O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti biznes moliyasi

Birlashishlar muvaffaqiyat keltiradimi?
Qanday qilib va nima sababdan birlashish yuz berayotganini ko‘rib chiqib, ular muvaffaqiyatli bo‘lishini so‘rash to‘g‘ri bo‘ladi. Ushbu mavzu asosan ikki turga bo‘linadigan ko‘plab tadqiqotlar mavzusi bo‘ldi:

• 
  
  birlashish yuz beradigan kompaniyalar rahbarlari ularning fikriga ko‘ra, birlashish muvaffaqiyatli bo‘ladimi yoki yo‘qmi, degan savolni so‘rashdi;
  
• 
  
  birlashish yuz beradigan kompaniyalar aksiyadorlarining daromadlari birlashishi sodir bo‘lmagan taqdirda kutilgan
  

daromadlardan yuqori bo‘lganmi yoki yo‘qligini aniqlash uchun o‘rganilgan.
Ushbu holda daromad, davrning boshida aksiyalarning bozor qiymatining foizini ifodalovchi ushbu davr uchun sarmoya daromadining ortiqcha dividendlari deb tushuniladi.
Menejerlarning fikri
Menejerlarning asosiy xulosasi shundaki, birlashish shunchaki zarar keltirgan. —Kupers end Laybrand” (Coopers and Lybrand 1993) firmasi 1992 yilda tadqiqot olib borib, unda birlashish jarayonida ishtirok etgan Britaniyaning eng yirik 50 ta kompaniyasining menejerlari o‘rtasida so‘rovnoma o‘tkazdi. Xulosa: 54% birlashish moliyaviy jihatdan muvaffaqiyatsiz bo‘lgan. Bu 1973 yilda xuddi shu firma tomonidan olib borilgan avvalgi tadqiqot natijalari va Nyubould (Newbould 1970) xulosalariga juda uyg‘un tushadi. 1993 yilgi tadqiqotda muvaffaqiyatsizlikning bir qancha asosiy sabablari aniqlangan. Ular 9.2- jadvalda keltirilgan.
Fond bozori daromadlari
Fond bozori daromadlarini o‘rganish natijalari nishon-kompaniya aksiyadorlari doim foyda olishidan dalolat beradi. Xaridor kompaniyaning aksiyadorlari uchun ustunliklar ancha kamroq.
Frenks, Broylz va Xekt (Franks, Broyles and Hecht, 1977), ayniqsa, birlashishga olib keladigan davr nishon-kompaniya aksiyadorlariga yirik foyda keltirishini aniqlagan.
Ular, shuningdek, xaridor kompaniya aksiyadorlari birlashishdan oldin ham, keyin ham zarar ko‘rmasligini aniqlagan; umuman, bu guruh ham kichik yutuqqa erishadi.
Frenks va Xarris (Franks i Harris, 1989) Buyuk Britaniyada firmalarning birlashishining ko‘plab misollarini qo‘llagan holda, ikkala aksiyadorlar guruhlari - birlashishni tayyorlash vaqtida ham va undan keyin daromad olishini aniqladilar. Shu bilan birga, ular birlashishdan so‘ng sotib oluvchining aksiyadorlari tomonidan zarar ko‘rgan
zararlarga e‘tibor qaratishdi. Frenks va Xarris kabi bir xil xulosaga kelgan Limmak (Limmack, 1991). Gregori (Gregory, 1997) Buyuk Britaniyada birlashishlarni o‘rganishida qayd etilganidek, birlashishdan so‘ng sotib oluvchi kompaniya aksiyadorlari zarar ko‘rgan. U 273
kompensatsiya sifatida pul bo‘lgan joyda ko‘pincha zarar ham, foyda ham yo‘qligini aniqladi. Biroq xaridor kompaniya aksiyalari ishlatilgan hollarda, uning aksiyadorlari farovonligi sezilarli darajada kamaydi.
Dreper va Podyal (Draper and Paudyal, 1999) kompaniyaning aksiyadorlari, xususan, muqobillik berilgan taqdirda, xaridor kompaniyadan pul yoki aksiyalarni olish uchun sezilarli darajada foyda ko‘rishi mumkinligini qayd etdi. Ko‘rib turganimizdek, xaridorning aksiyadorlari birlashishdan hech narsa yo‘qotmaydi. Bundan tashqari, mualliflar nishon-kompaniyaning aksiyadorlari yutuqlari keyingi paytlarda qisqarganligini ta‘kidlashadi.
9.2-jadval