRR va NPV usullarini taqqoslash 62
Diskontlash usullari 74
Xalqaro tajriba 79
Kirish 85
Aksiyadorlik kapitaliga qo„yilmalar sababli potensial 94
investorlar tomonidan hisobga olinadigan omillar 94
Taqsimlanmagan foyda 96
Huquqlar emissiyasi 99
Ochiq aksiya chiqarish 104
Sotuv va teskari lizing 133
Kirish 134
Buyuk Britaniyaning ikkilamchi kapital bozorida LFB ning o„rni 140
Samaradorlik shakllari 145
5.1-rasm. Gipotetik qimmatli qog„ozning kundalik kursining vaqt bo„yicha o„zgarish grafigi 150
Bozor qimmatli qog„ozlari bilan operatsiyalarda investorlar strategiyasi 162
REZYUME 165
Sarmoya bozori samaradorligi (capital market efficiency, CME) 165
Kirish 168
6.1-misol 170
Muddatli qarzlar 173
6.2-misol 178
6.3-misol 179
6.4-misol 184
WACC hisob-kitobi 184
Masalaning yechimi 184
V_L ¹ 186
Kirish 195
7.1-misol 196
7.2-misol 204
MR taxminlari 208
Moliyaviy leverej bilan bog„liq boshqa amaliy masalalar Agentlik xarajatlari 216
Yuzada yotuvchi bir necha kuzatishlar 217
Modilyani va Miller (Modigliani and Miller, MM) qarashlari 226
Zamonaviy nuqtai nazar: murosa nazariyasi 226
NAZORAT SAVOLLARI 227
Ushbu bobda biz quyidagi masalalarni ko„rib chiqamiz: 229
8.1-misol 231
Dividendlardan voz kechish 232
Likvidlik 241
Dividendlar darajasi 243
NAZORAT SAVOLLARI 256
Ushbu bobda biz quyidagi masalalarni ko„rib chiqamiz: 257
Kirish 257
Birlashishlarni moliyalashtirish 264
Xalqaro birlashishlar 278
Ishtirokni sotib olish 282
REZYUME 284
Birlashish (yutib yuborish) 284
Divestitsiyalar 285
NAZORAT SAVOLLARI 286
Ushbu bobda biz quyidagi masalalarni ko„rib chiqamiz: 287
REZYUME 301
NAZORAT SAVOLLARI 301
Bobning maqsadi: 303
Ushbu bobda quyidagi masalalarni ko„rib chiqamiz: 303
Kirish 303
Valyuta xavfi 319
REZYUME 329
Biznesni xalqarolashtirish 329
NAZORAT SAVOLLARI 330
Mazkur bobda biz quyidagi masalalarni ko„rib chiqamiz: 331
Kichik kompaniyalar tushunchasi 331
Kompaniya doirasida risklar diversifikatsiyasi 340
Muqobil investitsiyalar bozori 344
Ishchi kapital 355
NAZORAT SAVOLLARI 355
Internet saytlari: 357
MUNDARIJA 357
BIZNES MOLIYASI 362

Bunday holat alohida Yevropa mamlakatlari va butun EI uchun ham xosdir. Britaniya iqtisodiyoti uchun kichik kompaniyalarning ahamiyati oshib borayotganligi to‘g‘risida barcha asoslar mavjud. 1980- 1990-yillardagi sanoatni qayta tizimlashtirish qazib oluvchi va elektro energiya ishlab chiqaruvchi an'anaviy sanoatdan xizmat ko‘rsatish tarmoqlariga muvozanatni o‘tishiga olib keldi. Modomiki xizmat ko‘rsatish tarmoqlarining rivojlanishi ko‘lam samarasi bilan bog‘liq emas, ular asosan kichik biznes birliklari tomonidan taqdim qilinadi. Hattoki yangi kompyuter texnologiyalarini ishlab chiqarish sohasida kichik kompaniyalar ancha hayotiy barqaror ekanliklarini ko‘rsatdilar. Bunday texnologiyalarning ishlab chiqarishdagi ko‘lamni tejamkorligiga moslashuvchanligi sababli u an‘anaviy ishlab chiqarish usullarini qo‘llashda ham foydali bo‘ladi. Biz oldingi boblarda ko‘rganimizdek moslashuvchanlik ishlab chiqarish tarmoqlarida katta ahamiyatga ega bo‘ladi. Kichik kompaniyalar ancha moslashuvchan tuzilma sifatida o‘zlarini taqdim qiladilar.
Kelgusida istalgan ko‘lamdagi kompaniyalar ko‘proq sub shartnomalar tuzadilar yoki mazkur sohaga ixtisoslashgan kompaniyalardan zaruratga qarab xizmatlar yoki detallar xarid qiladilar. Mazkur strategiya autsorsing sifatida ma‘lum (outsourcing). Hozirning o‘zida kompaniyalar tomonidan autsorsingni amalga oshirish misollari soni oshib bormoqda, masalan xodimlarni boshqarish va axborot texnologiyalari sohasida qo‘llanmoqda. Boots Group plc, kompaniyasi kimyo sanoati sohasida faoliyat yuritib axborot tizimlarini boshqarish va o‘zining markazlashgan omborlarini boshqarish bo‘yicha ixtisoslashgan kompaniyalar bilan sub shartnoma tuzdi. Natijada Boots faoliyatning muhim shakllarida to‘planish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Mohiyatiga ko‘ra Boots kompaniyalarning ko‘lamini hisobga olib, autsorsing yirik kompaniyalarda amalga oshirildi.
Bu vaqtda autsorsing qoidaga ko‘ra kichik biznes kompaniyalari uchun zarur bo‘lib, ulardan har biri ma‘lum tovar yoki xizmatlar ishlab chiqarishga ixtisoslashadi. Autsorsing nafaqat kichik kompaniyalarning mahsulot ta‘minoti bozorini yaratadi balki iqtisodiyotning mazkur tarmog‘iga ishchi kuchi oqimini ham keltiradi. Ushbu tendensiya yirik kompaniyalar korxona faoliyatining muhim shakllari bilan bog‘liq bo‘lmagan malakaga ega xodimlardan saqlanishi bilan tushuntiriladi. Divestitsiya amaliyoti shuni tasdiqlaydiki, kichik kompaniyalarning muhim faoliyat tarmoqlarida roli va to‘planishi oshib bormoqda.
Ayrim kompaniyalar innovatsiyalar taraqqiyoti uchun sharoit yaratib iqtisodiyotda o‘ziga xos muhim rol o‘ynaydi. Ko‘pchilik tasdiqlashicha yuqori foiz mumkin bo‘ladi, yangi g‘oyalar kichik biznes sohasida paydo bo‘ladi va sinovdan o‘tkaziladi.
Biznes moliyasining bir nechta sohalari mavjud bo‘lib, ulardagi yirik kompaniyalar uchun amal qiladigan umumiy tamoyillar kichik kompaniyalar uchun unchalik samarali bo‘lmasligi mumkin. Bundan tashqari bir nechta sohalar ham mavjud bo‘lib, ularda e‘tibor kichik kompaniyalar o‘zlariga xos muammolar bilan to‘qnashishiga qaratiladi. Biz ularni mazkur bobda ko‘rib chiqamiz